ای تو همیشه در میان

نامدگان و رفتگان، از دو کرانه زمان سوی تو میدوند هان، ای تو همیشه در میان به باور من، هوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه)، یکی از بزرگترین ادبا و شعرای تاریخ ایران و شاخص‌ترین شاعر زنده ایران بود. سایه آخرین نقطه وصل شعر کلاسیک پسامشروطیت ایران با شعر معاصر و اکنون پارسی بود. سوای چند دیدار در مراسم عمومی در ایران و خارج از کشور، در آذر 1388، مجال آن پیش آمد که در مراسمی که به ابتکار انجمن سخن و به افتخار او در دانشگاه لندن برگزار کردیم، میزبان او باشیم. من در راه محل اقامت او و همسرش، از غرب لندن تا دانشگاه و بالعکس و همچنین در دقایقی حین برنامه ملازم او بودم. از جمله خصوصیات او، سلامت نفس، کم‌اعتنایی به ظواهر و تشریفات، گفتار پاکیزه، وسعت افق دید، جوان‌گرایی و به روز بودن در خصوص روندهای فرهنگی و اجتماعی معاصر ایران بود. از او پرسیدم که آیا تناقضی میان دلبستگی بنیادین به عدالت و آزادی با گرایش به حزب توده بود؟ به آرامی و ملاطفت گفت، گرچه هیچ‌گاه به طور سازمانی توده‌ای نبوده، ولی دلبستگی قدیمی او به این حزب، به دلیل آموزه‌های اولیه آن حزب در گرایش به عدالت و آزادی بوده والا آن‌چه که غیر از آن می‌ماند حس نوستالژیکی است؛ به رفقایی که در آن تشکیلات داشته و بس. در یک سده اخیر، در بین پارسی‌زبانان، شعرای ارجمند بسیاری در دو عرصه شعر کلاسیک و شعر نو بوده‌اند. کسانی نیز در هر دو عرصه درخشیده‌اند، ولی کمتر کسی به استعداد، توانایی و غنای سایه بوده که در هر دو عرصه، بسیار برجسته و درخشان عمل کند. بدون تعارف و پرده‌پوشی، سایه، چپ‌گرا بود و دلبسته عدالت و آزادی. در این مسیر دلبسته آرمان‌های نخستین حزب توده بود. عقاید و سوابق او هیچ تاثیری در ارزیابی جایگاه والای ادبی او ندارد. رقبا و مخالفان سیاسی سایه بارها گفته‌اند که او و تنی چند از ادبای معاصر ایران، با دوپینگ تبلیغاتی و تبلیغات مداوم رسانه‌ای چپ‌گرایان بزرگ شده‌اند. من اکنون سر داوری در دیگر موارد را ندارم. ولی سوال مهم این است که اگر سایه را بی‌جهت بزرگ و مشهور کرده‌اند، کدام بدیل و جانشین را در این گستره ادبی و همزمان در سپهر ادبی کلاسیک و نوگرا سراغ دارید که سایه جای او را اشغال کرده و جایگاه والاتری از او را داشته باشد؟ از دیشب که سایه از دنیا رفته، عده‌ای دوره‌افتاده و به عقاید دینی اجداد، عملکرد اداری، سوابق شغلی، عقاید سیاسی و دلبستگی‌های گروهی او حمله می‌کنند؛ غافل از آن‌که، اگرچه این نکات قابل بررسی هستند، اما ‏سایه ادیب و شاعر ملی ما است و به باور بسیاری، او بزرگترین شاعر زنده ایرانی و پارسی در هر دو قلمرو شعر کلاسیک و شعر نو و در جنبه‌های اجتماعی، عاشقانه، سیاسی و مردمی بود.