كتاب‌های میلیون تومانی كه قبل از مرگ نمیتوانید بخوانید
جواد ماه‌زاده نویسنده صحبت و گلایه از قیمت كتاب، در دورانی كه اخبار تورم و بیرون‌خوابی و انواع فشارهای اجتماعی و اقتصادی، صفحات اول رسانه‌ها را ـ بحق ـ به خود
جواد ماه‌زاده
نویسنده
صحبت و گلایه از قیمت كتاب، در دورانی كه اخبار تورم و بیرون‌خوابی و انواع فشارهای اجتماعی و اقتصادی، صفحات اول رسانه‌ها را ـ بحق ـ به خود اختصاص داده، صحبتی لغو و یاوه به نظر می‌آید. نه رسیدن تیراژ كتاب به 100 و 200 نسخه، كسی را تكان می‌دهد و نه خبر تعطیلی كتابفروشی و بیكارشدن صنف كتاب، رگ گردن مقام مسئولی را سفت می‌كند. بنابراین آنچه در اینجا می‌آید، صرفاً خبررسانی است وگرنه در وانفسای چگونه‌زیستن و رجزخوانی‌های ضدجمهور، هر انتظار و توقع از این جنس، بیجا و بی‌معنی است؛ درست همانقدر كه حرف زدن از نمایشگاه كتاب به‌مثابه «جشن»واره یا حتی بازار فرهنگی، مضحك و بی‌موقع است.
اغلب شنیده‌ایم آنها كه دل در گرو كتاب دارند، معمولاً با صرف‌نظر كردن از سایر نیازهای‌شان، دیر یا زود كتاب موردعلاقه‌شان را صید می‌كنند. اما خرید کتاب حالا بیش از هر زمان دیگری احتیاج به برنامه‌ریزی و حسابگری دارد؛ در شرایطی که سبد مایحتاج اصلی خانواده‌ها نیز مشمول قناعت حداکثری شده است، توجه به اقلام فرهنگی به‌طور طبیعی کمتر شده و افت خرید کتاب روند روزافزون داشته و با شرایط اقتصادی كنونی، اگر تخفیف‌های فروشندگان و حمایت‌های یارانه‌ای در میان نباشد، بحران کتابفروشی‌ها به موزعان، سپس به ناشران و چاپخانه‌دارها و دیگر فعالان این صنف کشیده می‌شود. شاید اگر در طول بحران‌های سال‌های گذشته (خواه مربوط به تحریم‌ها بوده باشد و خواه به كرونا یا عوامل دیگر) سماجت كتابدوستان نبود، كتابفروشی‌ها و ناشران بیشتری به تعطیلی كشیده می‌شدند و ناچار نبودند مانند این روزها كتاب‌های خود را ماه‌به‌ماه برچسب قیمت بزنند و با نگاه منفی خریداران مواجه شوند (از شش ماه پیش، تقریباً هر دو ماه یكبار، برچسب قیمت تازه‌ای پشت جلد كتاب‌ها سبز می‌شود)
اصلی‌ترین دلیل افزایش قیمت كتاب، گرانی ماده اولیه یعنی كاغذ است؛ سپس افزایش هزینه خدمات چاپ و صحافی و نیز هزینه داخلی مؤسسات نشر است كه برای بقا ـ و نه حتی توسعه ـ می‌بایست كاركنان متخصص و حرفه‌ای خود را حتی‌المقدور حفظ كنند. بازگشت دیرهنگامِ (اغلب هشت ماهه) سود عاید از فروش، در شرایطی كه رشد تورم و قیمت دلار (و كاغذ) دیگر به ماه هم نمی‌كشد، باعث شده تا ریسك تولید در صنعت نشر بالا برود و كتاب‌های كمتری وارد چرخه چاپ و توزیع شود؛ از طرفی، كاهش تولید نیز به معنی دست خالیِ كتابفروشی‌ها و خواب طولانی ناشران ـ و درنتیجه تعطیلی تدریجی ـ خواهد بود و این گره كور را این روزها صد عاقل و نابغه هم نمی‌توانند
باز كنند.
قیمت كتاب در اردیبهشت امسال نسبت به اردیبهشت 1401 درست دو برابر شده است. اگرچه در مورد سایر اقلام نیز چنین رشدی داشته‌ایم، اما شاید برای برخی كسانی كه از یك سال پیش تاكنون سری به كتابفروشی‌ها نزده و خبر از این وادی ندارند، جالب باشد كه بدانند كتاب «پیر پرنیان‌اندیش» (خاطرات هوشنگ ابتهاج) به دو میلیون و 200 هزار تومان رسیده است. «كمدی الهی» یك میلیون و 450 هزار تومان، جلد چهارم «عهد عتیق» یك میلیون و 200 هزار تومان، «سفرنامه ابن‌بطوطه» 900هزار تومان، «كلیات سعدی» (نشر هرمس) 660 هزار تومان، رمان «بر باد رفته» 480هزار تومان، «جنگ و صلح» 680 هزار تومان و
«یادداشت‌های محمدعلی فروغی» 700 هزار تومان است.
اهالی كتاب می‌دانند كه قیمتگذاری ناشران دولتی با ناشران خصوصی توفیر قابل‌توجهی دارد. اگر امروز ناشران خصوصی، كتاب را حدوداً صفحه‌ای هزار تومان قیمتگذاری می‌كنند، ناشران دولتی صفحه‌ای 500 تا 600 تومان محاسبه می‌كنند. انتشارات علمی و فرهنگی كه ازجمله دولتی‌هاست، دو كتاب «جنایت و مكافات» داستایوفسكی و «آنا كار‌نینا»ی تولستوی را 928 و 979 هزار تومان و «تاریخ تمدن» ویل دورانت را ده میلیون و 500 هزار تومان قیمتگذاری كرده است. (البته مورد آخر هنوز روانه بازار نشده و به‌زودی با این قیمت خواهد آمد)
آنچه گفته شد، مشتی است نمونه خروار كه معلول افزایش سرسام‌آور قیمت دلار و رشد تورم است و معلوم نیست سرنوشت كتاب را در ایران چگونه رقم می‌زند، چه تعداد جان به‌در می‌برند و این عده اساساً به چه چیز خواهند آویخت و مابقی چه خواهند شد. اینها و مانند اینها همان پرسش‌هایی است كه در وانفسای كنونی و در نگاه اول لغو و بیهوده می‌نماید، اما به هر روی به‌عنوان جزئی از كل، نمایانگر وضعیت عمومی و دوره‌ای پرمشقت است كه امید به گذرا و گذار بودن آن بسته‌ایم.
