مرد هزار صدای ایران رفت

منوچهر اسماعیلی در نگاه اهالی صدا

نسل طلایی دوبله ایران همگی از او به عنوان استاد بی‌‌بدیل دوبله یاد می‌‌کنند؛ کسی که می‌‌توانست تیپ‌سازی کند و به‌جای بازیگران مطرح دنیا، طوری صحبت کند که مخاطب اصلا متوجه دوبله یا صداسازی نشود. صحبت از منوچهر اسماعیلی است که به مرد هزارصدای دوبله مشهور است. او دوشنبه 31مرداد در سن 81سالگی درگذشت تا یکی دیگر از دوبلورهای نسل طلایی و افراد خاطره‌ساز این حوزه از جمع ما برود. منوچهر اسماعیلی (متولد ۱۳۱۸) گوینده و مدیر دوبلاژی بود که کار دوبله را از ۱۳۳۶ آغاز کرد و از سال ۱۳۴۲ مدیریت دوبلاژ بسیاری از فیلم‌‌های سینمایی و گویندگی برنامه‌‌های رادیویی را برعهده گرفت. عمده شهرت اسماعیلی به‌خاطر تیپ‌سازی و دوبلوری چند شخصیت در فیلم‌‌های سینمایی و سریال است که می‌‌توان به نقش‌‌های «شعبان جعفری» با بازی محمدعلی کشاورز، «رضا تفنگچی» با بازی جمشید مشایخی و «هزاردستان» با بازی عزت‌‌الله انتظامی در فیلم هزاردستان اشاره کرد. مرحوم اسماعیلی در مورد سختی دوبله همزمان در فیلم هزاردستان گفته بود:«برای سلامت کار تا جایی که می‌‌شد صحنه‌‌هایی که من نقش‌شان را می‌‌گفتم و روبه‌روی هم بودند را جدا جدا می‌‌گرفتیم.» علاوه بر این می‌‌توان به گویندگی مرحوم اسماعیلی به جای بهروز وثوقی در فیلم‌‌های متعددی همچون «قیصر»، «گوزن‌‌ها»، «داش‌آکل» و «رضاموتوری»، جمشید مشایخی در فیلم‌‌های «قیصر» و «کمال‌‌الملک»، داریوش ارجمند در سریال «امام علی(ع)» و فیلم «ناخدا خورشید» اشاره کرد. یکی از ماندگارترین هنرنمایی‌‌های اسماعیلی هم در فیلم «مادر» زنده‌یاد علی حاتمی بود که همزمان به جای سه بازیگر یعنی محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم‌‌پور و اکبر عبدی صحبت کرده بود. منوچهر اسماعیلی صداپیشگی در آثار سینمایی بسیاری را هم در کارنامه حرفه‌‌ای خود داشت. او به جای آنتونی کوئین در نقش حمزه در فیلم محمد رسول‌‌الله(ص) صحبت کرده بود و دوبله بازیگران مطرحی چون استیو مک کوئین، همفری بوگارت، چارلتون هستون و کرک داگلاس را در کارنامه داشت. یکی دیگر از آثار ماندگار او برای ایرانیان، دوبله روی صدای ستوان کولومبو در دهه هفتاد و هشتاد میلادی و صدای مستربین در سال 1997 بود. منوچهر اسماعیلی پیشرفت و موفقیت خود در عرصه دوبله را مدیون استاد علی کسمایی می‌‌دانست و مرحوم کسمایی را آبرو و حیثیت دوبلاژ ایران عنوان کرده. در یازدهمین جشن سینمایی و تلویزیونی به پاس یک عمر فعالیت، تندیس زرین حافظ به منوچهر اسماعیلی اهدا شد. همکاران منوچهر اسماعیلی در وصف او یادداشتی را نوشته‌اند. همگی اعتقاد دارند که یکی از اساتید و کاردرست‌‌ترین افراد این حوزه را از دست داده‌اند؛ فردی که تکرارشدنی نخواهد بود.

جانشین نخواهد داشت

ایشان جایگاه والایی در دوبله ایران داشت و خدمات والایی هم در این عرصه ارائه کرد که قطعا تا سال‌‌ها ماندگار خواهد بود. مرحوم اسماعیلی تنها کسی بود که تیپ‌سازی می‌‌کرد. از اولین تیپ‌سازی‌‌های ایشان صدای مرحوم بیک ایمان‌وردی در فیلم «بابا نان داد» بود که اثری ماندگار شد. هرچند دیگران مثل خانم رفعت و جناب رسول‌زاده و حامدی جایگاهی در این حوزه دارند، ولی جایگاه آقای اسماعیلی به‌خاطر کارهای فوق‌العاده‌‌ای که داشت« n+1» بود. کارهای بزرگ ایشان دو بخش است؛ یک بخش در سینمای فارسی و دیگری در سینمای فرنگی است. در سینمای فرنگی «مردی برای تمام فصول» ماندگار است. البته این نکته را اشاره کنم که دقیقا نمی‌‌توان کار جداگانه‌‌ای را نام برد چون هر کاری سختی‌‌های خاص خودش را دارد ولی اینکه یک دوبلور بتواند آن نقش را به درستی ایفا کند باعث می‌‌شود که برای مردم کاری ماندگار شود. اسماعیلی به‌طور کلی کار متوسط نداشت و همیشه کارهایی که انجام می‌‌داد تبدیل به یکی از کاراکترهای درجه یک می‌‌شد. هیچ‌کدام از عزیزان هم‌‌نسلی من که از دنیا رفتند جانشین نخواهند داشت. با درود، طبیعت، این بار تک‌برگ درخت دوبلاژ ایران را به دست باد سپرد تا دل‌‌های ما را آزرده کند. یاد استاد گرامی و آثارش جاودان. خانواده محترم اسماعیلی دلداری مرا بپذیرید.

حتی یک کار متوسط هم نداشت

ایشان اسطوره‌‌ای بود که از بین ما رفت. امیدوارم آیندگان بتوانند جایگاه اساتید بزرگی چون اسماعیلی را پر کنند. خداوند هنری به او داده بود که به نحو احسنت از این هنر استفاده می‌‌کرد. بسیاری از افراد شاغل در این حوزه هنر صدای جذاب برای دوبله را دارند ولی نمی‌توانند از این قابلیت استفاده کنند اما مرحوم اسماعیلی به شکل جادویی از صدایش استفاده می‌‌کرد و تعهدی که به کارش داشت هم الگوی دیگران بود. اینکه یک دوبلور بتواند در یک سریال یا فیلم سینمایی به جای چند شخصیت صحبت کند، کار بزرگی است. در فیلم مادر، مرحوم اسماعیلی جای چند بازیگر صحبت کرد و یک کار فوق‌العاده‌‌ای شد که در یادها ثبت شد. من از سال 1338 وارد این حوزه شدم و از کنار مرحوم خیلی یاد گرفتم. بی‌اغراق می‌‌گویم که نزدیک‌‌ترین فرد به من در عالم کاری، منوچهر اسماعیلی بود. او علاوه بر اینکه در کارش خیلی دقیق و جدی بود بلکه وسواس زیادی هم به خرج می‌داد که حتی یک کار متوسط هم تولید نکند. شاید باورتان نشود ولی حین کار اصلا شوخی نمی‌‌کرد چون نمی‌‌خواست در کار تداخلی ایجاد شود یا کسی به شوخی بگیرد. روحش شاد و یادش‌گرامی.

متانت را از او یاد گرفتم

از نظر من آقای اسماعیلی جایگاهی داشت که با هیچ‌یک از همکارانش قابل قیاس نبود. او یک اسطوره واقعی در این حوزه بود که اصلا تکرارشدنی نخواهد بود. وقتی من در کنار ایشان کار دوبله می‌‌کردم افتخار بزرگی نصیبم شده بود که همزمان با کار می‌‌توانم از او یاد بگیرم. بی‌اغراق او یکی از بی‌نظیرترین دوبلورهای ایران بود که شخصیت و تواضعش شهره خاص و عام بود. کافی است از همکارانش در این باره سوال کنید تا از تواضع و متانت ایشان بگویند. آقای اسماعیلی آنقدر در کارش حرفه‌‌ای بود که مخاطبان تصور می‌‌کردند صدایی که از بازیگر می‌‌شنوند صدای خودش است نه دوبله. اگر خاطرتان باشد او صدای گریگوری بیک را آنقدر جذاب دوبله کرد که اصلا کسی متوجه نمی‌‌شد این صدای دوبله است. تخصص او این بود که می‌‌توانست همزمان در یک سریال یا فیلم سینمایی جای چهار، پنج بازیگر صحبت کند و مخاطب هم از این کار لذت می‌‌برد، چون اصلا مشخص نبود که این‌‌ها صدای یک نفر است. نهایت تاسف را از فقدان ایشان داریم و به شخصه به جامعه هنری ایران و تمام گویندگان همکار تسلیت می‌‌گویم، چون واقعا همه ما عزادار شدیم.

الماسی گرانبها

گاهی انگار برای شما یک الماس بزرگ را وسط می‌‌گذارند و می‌‌گویند روی این الماس قیمت‌‌گذاری کنید، آقای اسماعیلی یک الماس در دوبله ایران بود. واقعا اتفاق ناگواری رخ داد که او را از دست دادیم و دیگر در بین ما نیست. من ایمان دارم که شاید هیچ‌وقت چنین شخصیتی با درایت آقای اسماعیلی وارد این عرصه نشود. ایشان با رفتارشان به ما درس می‌دادند و هم خارج از بحث کاری، احترامی که ایشان به مردم و همکاران‌شان می‌‌گذاشت واقعا خاص بود. خاطره خوبی که از آقای اسماعیلی دارم این است که ما 5 سال پیش خیریه‌‌ای راه‌اندازی کردیم تا برای زلزله‌زدگان سر پل ذهاب کانکس خریداری کنیم. ایشان بدون اینکه سوال و جوابی بکنند هزینه اولین کانکس را پرداخت کردند و این موضوع را هم باید حتما اشاره کنم که یکی از افرادی بود که همیشه دست به خیر بود. در مورد حرفه‌ی ایشان هم خدمت شما عرض کنم که او وقتی کاراکتر را می‌‌دید، اول شخصیت را بررسی و نگاه بازیگر را آنالیز می‌‌کرد تا بتواند تیپ‌سازی کند. مرحوم حین کار اصلا با کسی شوخی نداشت حتی نزدیک‌‌ترین دوست و همکارش. تیپ‌‌ها را طوری در می‌‌آورد که بقیه سعی می‌‌کردند از ایشان الگوبرداری کنند. من بارها به چشم دیدم که او پیش از اینکه نقشی را دوبله کند در مورد آن نقش و بازیگر تحقیق می‌‌کرد تا نوع نگاه بازیگر و لحن صحبت‌کردنش را بررسی کند و بعد دوبله را آغاز می‌‌کرد. مهم این بود که انسان طوری زندگی کند که نام نیک از او به جای بماند.