روانشناسی پنالتی
چرا بیشتر پنالتی‌های جام‌جهانی قطر ناموفق بوده است
چرا بیشتر پنالتی‌های جام‌جهانی قطر ناموفق بوده است
جک آستین/ اسپورت اپتوس
ترجمه و تلخیص: محسن محمودی
آمارها چه می‌گویند؟
اگر این روزها از آمار عجیب‌وغریب گل نشدن پنالتی‌ها حسابی تعجب کرده‌اید، بدانید که به هیچ‌وجه تنها نیستید. هم‌اکنون سوال‌هایی از این دست در شبکه‌های اجتماعی فراوان پرسیده می‌شود: چرا بیشتر پنالتی‌های تیم‌های بزرگ و بازیکنان نامدار خراب می‌شود؟ در ضربات پنالتی چیزی جز شانس دخیل است یا خیر؟ آیا می‌شود چیز دیگری را جایگزین ضربات پنالتی کرد که عادلانه‌تر باشد؟
درمجموع در جام‌جهانی 2022 قطر 23پنالتی در جریان بازی‌ها گرفته شده، اما تنها 14پنالتی به ثمر رسیده که یعنی ضریب موفقیت تنها 61درصد بوده است. سرنوشت چهار بازی نیز با ضربات پنالتی مشخص شده است: کرواسی (3موفق-1ناموفق) و ژاپن (3ناموفق-1موفق)، مراکش (3موفق-1ناموفق) و اسپانیا (3ناموفق)، کرواسی (4موفق) و برزیل (2موفق-2ناموفق)، و درنهایت آرژانتین (4 موفق-1ناموفق) و هلند (3موفق-2ناموفق).
پارادوکس پنالتی
چشمان‌تان را ببندید و این لحظه را تصور کنید که روی خط دروازه ایستاده‌اید. شما به‌عنوان دروازبان تیم‌ملی فوتبال کشورتان انتخاب شده‌اید. ضربان قلب‌تان هر لحظه بیشتر می‌شود. گاهی قطره‌ای عرق از پیشانی به چشم‌تان می‌چکد. مرتب دستکش‌های‌تان را به هم می‌مالید و بالا و پایین می‌پرید. هنوز تصمیم نگرفته‌اید که چکار کنید، به سمت راست شیرجه بزنید یا به سمت چپ. اصلا شاید بهتر باشد که همان وسط دروازه بایستید. میلیون‌ها نفر شاهد تصمیم شما هستند. فکر می‌کنم به اندازه کافی با فضای هراسناک و پرچالش ضربه پنالتی همذات‌پنداری کردید.
با وجود این، درک این نکته مهم است که به‌جز شانس، چیزهای دیگری نیز در ضربات پنالتی دارای اهمیت است. برای مثال، اگر شما یک بازیکن در سطح ملی بودید، در تمرینات خود به داده‌ها، آمار و ویدئوهای با کیفیت بالا دسترسی داشتید. احتمالا مشخصات کاملی از زننده-گیرنده پنالتی داشتید و می‌توانستید قضاوتی به‌ظاهر آگاهانه داشته باشید. همچنین به دلیل تمرین و تجربه، تکنیک شما در این زمینه تقویت می‌شد.
بی‌گمان تصمیم ما در مقایسه با چنین افراد ماهری ناقص خواهد بود. البته همیشه این‌گونه نیست. برخی تحقیقات جالب نشان می‌دهد، حتی ماهرترین افراد حرفه‌ای نیز مستعد «سوگیری غیرمنطقی» هستند و بر رفتارشان تاثیر می‌گذارد تا جایی که بهترین قضاوت و تصمیم آنها را از بین می‌برد. در مطالعه‌ای با عنوان «سوگیری عملی در میان دروازه‌بانان: نمونه موردی ضربات پنالتی»، محققان دریافتند که دروازه‌بان‌ها مستعد چیزی هستند که من آن را «پارادوکس پنالتی» می‌نامم.
بررسی بیش از هزار پنالتی نشان می‌دهد، اگر دروازه‌بان‌ها اصلا شیرجه نزنند و در وسط دروازه بایستند، امکان موفقیت آنها به‌مراتب بیشتر است. اما به‌رغم تمام شواهد و داده‌هایی که این مسئله را اثبات کرده است، دروازه‌بان‌ها عمدتا به چپ یا راست شیرجه می‌زنند.
این پارادوکس پاسخی بسیار انسانی به کار، شکست و بسیاری از اقدامات روزانه ماست. دنیل کانمن، روان‌شناس برجسته، نشان داد که دروازه‌بان‌ها چگونه تحت فشار به این شکل رفتار می‌کنند، زیرا آنها از «نظریه هنجار» پیروی می‌کنند - یعنی با مقایسه گزینه‌های جایگزین تصمیم می‌گیریم. اگر در یک پنالتی، شیرجه بزنید، دست‌کم می‌توانید بگویید که تلاش خود را کرده‌اید. «درد عاطفی» ناشی از اقدام نکردن می‌تواند به‌مراتب تنبیه‌کننده‌تر باشد، بنابراین این مسئله دروازه‌بان‌ها را از ایستادن و شیرجه نزدن هنگام گرفتن پنالتی، باز می‌دارد. به عبارت دیگر، همان‌طور که تحقیقات کانمن و آموس تورسکی در مورد «ناسازگاری و خطاهای تصمیم‌گیری» توسط افراد متخصص و خبره نشان داد، رفتار انسان با آنچه نظریه رفتار عقلانی پیش‌بینی می‌کرد منطبق نیست. آنها ازطریق آزمایش‌های تجربی نشان دادند چه اشتباه‌ها، تناقض‌ها و جهت‌گیری‌هایی همواره در تصمیم‌گیری‌های انسانی وجود دارد. برپایه تحقیقات به‌عمل آمده توسط آنها، تصمیم‌گیری انسان‌ها در معرض خطاست و چقدر باید مراقب جهت‌گیری‌ها بود.
درواقع برخلاف تصور مربیان، مفسران ورزشی، آنالیزورها و حتی تماشاگران فوتبال، لزوما تمرین و تجربه زیاد باعث نمی‌شود پنالتی زننده-گیرنده عملکرد بهتری داشته باشد، چراکه رفتار آنها نه تحت‌تاثیر مولفه‌های عقلایی، بلکه براساس هنجارهای رفتاری و روان‌شناختی است. در پنالتی زننده-گیرنده حس می‌کنند عدم واکنش باعث می‌شود مورد نقد جدی قرار بگیرند و متهم شوند که به اندازه کافی تلاش نکرده‌اند، درنتیجه همواره مشاهده می‌کنید که دروازه‌بان‌ها حتی قبل از زدن ضربه هم یکسره در حال بالا و پایین پریدن هستند، با داور صحبت می‌کنند، گاهی توپ را از جلوی بازیکن حریف برمی‌دارند و مرتبا به بقیه بازیکنان می‌گویند، مواظب بازگشت توپ باشند. در مورد زننده پنالتی نیز این مسئله صادق است. در «ثانیه صفر» که بازیکن به سمت توپ گام برمی‌دارد، معمولا ضمیر ناخودآگاه او نه درگیر تمرین و تجربه، بلکه درگیر واکنش‌های آتی است. از این رو، سعی می‌کند طوری سمت توپ برود و طوری ضربه بزند که همه تایید کنند عامل گل نشدن صرفا «بدشانسی» بوده است، نه کوتاهی او.
