حاشیههای خلع سلاح/همزمان با تشدید تنشها در جنوب لبنان بار دیگر روابط ایران و حزبالله در کانون توجه قرار گرفته است
این جنجالها در حالی از سر گرفتهشد که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که در طول چند ماه گذشته سه سفر به لبنان داشتهاند، بارها تاکید کردهاند ایران قصدی برای دخالت در امور داخلی لبنان ندارد.
در شرایطی که مقامهای رسمی جمهوری اسلامی در ماههای اخیر با سفرهای دیپلماتیک به لبنان و تاکید بر اجتناب از دخالت در امور داخلی لبنان تلاش بر کاهش تنش در روابط تهران و بیروت داشتند، اظهارات هفته گذشته یک شخصیت سیاسی شناختهشده در ایران، بار دیگر باعث جنجال در روابط دو کشور شد.
انتشار این اظهارات در شرایطی که اسرائیل کارزار تبلیغاتی گستردهای را مبنی بر بازسازی توان نظامی حزبالله لبنان و کمکهای مالی و تجهیزاتی ایران به این گروه آغاز کردهاست و مرتباً به از سرگیری حملات گسترده به لبنان تهدید میکند، باعث شدهاست که بار دیگر روابط دولتهای ایران و لبنان و روابط تهران با حزبالله در کانون توجه رسانهها و سیاستمداران لبنان و غرب قرار گیرد.
وزیر خارجه لبنان در واکنش به این اظهارات خطاب به همتای ایرانی خود سیدعباس عراقچی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «من واقعاً تمایل داشتم ادعای شما مبنی بر عدم دخالت ایران در امور داخلی لبنان را باور کنم، تا اینکه... [فردی] ما را در مورد آنچه واقعاً در لبنان مهم است روشن کرد و ما را از عواقب خلع سلاح حزبالله برحذر داشت.
اجازه دهید موارد زیر را روشن کنم: آنچه برای ما از آب و نان مهمتر است، حاکمیت، آزادی و استقلال تصمیمگیری داخلی ما است، فارغ از شعارهای ایدئولوژیک و برنامههای منطقهای فراملی که کشور ما را ویران کرده و همچنان ما را به ویرانی بیشتر میکشاند.» اظهارات اخیر در شرایطی بیان شد که دولت لبنان در یک دوراهی سخت گرفتار شدهاست.
از یک سو دولت این کشور که بعد از آتشبس حزبالله و اسرائیل، با حمایت آمریکا، فرانسه و عربستان روی کار آمد از تابستان امسال تصمیم قطعی خود را برای انحصار سلاح در اختیار دولت و خلع سلاح حزبالله اعلام کردهاست و از سوی دیگر این تصمیم تاکنون هیچ کمکی به لبنان برای حفظ امنیت و مقابله با حملات دائمی اسرائیل نکردهاست.
در چنین شرایطی دولت لبنان روزبهروز در اجرای تصمیمی که تحت فشار آمریکا برای خلع سلاح حزبالله اتخاذ کردهاست، سستتر میشود، چراکه بر خلاف انتظار بیروت، این تصمیم و اقدامهای بعد از آن باعث حمایت بیشتر و صلح و ثبات بیشتر در لبنان نشدهاست. اما بیان برخی اظهارنظرها از سوی شخصیتهای سیاسی ایران باعث میشود که توجه دولت لبنان به جای مقابله با حملات اسرائیل بار دیگر به سمت مقابله با نفوذ ایران بازگردد.
این جنجالها در حالی از سر گرفتهشد که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که در طول چند ماه گذشته سه سفر به لبنان داشتهاند، بارها تاکید کردهاند ایران قصدی برای دخالت در امور داخلی لبنان ندارد. یوسف رجی، وزیر خارجه لبنان، اظهارات خود را دقیقاً در واکنش به پاسخ هفته پیش عباس عراقچی به درخواست مذاکره او در یک کشور ثالث مطرح کرد. عراقچی در واکنش خود به درخواست مذاکره در کشور ثالث تاکید کردهبود که ایران قصد دخالت در امور داخلی لبنان ندارد.
عراقچی نوشتهبود: «دوست عزیزم یوسف رجی وزیر خارجه لبنان در مصاحبه با امتیوی لبنان، از من برای مذاکره دعوت کرده است. ما در امور داخلی لبنان دخالت نمیکنیم؛ اما از هر گونه گفتوگو با هدف پیشبرد روابط دوجانبه ایران و لبنان استقبال میکنیم. احتیاجی به کشور ثالث نیست. از همکارم یوسف برای سفر به تهران دعوت میکنم و اگر از من برای سفر به بیروت دعوت شود، با کمال میل میپذیرم.»
علی لاریجانی هم که مردادماه امسال به بیروت سفر کردهبود، در نشست خبری مشترک با رئیس پارلمان لبنان گفتهبود: «کشورهای بیرون از لبنان نباید به لبنان دستور دهند، ملت لبنان ملت رشیدی است و خودش میتواند تصمیم بگیرد و هر تصمیمی که دولت لبنان با همفکری مقاومت بگیرد مورد احترام ماست.
پیام ما یک نکته اساسی دارد، آن چیزی که برای ما مهم است این است که دولتهای منطقه مستقل و قوی باشند. لبنان احتیاج به دستور از آن سوی آب ندارد. حرف ما این است که هر کشوری حق دارد برای آینده خودش تصمیم بگیرد، ما طرحی برای لبنان نیاوردهایم، آمریکاییها طرح آوردهاند. ما دخالتی در تصمیمگیری شما نداریم.»
واکنش سیاستمداران لبنانی
اظهارات اخیر یک شخصیت سیاسی ایرانی که گفتهبود حزبالله از نان شب هم برای لبنان واجبتر است با واکنش تند سیاستمداران لبنانی مواجه شد. حتی برخی از سیاستمداران برجسته لبنانی که سابقه حمایت از مقاومت و رویکرد ضداسرائیلی دارند، از جمله ولید جنبلاط نیز به این اظهارات واکنش منفی نشان دادند و آن را مصداق دخالت در امور داخلی لبنان دانستند.
نواف سلام، بدون اشاره به اظهارات اخیری که در ایران مطرح شدهاست، مدعی شد که سلاح حزبالله برای مردم لبنان نه بازدارندگی و نه هیچ محافظتی ایجاد نکردهاست. اشرف ریفی، وزیر کشور پیشین لبنان هم گفتهاست که مقامهای ایرانی «به جای دادن درس به مردم لبنان، باید به وضعیت کشور خودشان رسیدگی» کنند.
ولید جنبلاط، از رهبران سیاسی دروزیهای لبنان و رهبر پیشین حزب سوسیالیست پیشرو در پیامی در شبکه اجتماعی توئیتر نوشت: «ما اظهارات مقام ایرانی را که لبنان را به عنوان صندوق پستی برای پیام به آمریکا در نظر میگیرد و امنیت مردم لبنان را نادیده میگیرد، رد میکنیم.» جنبلاط در عین حال نسبت به حضور نظامیان حکومت پیشین سوریه در خاک لبنان نیز اعتراض کرد و نوشت: «علاوه بر این، آیا این درست است که دهها افسر رژیم سابق سوریه تحت حمایت احزاب سیاسی خاص در لبنان اقامت دارند.
موضع دولت در این مورد چیست؟» سمیر جعجع، رهبر حزب نیروهای لبنانی هم در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، خطاب به مقامهای ایرانی نوشت: «برای همه ما بهتر است که به امور و نگرانیهای مردم ایران بپردازیم. لبنان یک کشور مستقل با قانون اساسی خود است که توسط یک مرجع منتخب دموکراتیک لبنانی اداره میشود و شما حق دخالت در امور آن را ندارید. کاش مردم ایران میتوانستند از همان آرامش و امنیتی که مردم لبنان دارند، برخوردار باشند، البته اگر شما از دخالت در امور آنها خودداری کنید.»
واکنش بلافاصله و تند سیاستمداران لبنانی به انتشار اظهارات اخیر، نشان میدهد که در شرایط شکننده لبنان و زیر سایه تهدیدهای اسرائیل علیه امنیت این کشور، تا چه اندازه نسبت به روابط ایران و حزبالله حساسیت وجود دارد. تشدید این حساسیتها در شرایطی که دولت لبنان روزبهروز از سیاست مماشات با اسرائیل و انتظار از آمریکا برای جلوگیری از تجاوزهای اسرائیل ناامیدتر میشود، باعث میشود که برخلاف منافع و مصالح ایران، خشم لبنانیها به جای اسرائیل به سمت ایران منحرف شود.
در فضایی که اسرائیل و غرب به صورت مرتب حزبالله را به جای گروه مقاومت ملی برای مقابله با اشغالگری و تجاوز به خاک لبنان، به عنوان «گروه نیابتی» و «عامل» ایران معرفی میکنند، برخی اظهارنظرها و موضعگیریهای نسنجیده میتواند باعث شود که افکار عمومی لبنان در خصوص نقش حزبالله دچار سردرگمی شوند.
صابر گلعنبری، تحلیلگر مسائل منطقه در یادداشتی در واکنش به این تحولات مینویسد: «این واکنشهای تند که بیشتر از سوی مخالفان حزبالله و متولیان کنونی قدرت در لبنان است، نشان میدهد روابط ایران و لبنان وارد مرحلهای حساستر از هر زمانی شده است... این وضعیت در سایه حساسیت دیرینه دولتهای عربی نسبت به ایران، دقت و وسواسی بیشتر از قبل را در موضعگیری و سخن گفتن درباره لبنان و غیره ایجاب میکند؛ بهویژه این که در شرایط کنونی، با صرف ایراد خطابه نمیتوان مانع خلع سلاح حزبالله شد و آنچه در این زمینه تعیینکننده است میزان تابآوری و مقاومت خود حزب است.
در همین حال نیز در حال حاضر بسیاری از کشورهای منطقه در روابط خود با ایران زیر فشار دولت ترامپ قرار دارند و اقتضای حفظ همین روابط نیمبند هم چهبسا نوعی محافظهکاری و دقت نظر بیشتر در اعلام موضع و اظهارنظر باشد. در این میان ناگفته نماند که هنوز هم سخنان یک دهه پیش شهردار کنونی تهران درباره کنترل چهار پایتخت عربی به دست ایران در نقد و حمله به سیاستهای آن مستمسک قرار میگیرد.»
احمد زیدآبادی، تحلیلگر مسائل سیاسی نیز در یادداشتی کوتاه نوشت: «ظاهراً برخی مقامهای جمهوری اسلامی تحولات داخلی لبنان را از نزدیک دنبال نمیکنند و در چارچوب پارادایم گذشته به اظهارنظرهایی میپردازند که بحران را پیچیدهتر و سختتر میکند.»
بازسازی حزبالله
حمله اسرائیل به ضاحیه جنوبی بیروت در هفته گذشته، تشدید تنش قابل توجهی یک سال بعد از آتشبس سال گذشته محسوب میشد. ادعای اسرائیل این است که این حمله برای مقابله با بازسازی توان نظامی حزبالله لبنان انجام شدهاست. اسرائیل از ماه ژوئن امسال حملهای به پایتخت لبنان انجام ندادهبود و حمله هفته گذشته نخستین حمله در ۵ ماه گذشته محسوب میشد. گزارشهایی که رسانههای اسرائیلی و آمریکایی منتشر کردهاند این گمانه را تقویت کردهاست که ممکن است در طول هفتهها و ماههای پیش رو بار دیگر درگیری میان حزبالله لبنان از سر گرفتهشود.
یعقوب آمیدرور، مشاور سابق امنیت ملی اسرائیل، با اشاره به ترور هیثم علی الطباطبایی به والاستریت ژورنال گفت: «این پیامی است به همه فرماندهان حزبالله و دولت لبنان. آنها قول دادند که حزبالله را خلع سلاح کنند، و این کار را نکردند. آنها باید درک کنند که اگر این کار را نکنند، اسرائیل خودش این کار را خواهد کرد.» والاستریت ژورنال در گزارشی در مورد هیثم علی الطباطبایی مینویسد تلاشهای او به حزبالله کمک کرده است تا بخش عمدهای از بیش از ۲۵۰۰ جنگجویی را که در طول جنگ از دست داده بود، جایگزین کند.
مقامات عرب و اسرائیلی گفتند که در زمان مرگش، او در حال کار بر روی تثبیت سیستمی بود که در آن فرماندهان واحدها، جایگزینهای احتمالی را آموزش دهند تا در صورت کشته شدن رهبرانشان، جنگجویان مانند پاییز گذشته زمینگیر نشوند. روزنامه وال استریت ژورنال گزارش داده است که اطلاعاتی از سوی سرویسهای اطلاعاتی عرب و اسرائیل نشان میدهد که حزبالله تحت حمایت ایران در حال تجدید ذخیره موشکها، موشکهای ضدتانک و توپخانه است.
برخی از این تسلیحات از طریق بنادر دریایی و مسیرهای قاچاق ضعیفشده، اما همچنان فعال، از طریق سوریه وارد میشوند یا توسط خود حزبالله تولید میگردند. آمیدرور، که اکنون عضو مؤسسه یهودی امنیت ملی آمریکا در واشنگتن است، گفت: «[طباطبایی] رئیس کل این تلاشها بود. آنها سعی کردند از سوریه قاچاق کنند، سعی کردند تأسیسات را در لبنان بازسازی کنند، نیروهای تازه جذب شده را آموزش دهند. همه اینها تحت فرماندهی و کنترل او بود.»
ادعای ارسال پول از ایران
همزمان با جنجالهای اخیر در مورد نقش ایران در لبنان، برخی رسانههای غربی در مورد تامین مالی حزبالله از سوی ایران دست به فضاسازیهای جدید زدهاند. وال استریت ژورنال همزمان با یکسالگی آتشبس لبنان در گزارشی مدعی شدهاست که جمهوری اسلامی ایران در طول یک سال گذشته با استفاده از صرافیها و واسطهها در دُبی، قریب به یک میلیارد دلار پول برای حزبالله لبنان ارسال کردهاست. این ادعا در شرایطی مطرح میشود که دولت اسرائیل دلیل اصلی ترور هیثم علی الطباطبایی را تلاش بیوقفه او برای بازسازی نیروی نظامی حزبالله لبنان عنوان کردهبود.
والاستریت ژورنال در گزارش خود مدعی شدهاست که مسیرهای انتقال پول و تجهیزات از ایران به حزبالله در یک سال گذشته به شدت دچار اختلال شدهاند و ایران در صدد ایجاد مسیرهای جدید است. این گزارش مدعی شدهاست: «حزبالله... به شدت نیازمند بودجه برای بازسازی و تجهیز مجدد شبهنظامیان خود و پرداخت سایر هزینههای ناشی از درگیری شدید سال گذشته خود با اسرائیل است... مسیرهای قاچاق این گروه از طریق سوریه در یک سال گذشته با سقوط نظام متحد ایران در سوریه دچار اختلال شد و مقامات لبنانی در برخورد با حاملانی که چمدانهای پول نقد را از طریق فرودگاه بیروت وارد میکردند، پیشرفتهایی داشتهاند.»
این گزارش ادامه میدهد: «درآمدهای حاصل از فروش نفت به صرافیها، شرکتهای خصوصی، تجار و پیکهای مرتبط با ایران در دُبی ارسال میشود و آنها این وجوه را از طریق روش حواله به حزبالله در لبنان منتقل میکنند؛ حواله یک سیستم چندصدساله است که به کاربران اجازه میدهد پول را بهطور کامل بر اساس اعتماد از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل کنند. وجوه در دُبی نزد یک دلال واریز و توسط دلال دیگری در لبنان پرداخت میشود، و این دو دلال بعداً حسابهای خود را تسویه یا به نحو دیگری حل و فصل میکنند.»
به نوشته این روزنامه «مقام ارشد آمریکایی گفت که ایالات متحده همچنین نگران قاچاق وجوه به حزبالله از طریق ترکیه و عراق است.» این روزنامه آمریکایی به نقل از مقامهای عربی مدعی شدهاست: «برای دور زدن کنترلهای شدیدتر فرودگاه، ایران تعداد بیشتری مسافر با مقادیر کمتری پول نقد یا جواهراتی را میفرستد که نیازی به اظهار ندارند و راحتتر پنهان میشوند.»
دیوید شنکر، مدیر برنامه سیاست عربی در اندیشکده موسسه واشنگتن به والاستریت ژورنال میگوید: «حزبالله اکنون به شدت بر بازسازی متمرکز است. ایران از تعهد خود به مهمترین نیروی نیابتی منطقهایاش دست نمیکشد.» حنین غدار، عضو ارشد اندیشکده موسسه واشنگتن نیز به والاستریت ژورنال میگوید: «یک میلیارد دلار قبلاً کل بودجه سالانه آنها بود، اما پس از جنگ به پول بیشتری نیاز دارند.»
آمادگی حزبالله برای انتقام
حمله هفته گذشته اسرائیل به ضاحیه جنوبی بیروت که باعث شهادت هیثم علی الطباطبایی، فرمانده ارشد نظامی این گروه شد، بار دیگر گمانهزنیها در مورد از سرگیری جنگ گسترده در جنوب لبنان را افزایش دادهاست. هرچند حزبالله لبنان در طول یک سال گذشته بهرغم نقش مکرر و دائمی آتشبس توسط اسرائیل، به تعهدات خود در آتشبس پایبند ماندهاست و از هرگونه درگیری اجتناب کردهاست، اما ادامه تحرکات و تحریکهای اسرائیل باعث شدهاست که حزبالله در شرایط انتخاب برای مقابله به مثل قرار گیرد. نعیم قاسم، دبیرکل حزبالله، در سخنرانی جمعهشب خود در واکنش به ترور شهید هیثم الطباطبایی، تاکید کرد که حزبالله حق مقابله با این اقدام را برای خود محفوظ میداند.
نعیم قاسم تاکید کرد: «آنچه رخ داد تجاوزی آشکار و جنایتی با ویژگیهای مشخص بود، حق ماست که پاسخ بدهیم و ما هستیم که زمان مناسب برای پاسخ دادن را تعیین خواهیم کرد.» مجتبی امانی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در لبنان نیز با اشاره به سخنرانی دبیرکل حزبالله در گفتوگویی تصریح کرد: «این یک نوع تغییر نگاه استراتژیک است که حزبالله به وضعیت جدید و بعد از گذشت یک سال از این توافق اعلام کرد که درخور امنیت است و اطراف مختلف حتماً به او واکنشهای مختلفی را خواهند داشت.»
این اظهارات در شرایطی بیان میشود که تهدیدهای اسرائیل نسبت به لبنان در روزهای اخیر به شدت افزایش پیدا کردهاست. العربیه در گزارشی مینویسد اسرائیل از طریق آمریکا پیام هشدارآمیزی به دولت لبنان فرستاده و اعلام کرده که اگر حزبالله خلع سلاح نشود، حملات خود را در خاک لبنان گسترش خواهد داد.
بهگفته منابع اسرائیلی، تلآویو به بیروت اطلاع داده که «در صورت عدم اقدام مؤثر علیه حزبالله، حملات را گسترش خواهد داد.» طرف اسرائیلی تهدید کرده که ممکن است اهدافی را که تاکنون بهعلت فشار آمریکا از حمله به آنها خودداری کرده بود، هدف قرار دهد. این منابع افزودند که احتمال دارد این اقدام اسرائیل پس از سفر پاپ لئو به لبنان صورت گیرد.
