صدای پای جنگ در لبنان/ تحرکات نظامی اسرائیل در مرزهای شمالی، بیش از هر زمان دیگری احتمال وقوع یک درگیری نظامی دیگر را زنده کرده است
تلاش‌های حزبالله برای بازسازی قابلیت‌های نظامی خود، احتمال تشدید حملات هوایی اسرائیل را بسیار زیاد می‌کند و خطر جنگ دیگری را افزایش می‌دهد. اگر این جنگ در بگیرد، تقریباً به طور قطع دولت لبنان فرو می‌پاشد و انتخابات در لبنان به طور نامحدود به تعویق می‌افتد
روز ۳ نوامبر، اسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، دولت لبنان را به تعلل در اجرای تعهد خود برای برچیدن حزبالله متهم کرد و هشدار داد که عملیات نظامی اسرائیل تا زمان حذف کامل این گروه از منطقه مرزی تشدید خواهد شد. اظهارات کاتز اندکی پس از آن مطرح شد که ارتش اسرائیل حمله هوایی شبانه در جنوب لبنان را که بنا به گزارش‌ها منجر به کشته شدن چهار عضو نیروی نخبه رضوان حزبالله شده بود، آغاز کرد. این اقدام به عنوان بخشی از استراتژی مداوم اسرائیل برای تضعیف حزبالله پس از جنگ ۲۰۲۴، انجام می‌شود. پیشتر نیز اسرائیل با اجرای رزمایش‌های نظامی گسترده در ۱۹ اکتبر که نبرد در داخل خاک لبنان را شبیه‌سازی می‌کرد، وضعیت نظامی و نیروهای خود را در نزدیکی مرز شمالی خود با لبنان تقویت کرده است.
در طول جنگ ۲۰۲۴، تخمین زده می‌شود که حزبالله 5 هزار تلفات نیروی نظامی داده و 13 هزار نفر از نیروهایش نیز زخمی شدند. ارتش اسرائیل ادعا کرد که تا ۸۰ درصد از قابلیت‌های نظامی این گروه را نابود کرده است. به موازات آن، ارتش لبنان نیز گزارش داد که صدها موضع حزبالله را در جنوب رودخانه لیتانی خنثی کرده و هزاران موشک و صدها موشک و پرتابگر را در این فرآیند توقیف کرده است. فروپاشی حکومت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، در دسامبر ۲۰۲۴، مسیر تدارکاتی مستقیم حزبالله با ایران را قطع کرد. از زمان پایان درگیری اسرائیل و حزبالله در نوامبر ۲۰۲۴، ارتش اسرائیل ادعا می‌کند که بیش از ۳۳۰ جنگجوی حزبالله را در حملات خود ترور کرده و مدعی است که حزبالله شرایط آتش‌بس را نقض کرده است.
احتمالاً لبنان تحت فشار فزاینده، مذاکرات محدودی را با اسرائیل دنبال خواهد کرد تا زمان بخرد و از تشدید تنش بر سر خلع سلاح حزبالله جلوگیری کند اما پیشرفت در این مسیر متوقف شده و تلاش‌های حزبالله برای بازسازی قابلیت‌های نظامی خود، احتمال تشدید حملات هوایی اسرائیل را بسیار زیاد می‌کند و خطر جنگ دیگری را افزایش می‌دهد. اگر این جنگ در بگیرد، تقریباً به طور قطع دولت لبنان فرو می‌پاشد و انتخابات در لبنان به طور نامحدود به تعویق می‌افتد. در روز 6 نوامبر، اسرائیل پس از صدور دستور تخلیه، چندین ساختمان مسکونی در شهرهای جنوبی لبنان را بمباران هوایی کرد. اسرائیل ادعا کرد که مکان‌هایی را هدف قرار گرفته که توسط حزبالله برای بازسازی قابلیت‌های نظامی استفاده می‌شد.
ارتش اسرائیل اعلام کرد این اقدام، نقض توافق آتش‌بس امضاشده بین دو طرف در 27 نوامبر 2024 است. چنین حملاتی در هفته‌های اخیر به طور فزاینده‌ای افزایش یافته است و ارتش اسرائیل این حملات را در راستای اجرای آتش‌بس توصیف کرده است. اسرائیل معتقد است که بیروت هیچ گام مشخصی برای خلع سلاح حزبالله برنداشته و حزبالله در حال مسلح شدن مجدد است و آتش‌بس را نقض می‌کند. در همین راستا، تام باراک، فرستاده ویژه ایالات متحده به سوریه، در اول نوامبر مقامات لبنان را به متوقف کردن تلاش‌ها برای خلع سلاح حزبالله متهم کرد و هشدار داد که برای جلوگیری از تشدید تنش مسلحانه دیگر اسرائیل علیه حزبالله و لبنان، پیشرفت ملموس فوراً مورد نیاز است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در جلسه کابینه اسرائیل، در سوم نوامبر، این موضوع را تکرار کرد و اظهار داشت که اگر دولت لبنان نتواند این گروه شبه‌نظامی را خلع سلاح کند، اسرائیل «در صورت لزوم اقدام خواهد کرد».
جوزف عون، رئیس‌جمهور لبنان، در مواجهه با این فشار فزاینده، در روز سوم نوامبر اعلام کرد که مذاکره با اسرائیل تنها گزینه لبنان برای حل مسئله خلع سلاح حزبالله و پایان دادن به حملات اسرائیل به لبنان و تضمین خروج نیروهای اسرائیلی از جنوب این کشور است. عون در ادامه گفت که این مسیر دیپلماتیک - با اشاره به درخواست برای مذاکره - توسط نواف سلام، نخست‌وزیر و به‌ویژه نبیه بری، رئیس مجلس (که متحد اصلی حزبالله است) نیز پذیرفته شده است. اگر نبیه‌بری نیز این درخواست عون را پذیرفته باشد، می‌توان گفت که این موضع جوزف عون، مورد تائید ضمنی حزبالله نیز واقع شده است.
ایالات متحده در میانه تلاش‌های مداوم حزبالله برای بازیابی توان نظامی‌اش، از ناتوانی و یا عدم تمایل دولت لبنان برای خلع سلاح حزبالله شکایت دارد. با وجود تعهد مکرر به بازگرداندن کنترل دولتی بر تمام سلاح‌ها و اتخاذ برنامه‌هایی برای خلع سلاح حزبالله در اوایل آگوست 2025 (البته بدون جدول زمانی مشخص)، دولت لبنان برای تحقق این وعده‌ها با مشکل مواجه بوده است. تا اکتبر 2025، مقامات ایالات متحده و سازمان ملل ادعا کردند که تقریباً 80 تا 85 درصد از سلاح‌های حزبالله از مناطق جنوب رودخانه لیتانی در نزدیکی مرز اسرائیل و لبنان پاکسازی شده است. با این حال، تلاش‌ها برای خلع سلاح در سایر نقاط لبنان متوقف شده است. این امر تا حدی به دلیل اصرار حزبالله است.
حزبالله مُصر است که تنها زمانی سلاح‌های خود را تحویل دهد که پیش‌شرط‌های خاصی از جمله عقب‌نشینی اسرائیل از مواضع مرزی، آزادی زندانیان لبنانی و شروع روند بازسازی تحت رهبری دولت در لبنان برآورده شود. همچنین می‌توان گفت که تا حدی به دلیل محدودیت‌های لجستیکی در نیروهای مسلح لبنان، مانند کمبود متخصصان مواد منفجره و نیروی انسانی ناکافی، توانایی دولت لبنان در از بین بردن قابلیت‌های حزبالله در شمال رودخانه لیتانی محدود شده است.
در همین حال، اسرائیل همچنان به حملات تقریباً روزانه خود در سراسر جنوب لبنان و دره بقاع ادامه می‌دهد و به بندی در آتش‌بس نوامبر 2024 استناد می‌کند که به اسرائیل اجازه می‌دهد در صورت عدم اجرای آتش‌بس، حملاتی را انجام دهد. گزارش‌های اخیر رسانه‌ها مبنی بر اینکه اسرائیل ممکن است اطلاعاتی داشته باشد که نشان می‌دهد حزبالله در حال آماده‌سازی خود برای درگیری در آینده است، این وضعیت بی‌ثبات را تشدید کرده و نگرانی‌هایی را در بیروت در مورد تشدید احتمالی دیگر درگیری‌ها توسط اسرائیل ایجاد کرده است.
دولت لبنان که به شدت از سوی بازیگران خارجی تحت فشاراست، احتمالاً مذاکرات محدود و کم‌نتیجه‌ای را با اسرائیل برای کاهش تنش‌ها بر سر خلع سلاح حزبالله و تلاش برای متوقف کردن حملات مداوم اسرائیل دنبال خواهد کرد. رئیس‌جمهور لبنان، برای مذاکره با اسرائیل به عنوان ابزاری برای کاهش تنش‌ها و اجرای اقدامات اعتمادساز برای توقف حملات اسرائیل تلاش خواهد کرد. تلاش عون برای برگزاری مذاکرات با اسرائیل با هدف خرید زمان برای کاهش تنش‌ها و ایجاد اقدامات اعتمادساز خواهد بود تا بلکه حملات اسرائیل متوقف شود.
ممکن است دولت لبنان با هدف انجام اقدامی برای نشان دادن حُسن‌نیت، احتمالاً سطح نقش‌آفرینی خود را در مکانیسم نظارت بر آتش‌بس گسترش دهد تا علاوه بر مقامات نظامی یا امنیتی، غیرنظامیان لبنانی را نیز شامل شود. چنین گام بی‌سابقه‌ای اگر انجام شود، هدفش نشان دادن مشروعیت سیاسی و نیت دیپلماتیک در مذاکرات با اسرائیل است. چنین گامی مذاکرات را نه صرفاً به عنوان یک ابزار تاکتیکی برای کاهش تنش بر سر یک مسئله امنیتی محدود، بلکه به عنوان بخشی از یک فرآیند مذاکره گسترده‌تر بین لبنان و اسرائیل، شکل خواهد داد.
اگر این گام به زمینه‌ای برای عادی‌سازی روابط اسرائیل و لبنان به حساب بیاید، باید گفت که یک پیروزی دیپلماتیک نمادین برای اسرائیل به ارمغان خواهد آورد. با این حال، هرگونه پیشرفت ملموس در خلع سلاح حزبالله منوط به ارائه امتیازاتی از سوی اسرائیل خواهد بود که از نظر سیاسی به دولت لبنان قدرت دهد تا به تدریج زیرساخت‌های نظامی حزبالله را از بین ببرد. نقشه شروع این روند نیز عقب‌نشینی اسرائیل از پنج موقعیت مرزی اشغال‌شده خواهد بود اما بعید است که اسرائیل چنین امتیازی را ارائه کند. ارائه چنین امتیازاتی به دلیل برداشت اسرائیل از موقعیت استراتژیکش پس از جنگ ۲۰۲۴ با حزبالله و الگوی مدنظر نتانیاهو در سال‌های اخیر مبنی بر استفاده از درگیری برای بقای سیاسی خود، بعید است.
اسرائیل معتقد است که پس از جنگ سال 2024 با حزبالله دست برتر را در جبهه شمالی در اختیار دارد و دلیلی ندارد با ارائه امتیاز به حزبالله این موقعیت برتر را از دست بدهد. اما خودداری اسرائیل از ارائه هرگونه امتیاز به لبنان، بدان معناست که حتی اگر مذاکرات مستقیم اسرائیل و لبنان انجام شود، نتایج محدودی خواهد داشت و احتمالاً در نهایت متوقف خواهد شد.
صرف‌نظر از اینکه مذاکرات لبنان و اسرائیل به نتیجه برسد یا خیر، اسرائیل به احتمال زیاد حملات خود را به لبنان در ماه‌های آینده تشدید خواهد کرد. این حملات آن‌هم زمانی که پیشرفت در خلع سلاح حزبالله متوقف شده، خطر انزوای بین‌المللی لبنان و فروپاشی دولت این کشور را به همراه خواهد داشت. اسرائیل خلع سلاح اجباری حزبالله را صرفاً بر اساس شرایط امنیتی مد نظر خود دنبال خواهد کرد و جنگی فرسایشی علیه این گروه به راه خواهد انداخت. اگر اسرائیل دست به این کار بزند، به‌طور حتم به دنبال گسترش بیشتر دامنه جغرافیایی، فراوانی و شدت حملاتش در لبنان خواهد رفت، و این حملات احتمالاً فراتر از مناطق جنوبی لبنان به وقوع خواهد پیوست و بیروت و دره بقاع را نیز شامل خواهد شد.
بعید است که حزبالله دست به تلافی فوری بزند. حزبالله هنوز به طور قابل قبولی توانایی گذشته خود را بازنیافته است. ضمن اینکه آغاز جنگی دیگر با اسرائیل چنان فشاری بر لبنان تحمیل خواهد کرد که ممکن است حزبالله قادر به تحمل تبعات آن نباشد. علاوه بر این، اگر چنین جنگی در بگیرد، دولت لبنان برای پیشبرد برنامه‌های داخلی واقعی برای خلع سلاح حزبالله یا اصلاحات اقتصادی و سیاسی با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین باید انتظار داشت که در صورت وقوع چنین جنگی، فلج شدن روند سیاست‌گذاری در بیروت و افزایش فشار سیاسی بر دولت از سوی گروه‌های ضدحزب‌الله، مانند نیروهای لبنانی تحت حمایت عربستان سعودی، رخ بدهد. چنین وضعیتی خطر فروپاشی دولت لبنان را افزایش می‌دهد.
ممکن است برخی وزرای کلیدی دولت لبنان استعفا کنند. اگر چنین روندی کلید بخورد، دولت لبنان که اساساً براساس چارچوب‌ها و ملاحظات فرقه‌ای تشکیل شده، مشروعیتش را از دست خواهد داد. در این میان اگر نواف سلام، نخست‌وزیر لبنان تصمیم به کناره‌گیری بگیرد، بار دیگر لبنان وارد یک دوره تنش شدید سیاسی در داخل خواهد شد. در صورت وقوع این رخدادها، انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۶ لبنان نیز احتمالاً لغو خواهد شد. علاوه براین، برخی از شرکای بین‌المللی لبنان از جمله ایالات متحده، فرانسه و کشورهای حاشیه خلیج فارس، احتمالاً سرمایه‌گذاری‌ها و بودجه‌های خارجی به لبنان را متوقف خواهند کرد، در نتیجه بحران اقتصادی لبنان طولانی‌تر شده و توانایی لبنان برای اجرای اصلاحات کلیدی کاهش می‌یابد.
اگر اقدامات نظامی و دیپلماتیک اسرائیل شکست بخورد و یا اگر حزبالله تصمیم به تلافی بگیرد، اسرائیل جنگ جدیدی علیه حزبالله آغاز خواهد کرد که تقریباً به طور حتم منجر به فروپاشی دولت لبنان و به تعویق افتادن نامحدود انتخابات خواهد شد. دو مسیر برای رویارویی گسترده جدید بین حزبالله و اسرائیل وجود دارد؛ اول اینکه، اگر تلاش‌های حزبالله برای تجدید توانایی نظامی از کمپین فرسایشی اسرائیل فراتر رود و موفق باشد، دولت اسرائیل احتمالاً دامنه عملیات نظامی را به رویارویی گسترده‌تری با حزبالله وسعت خواهد داد. این رویارویی نه‌تنها شامل حملات هوایی، بلکه شامل حملات زمینی نیز خواهد شد.
دوم اینکه، درست است که حزبالله عموماً به دنبال جلوگیری از تشدید تنش و تلافی‌جویی در مقیاس بزرگ است اما یک خطر کوچک همچنان وجود دارد و آن اینکه حزبالله ممکن است به جای پذیرش تخریب و تضعیف تدریجی‌اش، پاسخ قابل توجهی به حملات گسترده اسرائیل بدهد. اگر حزبالله به طور معناداری تلافی کند، اوضاع به سرعت به یک جنگ تمام‌عیار شبیه به سال ۲۰۲۴ تبدیل خواهد شد. در این سناریو، اسرائیل که تمامی سال گذشته را صرف تقویت استحکامات نظامی در مرزهای شمالی کرده است، احتمالاً منطقه حائل مد نظرش را به سمت جنوب لبنان گسترش خواهد داد. این یعنی بمباران سنگین مواضع حزبالله در سراسر لبنان، از جمله در بیروت و دره بقاع.
علاوه بر این، از آنجایی که اسرائیل مواضع نظامی خود را در کوه هرمون، که مشرف به دژ حزبالله در دره بقاع است، مستقر کرده است، خطر زیادی وجود دارد که اسرائیل عملیات نظامی هوایی و زمینی هدفمندی را علیه پایگاه‌های حزبالله در آنجا آغاز کند و عملاً مواضع حزبالله را محاصره کرده و قابلیت‌هایش را بیشتر تضعیف کند. این نوع از درگیری نه‌تنها زیرساخت‌های شکننده و آسیب‌پذیر لبنان را بیشتر تضعیف و تخریب می‌کند، بلکه مستقیماً دارایی‌های دولت و ارتش را نیز هدف قرار داده و اقتدار دولت را بیشتر از پیش تضعیف خواهد کرد.
به طور خلاصه، یک جنگ گسترده‌تر تقریباً به طور حتم دولت لبنان را ساقط کرده، کشور را به هرج و مرج سیاسی و اقتصادی عمیق‌تری سوق داده و انتخابات پارلمانی را که در ابتدا برای اواسط ۲۰۲۶ پیش‌بینی شده بود، به تعویق نامحدود می‌اندازد. خلأ حاصل از این روند، لبنان را ذیل حکومت موقت قرار می‌دهد و به طور حتم این کشور بسیار بیش از گذشته در معرض درگیری‌های فرقه‌ای داخلی قرار می‌گیرد.
عکس: AP
