پایان سیاست مماشات؟/ دولت لبنان نسبت به عزم واشنگتن برای فشار به اسرائیل برای توقف حملات به جنوب لبنان ناامید شده‌است
در شرایطی که نزدیک به دو هفته به سالروز آتش‌بس اسرائیل و حزب‌الله لبنان باقی مانده‌است در روزهای اخیر حملات اسرائیل به جنوب لبنان با شدتی بسیار بالا ادامه دارد. در شرایطی که دولت لبنان نیمه تابستان امسال بدون مشارکت جنبش امل و حزب‌الله در جلسه کابینه طرحی را برای خلع سلاح مقاومت تصویب کرد، اما به نظر می‌رسد استمرار حملات اسرائیل به لبنان باعث شده‌است تا دولت لبنان در ادامه مسیر برای فشار به حزب‌الله دچار تردید شود.
در شرایطی که نزدیک به دو هفته به سالروز آتش‌بس اسرائیل و حزب‌الله لبنان باقی مانده‌است در روزهای اخیر حملات اسرائیل به جنوب لبنان با شدتی بسیار بالا ادامه دارد. در شرایطی که دولت لبنان نیمه تابستان امسال بدون مشارکت جنبش امل و حزب‌الله در جلسه کابینه طرحی را برای خلع سلاح مقاومت تصویب کرد، اما به نظر می‌رسد استمرار حملات اسرائیل به لبنان باعث شده‌است تا دولت لبنان در ادامه مسیر برای فشار به حزب‌الله دچار تردید شود.
در طول یک سال گذشته اسرائیل به صورت پیوسته جنوب لبنان را بمباران کرده‌است و به هیچ یک از مفاد آتش‌بس لبنان پایبند نماند. حملات اسرائیل به جنوب لبنان با واکنش گسترده سران لبنان مواجه شده‌است. روز پنجشنبه جوزف عون، رئیس‌جمهور لبنان در اظهاراتی در واکنش به حملات گسترده هوایی اسرائیل به جنوب لبنان این حملات را «جنایت کامل»، «نقض حقوق بین‌الملل» و «جنایت فجیع سیاسی» توصیف کرد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز با صدور بیانیه‌ای در محکومیت این اقدام‌ها نوشت که این حملات «هدفی جز تضعیف حاکمیت و امنیت لبنان و جلوگیری از بازسازی و عمران» لبنان ندارند. ارتش اسرائیل در حملات خود به لبنان، که از اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد و در سپتامبر ۲۰۲۴ به یک حمله تمام‌عیار تبدیل شد، بیش از ۴۰۰۰ نفر را کشته و نزدیک به ۱۷۰۰۰ نفر را زخمی کرده است.
اسرائیل ادعا می‌کند که یک سال پس از آتش‌بس لبنان، حزب‌الله در حال بازسازی زیرساخت‌ها و توانمندی‌های نظامی خود است و به همین دلیل هشدار داده‌است که به زودی جنگ علیه لبنان را از سر خواهد گرفت. اقدام‌های اسرائیل در حمله به لبنان و تهدید به از سرگیری جنگ تمام‌عیار در شرایطی اتفاق می‌افتد که حزب‌الله و مقام‌های لبنان تاکید می‌کنند که لبنان در طول یک سال گذشته تعهدات خود را به مفاد آتش‌بس آذر ۱۴۰۳ و قطعنامه ۱۷۰۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد حفظ کرده‌است.
هفته گذشته خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از منابع آگاه در مورد پیشرفت ارتش لبنان در انهدام انبارهای سلاح حزب‌الله در جنوب رودخانه لیتانی نوشت: «ارتش لبنان به دلیل عجله برای عمل به ضرب‌الاجل پایان سال برای خلع سلاح شبه‌نظامیان شیعه (حزب‌الله) در جنوب کشور، تحت توافق آتش‌بس با اسرائیل، آنقدر انبارهای تسلیحات حزب‌الله را خنثی کرده که دیگر مهمات انفجاری ندارد.» این گزارش ادامه می‌دهد: «بر اساس اعلام ارتش ایالات متحده، ارتش لبنان از زمان آتش‌بس در اواخر نوامبر ۲۰۲۴، تقریباً 10 هزار راکت و ۴۰۰ موشک را پاکسازی کرده است.»
اما هیچ‌یک از این اقدام‌های دولت و ارتش لبنان باعث نشده‌است تا حملات اسرائیل به جنوب لبنان متوقف شود و اسرائیل برای عقب‌نشینی از خاک لبنان اعلام آمادگی کند. بر عکس اتفاقی که در میدان افتاده‌است تشدید حملات اسرائیل به جنوب لبنان، کشتار غیرنظامیان در این حملات و تهدید به از سرگیری جنگ فراگیر است. این رویکرد اسرائیل باعث شده‌است تا دولت لبنان نسبت به اهداف واشنگتن و تل‌آویو بیش از پیش تردید کند و خواستار فشار بیشتر جامعه جهانی بر اسرائیل برای توقف حملات و عقب‌نشینی از خاک لبنان شود. این رویکرد دولت لبنان تحولی جدی نسبت به تصمیم سه ماه پیش این دولت برای اجرای مو به موی طرح آمریکا برای خلع سلاح حزب‌الله تلقی میشود. دولت لبنان با آزمون و خطا به این نتیجه رسید که نمی‌تواند با پیروی از خواسته‌های آمریکا، اسرائیل را وادار به توقف حملات کند. دستور رئیس‌جمهور لبنان به ارتش برای مقابله با تجاوزهای اسرائیل، هر اندازه هم که نمادین و نمایشی باشد، یک شاهد معتبر مبنی بر ناامیدی لبنان از جدیت واشنگتن در کنترل اسرائیل تلقی میشود.
جوزف عون، رئیس‌جمهور لبنان در واکنش به حملات پنجشنبه گذشته اسرائیل به جنوب لبنان گفت: «آنچه اسرائیل امروز در جنوب لبنان انجام داد، طبق قوانین بین‌المللی یک جنایت کامل و یک جنایت سیاسی فجیع است.» عون تاکید کرد: «هر بار که ما آمادگی خود را برای مذاکرات صلح ابراز می‌کنیم، اسرائیل تجاوزات خود را تشدید می‌کند.» در روزهای گذشته خبرهایی در مورد شکل‌گیری یک چارچوب مذاکراتی جدید میان اسرائیل و لبنان برای حل و فصل اختلاف‌ها منتشر شده‌است. آمریکا در طول هفته‌های اخیر ضمن انتقال ضرب‌الاجل‌های جدید اسرائیل برای خلع سلاح کامل حزب‌الله، فشار را بر دولت لبنان برای مذاکره مستقیم با اسرائیل تشدید کرده‌است.
تام باراک، فرستاده آمریکا در جمع خبرنگاران گفته‌است: «چرا دولت لبنان گوشی را بر نمی‌دارد؟ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تماس می‌گیرد و سپس با شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، تماس می‌گیرد. آیا رئیس‌جمهور عون نمی‌تواند گوشی را بردارد و با نتانیاهو تماس بگیرد و بگوید: بیایید این مسخره‌بازی را تمام کنیم، بیایید این موضوع را تمام کنیم؟» رسانه‌های اسرائیلی همچنین گزارش داده‌اند که تام باراک، تهدید اسرائیل مبنی به ازسرگیری جنگ را به بیروت منتقل کرده‌است. به نوشته رسانه‌های اسرائیلی تام باراک به لبنان هشدار داده‌است که اگر تا پایان ماه نوامبر (۲۰ روز دیگر) اقدام عملی جدی برای خلع سلاح حزب‌الله صورت نگیرد، ارتش اسرائیل آماده از سرگیری جنگ تمام‌عیار علیه لبنان است.
همزمان رئیس‌جمهور لبنان اعلام کرده‌است که اسرائیل حتی به پیشنهاد مذاکره مستقیم هم واکنش مثبتی نشان نداده‌است. عون در اظهاراتی تاکید کرد: «گزینه مذاکره‌ای که برای پایان دادن به اشغالگری به آن دعوت شده‌ایم، یک گزینه ملی و جامع لبنانی است.» اما او در ادامه گفت: «اسرائیل هنوز موضع خود را در قبال مذاکره مشخص نکرده است و به تجاوزات خود ادامه می‌دهد.»
نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد در لبنان (یونیفل) اعلام کردند که حملات اسرائیل، جان غیرنظامیان را به خطر می‌اندازد و تلاش‌های ارتش لبنان برای اعمال کنترل بر «تسلیحات و زیرساخت‌های غیرمجاز» در جنوب این کشور را تضعیف می‌کند؛ این اشاره‌ای محتمل به حزب‌الله است. یونیفل اظهار داشت: «هرگونه اقدام نظامی، به‌ویژه در چنین مقیاس مخربی، ایمنی غیرنظامیان را تهدید می‌کند و پیشرفت حاصله در جهت دستیابی به یک راه‌حل سیاسی و دیپلماتیک را از بین می‌برد.»
واکنش ایران به تشدید تنش در جنوب لبنان
در پی حملات روز پنجشنبه اسرائیل به جنوب لبنان، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تجاوز نظامی اسرائیل علیه مناطق مختلف لبنان را به شدت محکوم کرد. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران مسئولیت سازمان ملل متحد، جامعه جهانی و کشورهای منطقه را برای مقابله با جنگ‌افروزی رژیم اشغالگر و مؤاخذه و مجازات این رژیم خاطرنشان کرد و نسبت به پیامدهای خطرناک بی‌کیفرمانی این رژیم و تداوم سیاست‌های جنگ‌افروزانه و توسعه‌طلبانه آن بر صلح و امنیت منطقه‌ای هشدار داد. بر اساس این بیانیه حملات نظامی رژیم صهیونیستی علیه لبنان، که فقط از زمان تفاهم آتش‌بس در نوامبر ۲۰۲۴ تاکنون منجر به شهید و زخمی‌شدن بیش از هزار نفر از شهروندان بی‌گناه لبنانی و تخریب زیرساخت‌ها و اماکن مسکونی شده است، تجاوزی آشکار علیه حاکمیت ملی و تمامیت سرزمینی یک کشور مستقل بوده و جنایتی شنیع علیه صلح و امنیت بین‌المللی محسوب میشود. این حملات جنایتکارانه که بدون تردید با حمایت و همدستی همه‌جانبه آمریکا طراحی و اجرا میشود نشانه دیگری از ماهیت جنایتکار، تروریستی و سیطره‌جوی رژیم صهیونیستی است و هدفی جز تضعیف حاکمیت و امنیت لبنان و جلوگیری از بازسازی و عمران این کشور ندارد. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران ضمن تسلیت شهادت شهروندان لبنانی در جریان حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی، بر همبستگی با دولت و مردم لبنان در برابر تجاوزهای جنایتکارانه این رژیم و نیز حمایت از مقاومت مشروع لبنان و تلاش‌های این کشور برای صیانت از حاکمیت، امنیت و تمامیت سرزمینی خود تأکید می‌کند.»
جمهوری اسلامی ایران تصریح کرده‌است که ضرب‌الاجل‌های آمریکا را برای خلع سلاح حزب‌الله لبنان به رسمیت نمی‌شناسد. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی که از زمان انتصابش به این مقام تاکنون دو بار به لبنان سفر کرده‌است، در اظهاراتی گفت: «آمریکا نماینده‌ای به نام باراک در لبنان دارد. او راحت حرف می‌زند و خوب نیات آمریکایی‌ها را می‌گوید. همان اول که آمده بود گفته بود ۶۰ روز بیشتر وقت ندارید، اینهایی که ما می‌گوییم را باید اجرا کنید: خلع سلاح حزب‌الله و فلان و فلان. و بعد فهمید اینجا از آن جاهایی نیست که دستور دهد، عصبانی شد و دو سه فحش هم به بقیه داد. اخیراً هم آمده گفته این آخرین بار است: یا این حرف‌هایی که می‌گوییم گوش می‌کنید یا دیگر خود دانید. خود دانید یعنی اینکه به اسرائیل می‌گوییم بزنندتان.» ایران بارها اعلام کرده‌است که با تحمیل نظرات خارجی به دولت لبنان مخالف است و هر تصمیمی را که به صورت جمعی با توافق تمام طوایف و گروه‌های لبنانی در داخل این کشور گرفته‌شود خواهد پذیرفت.
دستور رئیس‌جمهور برای مقابله با اسرائیل
حمله دو هفته پیش اسرائیل به جنوب لبنان که باعث کشته شدن یک کارمند شهرداری در شهرک بلیدا شد، باعث خشم مقام‌های لبنان شد. جوزف عون، رئیس‌جمهور، روز ۸ آبان در دیدار با ژنرال رودولف هیکل، فرمانده ارتش لبنان در کاخ بعبدا، از ارتش خواست تا با هرگونه تجاوز اسرائیل به اراضی آزادشده جنوبی، در دفاع از خاک لبنان و امنیت شهروندان، مقابله کند. در این دیدار ژنرال هیکل، رئیس‌جمهور را در جریان جزئیات تجاوز اسرائیل قرار داد که ۷ آبان در شهرک بلیدا رخ داد و به شهادت ابراهیم سلامه، یکی از کارکنان شهرداری، در حین انجام وظیفه حرفه‌ای خود منجر شد. نواف سلام، نخست‌وزیر لبنان نیز هفته گذشته در اظهاراتی خواهان فشار کشورهای عربی به جامعه بین‌المللی برای خروج اسرائیل از خاک لبنان شد. سلام گفت: «ما از کشورهای عربی می‌خواهیم که به جامعه بین‌المللی فشار بیاورند تا اسرائیل را مجبور به عقب‌نشینی از خاک لبنان کنند.» نواف سلام تأکید کرد لبنان به توافق‌نامه طائف و قطعنامه ۱۷۰۱ متعهد است و مصمم است حاکمیت خود را احیا کند و آن را در سراسر خاک خود گسترش دهد.
این دستور رئیس‌جمهور لبنان یک تحول مهم در سیاست بیروت در قبال اسرائیل و آمریکا بود. به نظر می‌رسد که دولت لبنان پس از نزدیک به یک سال مماشات با واشنگتن در خصوص آتش‌بس، به این نتیجه رسیده‌است که سیاست مماشات و پذیرش یکجانبه خواسته‌های واشنگتن راه به جایی نمی‌برد و امکان اجرای آتش‌بس از طریق سیاست مماشات وجود ندارد. وقایع یک سال گذشته به دولت لبنان ثابت کرده‌است که واشنگتن هیچ تمایلی به فشار بر تل‌آویو برای توقف اقدام‌های نظامی در جنوب لبنان و عقب‌نشینی از خاک لبنان ندارد و صرفاً برای تضعیف مقاومت در لبنان تلاش می‌کند. تصور ابتدایی دولتمردان لبنانی این بود که آمریکا در صورت پذیرش شرط خلع سلاح حزب‌الله، اسرائیل را وادار به توقف حملات خواهد کرد، اما بعد از گذشت سه ماه از تصویب طرح انحصار سلاح، هیچ اقدام قاطعی از سوی واشنگتن برای توقف حملات اسرائیل صورت نگرفته‌است.
تهدیدهای اسرائیل و آمریکا
همزمان با تحول در دیدگاه دولت لبنان، آمریکا و اسرائیل فشارها را برای خلع سلاح فوری حزب‌الله افزایش داده‌اند. این در حالی است که مقام‌های اسرائیلی به وضوح اعلام کرده‌اند که هیچ قصدی برای عقب‌نشینی از خاک لبنان و توقف حملات به جنوب لبنان ندارند. هفته گذشته یسرائیل کاتس، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در اظهاراتی تهدیدآمیز اعلام کرد که ارتش این رژیم قصد ندارد حملات خود به لبنان را متوقف کند یا از مناطق موسوم به «کمربند امنیتی» در جنوب لبنان خارج شود. کاتس ضمن تهدید لبنان به از سرگیری حملات اسرائیل به بیروت گفت: «آمریکا در حال اعمال فشار بر دولت لبنان برای خلع سلاح حزب‌الله است و ما در حال حاضر به این روند فرصت می‌دهیم.»
رسانه‌های مختلف گزارش داده‌اند که همزمان با تشدید حملات اسرائیل به جنوب لبنان، واشنگتن هم ضرب‌الاجل‌هایی را برای دولت لبنان تعیین کرده‌است. العربیه گزارش داد تام باراک، فرستاده آمریکا، مهلت «کوتاهی» به لبنان برای اقدام در زمینه خلع سلاح حزب‌الله داده و تاکید کرده‌است که اسرائیل خود را برای یک جنگ جدید علیه لبنان آماده می‌کند. شبکه ۱۳ رژیم اسرائیل به نقل از منابع نزدیک به ارتش رژیم اسرائیل گزارش داد که ارتش خود را برای یک دور نبرد چندروزه با حزب‌الله آماده می‌کند و اسرائیل تهدید به از سرگیری بمباران لبنان را افزایش داده و امیدوار است که فشار بر دولت لبنان منجر به خلع سلاح حزب‌الله شود. این شبکه صهیونیستی همچنین اعلام کرد که تام باراک فرستاده آمریکا به ارتش لبنان مهلتی تا پایان ماه نوامبر داده است تا در مورد مسئله سلاح‌های حزب‌الله تغییری ایجاد کند. باراک افزوده است که اگر این اتفاق نیفتد، اسرائیل قادر به انجام حملات خواهد بود و آمریکا این امر را درک خواهد کرد. این شبکه افزود که آمریکا از رژیم اسرائیل خواسته است تا پایان این مهلت، حملات خود را در لبنان متوقف کند و پس از آن، هرگونه حمله رژیم اسرائیل قابل درک خواهد بود.
نامه سرگشاده حزب‌الله
حزب‌الله روز پنجشنبه در واکنش به تجاوز مستمر اسرائیل به لبنان خواستار یکپارچگی صفوف لبنانی‌ها در برابر تجاوزات اسرائیل در جنوب لبنان شد و هرگونه مذاکرات سیاسی با تل‌آویو را رد کرد. حزب‌الله در نامه‌ای سرگشاده خطاب به جوزف عون، رئیس‌جمهور، نواف سلام، نخست‌وزیر، نبیه بری، رئیس پارلمان و مردم لبنان گفت: «مرحله کنونی، مستلزم وحدت ملی برای مقابله با تجاوز و رد هرگونه لغزش به سمت مذاکرات سیاسی جدید با دشمن است.» این گروه بر «تعهد خود به تفاهم ملی، حفاظت از حاکمیت، و حفظ امنیت و ثبات در لبنان» تحت توافق آتش‌بسی که اواخر سال ۲۰۲۴ با اسرائیل به دست آمد، تاکید کرد. حزب‌الله اظهار داشت: «لبنان و حزب‌الله از زمان تصویب قطعنامه ۱۷۰۱ سازمان ملل به مفاد آن پایبند بوده‌اند، در حالی که دشمن صهیونیستی (اسرائیل) به تجاوزات زمینی، دریایی، و هوایی خود ادامه داده است.» بر اساس توافق آتش‌بس، ارتش اسرائیل قرار بود در ژانویه امسال از جنوب لبنان خارج شود، اما تنها به صورت جزئی عقب‌نشینی کرد و همچنان حضور نظامی خود را در پنج پاسگاه مرزی حفظ کرده است.
ارتش اسرائیل روزانه حملات هوایی را در سراسر خاک لبنان انجام می‌دهد که نقض توافق آتش‌بس است. حزب‌الله گفت: «اسرائیل به توافق توقف خصومت‌ها عمل نکرده، بلکه به تلاش‌ها برای باج‌گیری سیاسی و تحمیل شرایطی که منافعش را تامین کند، ادامه داده است.» این گروه تاکید کرد که طرح دولت لبنان برای انحصار سلاح باید بخشی از «یک استراتژی ملی جامع برای دفاع و حفاظت از حاکمیت» باشد، نه اینکه نتیجه «فشارهای خارجی» باشد.
شکست طرح انحصار سلاح؟
پس از توافق آتش‌بس سال گذشته در ۷ آذر ۱۴۰۳ (۲۷ نوامبر) و روی کار آمدن دولت تحت حمایت غرب و عربستان سعودی به ریاست جوزف عون، تصور می‌شد که فرآیند خلع سلاح حزب‌الله لبنان با جدیت بیشتری پیگیری شود. حزب‌الله لبنان که در ماه‌های پایانی جنگ آسیب‌های شدیدی تحمل کرده‌بود و بخش بزرگی از شبکه رهبری و فرماندهی نظامی خود را از دست داده‌بود، در شرایط ضعف قرار داشت. با پذیرش طرح آتش‌بس حزب‌الله لبنان پذیرفت که به شمال رود لیتانی در خاک لبنان عقب‌نشینی کند و انبارهای مهمات خود را در جنوب این رودخانه به ارتش لبنان واگذار کند. دولت‌های غربی و اسرائیل این موقعیت را فرصت بسیار خوبی برای عملی کردن خواسته همیشگی خود برای خلع سلاح کامل حزب‌الله می‌دانستند. دولت لبنان در ۱۴ مرداد (۵ اوت) طرحی را، براساس پیش‌نویس پیشنهادی تام باراک، فرستاده ویژه ایالات متحده، برای قرار دادن تمامی سلاح‌ها - از جمله سلاح‌های تحت کنترل حزب‌الله - تحت کنترل دولت تصویب کرد و ارتش را موظف کرد که این طرح را پیش از پایان سال ۲۰۲۵ تدوین و اجرا کند.
این طرح با مخالفت حزب‌الله لبنان مواجه شد که معتقد است سلاح مقاومت برای مقابله با تجاوزها و اشغالگری اسرائیل است. حزب‌الله لبنان معتقد بود که به جای پذیرش طرح تحمیلی آمریکا برای خلع سلاح حزب‌الله، مسئله کنترل تسلیحات باید در قالب «گفت‌وگوهای استراتژی دفاع ملی» بین تمامی احزاب، گروه‌ها و طوایف لبنانی صورت بگیرد. دولت لبنان تا پیش از این اصرار داشت که فرآیند انحصار سلاح در اختیار دولت بر اساس طرح آمریکا پیش برود. اما به نظر می‌رسد که استمرار نقض آتش‌بس توسط اسرائیل و ادامه اشغالگری پنج نقطه استراتژیک در خاک لبنان، باعث شده‌است تا دولت لبنان نسبت به جدیت آمریکا در اجرای طرح آتش‌بس تردید کند. دستور رئیس‌جمهور لبنان به ارتش برای مقابله با تجاوزهای اسرائیل به خاک لبنان، هرچند ممکن است صرفاً اقدامی نمادین و ابراز خشم نسبت به نقض مستمر آتش‌بس باشد، اما یک تحول اساسی در دیدگاه دولت لبنان تلقی میشود. حزب‌الله لبنان از این دستور رئیس‌جمهور لبنان استقبال کرد.
نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله لبنان، بارها این اقدام را رد کرده و اصرار دارد که نیروهای اسرائیلی باید قبل از زمین گذاشتن سلاح، به‌طور کامل از خاک لبنان عقب‌نشینی کنند. قرار است کابینه لبنان روز پنجشنبه برای بحث در مورد دومین گزارش توجیهی ارتش در مورد روند خلع سلاح تشکیل جلسه دهد. حزب‌الله با تاکید بر اینکه «دشمن اسرائیلی تنها حزب‌الله را هدف قرار نمی‌دهد، بلکه تمام اجزای لبنان را مورد حمله قرار می‌دهد»، تصریح کرد که «حق مشروع برای مقاومت در برابر اشغالگری و تجاوز در کنار ارتش و مردم» را دارد. مقامات لبنانی بلافاصله در مورد این نامه اظهارنظری نکردند.
