بررسی پیامدهای طرح جدید آمریکا بر منطقه و ایران/واکنش‌ها به نسخه صلح ترامپ
طرح ۲۱ ماده‌ای رئیس‌جمهور آمریکا برای پایان جنگ در غزه، جدیدترین نسخه روی میز است؛ درحالی‌که یک هفته دیگر یعنی ۷ اکتبر ۲۰۲۵، جنگ اخیر دو ساله میشود.
طرح 21 ماده‌ای رئیس‌جمهور آمریکا برای پایان جنگ در غزه، جدیدترین نسخه روی میز است؛ درحالی‌که یک هفته دیگر یعنی ۷ اکتبر ۲۰۲۵، جنگ اخیر دو ساله میشود.
طرح ترامپ که توسط استیو ویتکاف، نماینده او در خاورمیانه و جرد کوشنر دامادش تهیه شده و گفته میشود که ترکیبی از مجموع پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی کشورهای مختلف برای پایان دادن به این جنگ است. پیشنهادهایی که از یک سال پیش ارائه شده. دیروز قطر اعلام کرد که طرح ترامپ را در اختیار حماس قرار داده و منتظر اعلام نظر آن‌هاست.
از سوی دیگر، ترامپ هم دیروز اعلام کرد حماس نهایتاً سه تا چهار روز زمان دارد که به این طرح پاسخ دهد. پاسخی که اگر منفی باشد «پایان غم‌انگیزی» را رقم می‌زند و باعث میشود اسرائیل «آنچه باید انجام دهد» را انجام دهد.
شامگاه دوشنبه، ترامپ و نتانیاهو پس از دیداری طولانی، در یک کنفرانس خبری مشترک در واشنگتن دی.سی شرکت کردند و نخست‌وزیر اسرائیل موافقت خود را با طرح پیشنهادی ترامپ اعلام کرد.
محتوای طرح ترامپ
کاخ سفید شامگاه دوشنبه و در جریان دیدار سران آمریکا و اسرائیل، محتوای این طرح 21 بندی را به طور کامل منتشر کرد. بنا بر گزارش اسپوتنیک، «غزه یک منطقه عاری از افراط‌گرایی و ترور خواهد بود که تهدیدی برای همسایگان خود ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این، ظرف ۷۲ ساعت پس از پذیرش عمومی این توافق توسط اسرائیل، همه اُسرا، زنده و مرده، بازگردانده خواهند شد.»
در ادامه این طرح آمده است: «پس از آزادی همه اُسرا، اسرائیل ۲۵۰ زندانی محکوم به حبس ابد به علاوه ۱۷۰۰ غزه‌ای را که پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بازداشت شده‌اند، آزاد خواهد کرد.» کاخ سفید تاکید کرد: «ایالات متحده گفت‌وگویی بین اسرائیل و فلسطینی‌ها برقرار خواهد کرد تا در مورد افق سیاسی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و مرفه به توافق برسند.»
طبق گفته کاخ سفید و طرح دونالد ترامپ، اگر هر دو طرف با این پیشنهاد موافقت کنند، جنگ بلافاصله پایان خواهد یافت. کاخ سفید در ادامه این طرح اعلام کرد: «غزه
ترامپ در این برنامه تصریح کرده است: «هیچ تخلیه اجباری وجود نخواهد داشت. ساکنان تشویق می‌شوند که برای ساختن غزه‌ای بهتر در آنجا بمانند. اما ساکنان می‌توانند آزادانه آنجا را ترک کنند و آزادانه بازگردند.»
حمایت چین و روسیه از طرح ترامپ
طرح صلح ترامپ پس از انتشار رسمی با حمایت مسکو و پکن مواجه شد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز سه‌شنبه در جریان کنفرانس خبری روزانه به خبرنگاران گفت: «روسیه همیشه از هرگونه تلاش رئیس‌جمهور ترامپ با هدف پایان دادن به این تراژدی، حمایت و استقبال می‌کند. ما می‌خواهیم این طرح اجرا شود و به پایان مسالمت‌آمیز وقایع در خاورمیانه کمک کند.»
گائو جیاکون، سخنگوی وزارت خارجه چین نیز گفت: «پکن از تمامی تلاش‌ها برای کاهش تنش در نوار غزه حمایت می‌کند.» او همچنین در ادامه اعلام کرد پکن به تمامی طرف‌ها تاکید دارد تا به قطعنامه‌های مرتبط سازمان ملل پایبند باشند، آتش‌بس فوری و جامع در نوار غزه را تضمین کنند، تمامی اُسرا آزاد شوند و به بحران بشری در این باریکه رسیدگی فوری شود. سخنگوی دستگاه دیپلماسی چین، بار دیگر بر موضع پکن در حمایت از حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها و پیشبرد راه‌حل دودولتی تاکید کرد.
بلر: این طرح جنگ را پایان می‌دهد
تونی بلر، نخست‌وزیر اسبق بریتانیا که از او به عنوان گزینه اداره غزه در این طرح نام برده میشود، پس از اعلام رسمی آن طی بیانیه‌ای اعلام کرد: «طرح جسورانه و هوشمندانه رئیس‌جمهور ایالات متحده را گامی موثر برای پایان دادن به جنگ در غزه می‌دانم. این طرح دارای این قابلیت است که بلافاصله شرایط غزه را بهبود بخشد و فرصتی برای آینده‌ای روشن‌تر و بهتر برای مردم آن فراهم کند.»
بلر همچنین طرح ترامپ را ضامن امنیت کامل و پایدار رژیم اسرائیل دانست و افزود: «این طرح آزادی تمامی گروگان‌ها (اُسرا) را تضمین می‌کند.» او در ادامه این طرح را بهترین فرصت برای پایان دادن به دو سال جنگ، فلاکت و رنج در نوار غزه دانست و تاکید کرد: «من از قدرت رهبری، اراده و تعهد ترامپ سپاسگزارم.»
این سیاستمدار انگلیسی همچنین ریاست ترامپ بر هیئت صلح جهت نظارت بر غزه جدید را نشانه‌ای بزرگ از حمایت و اعتماد به آینده دانست و مدعی شد: «این طرح امکان یافتن مسیر صلح میان اسرائیلی‌ها و فلسطینیان و ظرفیت ایجاد یک اتحاد منطقه‌ای و جهانی گسترده‌تر برای مقابله با نیروهای افراط‌گرا و خشونت‌طلب و ترویج صلح و شکوفایی میان ملت‌ها را فراهم می‌آورد.»
استقبال کشورهای غربی و اسلامی
این طرح 21 ماده‌ای با استقبال کشورهای مختلف روبه‌رو شد. وزرای خارجه ۸ کشور اسلامی قطر، اردن، امارات، اندونزی، پاکستان، ترکیه، عربستان و مصر با انتشار بیانیه‌ای مشترک از این طرح برای پایان جنگ و مخالفت ترامپ با الحاق کرانه باختری رود اردن به سرزمین‌های تحت اشغال اسرائیل استقبال کردند. براساس این بیانیه، وزیران خارجه این کشورها معتقدند که طرح ترامپ شامل پایان جنگ، بازسازی نوار غزه و جلوگیری از اخراج فلسطینی‌ها از نوار غزه کمک به پیشبرد صلح است.
در این بیانیه بر اعتماد به توان رئیس‌جمهور آمریکا در یافتن راهی برای صلح تاکید شده است. آنها همچنین تاکید کردند که آمادگی همکاری مثبت و سازنده با آمریکا و دیگر طرف‌های این توافق برای موفقیت آن و تامین صلح و امنیت و ثبات برای ملت‌های منطقه را دارند. آنها در ادامه پایبندی خود به همکاری با آمریکا برای پایان دادن به جنگ در نوار غزه از طریق یک توافق فراگیر که تضمین‌کننده ورود کمک‌های انسانی کافی و بدون قید و شرط، اخراج نشدن فلسطینی‌ها، آزادسازی اسیران، ایجاد یک سازوکارامنیتی تضمین‌کننده امنیت همه طرف‌ها، خروج کامل رژیم صهیونیستی از نوار غزه، بازسازی این منطقه و افزایش تلاش‌ها برای برقراری صلح براساس طرح دودولتی که نوارغزه و کرانه باختری را متحد کند را اعلام کردند.
مقامات اروپایی نیز به صورت جداگانه حمایت خود را از این طرح اعلام کردند. آنتونیو کوستا، رئیس شورای اروپا گفت که از پاسخ مثبت بنیامین نتانیاهو به این پیشنهاد دلگرم شده است.
او تاکید کرد: «همه طرف‌ها باید از این فرصت استفاده کنند و به صلح فرصتی واقعی بدهند.» امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه هم گفت: «فرانسه آماده است تا در تلاش‌ها برای پایان دادن به جنگ و آزادی گروگان‌ها(اُسرا) مشارکت کند.»
جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، در بیانیه‌ای اعلام کرد که این پیشنهاد «می‌تواند نقطه عطفی در این روند(صلح) باشد.» او همچنین تاکید کرد که ایتالیا «از همه طرف‌ها می‌خواهد که از این فرصت استفاده کنند و این طرح را بپذیرند.»
فردریش مرتس، صدراعظم آلمان نیز که با جمعی از خانواده‌های اُسرای آلمانی – اسرائیلی دیدار می‌کرد، طرح صلح ترامپ را بهترین فرصت برای پایان دادن به جنگ غزه دانست. او گفت: «حمایت اسرائیل از این طرح، گامی مهم به جلو است. حماس نیز باید با آن موافقت و راه را برای صلح هموار کند.»
قطر: هدف ما پایان جنگ و گرسنگی در غزه است
وزارت خارجه قطر به عنوان کشوری که نقش مستقیم در مسئله فلسطین و راه‌حل سیاسی برای پایان این درگیری دارد، روز سه‌شنبه موضع خود را اعلام کرد. ماجد الانصاری، سخنگوی وزارت خارجه قطر، گفت: از پایبندی آمریکا برای پایان دادن به جنگ غزه تقدیر می‌کنیم، هدف ما پایان جنگ و گرسنگی در نوار غزه است. قطر و مصر طرح پایان جنگ را به جنبش حماس ارائه دادند و این جنبش وعده داده که آن را بررسی کند.
سخنگوی وزارت خارجه قطر افزود: از همان روز اول تلاش کردیم که به جنگ پایان دهیم، کمک‌ها وارد غزه و تنش‌ها متوقف شود. هیئت مذاکره‌کننده حماس وعده داد که طرح آمریکا را بررسی کند. پاسخ به این طرح هنوز زود است. تلاش‌های قطر، مصر و ترکیه برای پایان جنگ غزه به‌طور دسته‌جمعی و هماهنگ روند خود را طی می‌کند.
الانصاری تاکید کرد: از همان روز اول تجاوز به قطر بر مسئله‌عدم آسیب به خاک و حاکمیت کشورمان تمرکز کردیم. تمرکز اصلی ما این است که این تجاوز بار دیگر تکرار نشود. درخصوص عذرخواهی اسرائیل نیز اولویت ما حاکمیت کشور قطر و امنیت شهروندان و افراد مقیم در این کشور است. حق قانونی قطر درخصوص حمله اسرائیل به دوحه محفوظ است.
دوحه بر این مسئله متکی است که ضمانت‌هایی مبنی برعدم تکرار حمله اسرائیل به قطر ارائه شده است. سخنگوی وزارت خارجه قطر در بخش دیگری از سخنانش گفت: «گام اول در طرح پایان جنگ، توافق میان دو طرف است. طبق چیزی که از سوی رئیس‌جمهور آمریکا شنیدیم، نتانیاهو با طرح ترامپ موافق است. رئیس اطلاعات مصر هم روز دوشنبه در نشست هیئت حماس مشارکت داشت و ترکیه نیز امروز مشارکت خواهد کرد.»
اجرای طرح ترامپ به معنی شکست حماس است
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با خبرنگار هم‌میهن، در ارزیابی نسخه ترامپ برای پایان جنگ در غزه گفت: «نکته اصلی این طرح، موضوع گروگان‌های اسرائیلی در غزه است که تنها ابزار در دست حماس محسوب میشود. حماس ابزار دیگری غیر از این گروگان‌ها ندارد و بازگشت زنده یا مرده آنها در این طرح ذکر شده است. سپس باید به این موضوع مهم پرداخت که مسئله اسلحه حماس چه خواهد شد.
نکته بعدی هم مسئله اداره غزه پس از جنگ است. اگر حماس خلع سلاح شود، گروگان‌ها از آنجا خارج شوند و حماس نقشی در اداره غزه نداشته باشد، عملاً خواسته‌های اسرائیل تامین شده است. چراکه به غیر از موضوع خلع سلاح و آزادی گروگان‌ها، یکی از شروط اسرائیل این بود که غزه پس از جنگ به نحوی اداره شود که تهدیدی برای آن به وجود نیاورد. در این طرح هر سه شرط گنجانده شده است. تنها امتیازی که برای فلسطینی‌ها می‌توان گفت در نظر گرفته شده، عقب‌نشینی تدریجی اسرائیل است.»
این دیپلمات پیشین اضافه کرد: «در طرح این موضوع نیامده است که اسرائیل به صورت یکباره از غزه عقب‌نشینی کند. در صورتی که اسرائیل به طور کامل غزه را تخلیه کند و حماس در آنجا باقی بماند، این پیروزی برای حماس است. اما در صورتی که این طرح اجرایی، حماس خلع سلاح، گروگان‌ها آزاد و اسرائیل از منطقه به صورت تدریجی خارج شود، شکستی برای حماس است. چراکه این منطقه عرضی به اندازه ۱۰ و طولی به اندازه ۴۰ کیلومتر دارد و اسرائیل به راحتی توانایی پیاده کردن نیرو در غزه یا عملیات هوایی را دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که موضوع خیلی پیچیده نیست و البته باید این را بپذیریم که چاره‌ای وجود ندارد. چون حماس که توان بیرون کردن اسرائیل به زور را ندارد، اگر آتش‌بس را بپذیرد و حداقل بتواند حضور سیاسی خود را در این منطقه حفظ کند، دستاوردی داشته است. اگر نه، غزه این همه خسارت دید، مردم کشته شدند، خانه‌ها تخریب شدند و چیزی به دست نیامد. بعد از ۷ اکتبر، جنگ تا ایران هم گسترش پیدا کرد. بدون اینکه دستاوردی برای فلسطینیان داشته باشد.»
محبعلی ادامه داد: «برخی کشورها از لحاظ شکلی فلسطین را به رسمیت شناختند ولی به نظر نمی‌رسد که بعد از آتش‌بس پیگیر تشکیل دولت فلسطینی در هر قسمتی از خاک فلسطین باشند. اگر چنین اتفاقی حتی به صورت شکلی رخ ندهد، به نظر من خیلی به نفع فلسطینی‌ها نیست.»
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه درباره تبعات این طرح برای منطقه و ایران نیز گفت: «در نتیجه جنگی که پس از ۷ اکتبر اتفاق افتاد، درگیری گسترش پیدا کرد. ابتدا حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن وارد قضیه شدند و ایران هم در حد تهدید وارد شد. بعد از قضایای حمله به کنسولگری ایران در دمشق، ایران هم به نوعی وارد این درگیری شد. این جنگ گسترش پیدا کرد و خردادماه امسال هم به ایران رسید. جنگی که باعث شهادت فرماندهان، غیرنظامیان و نابودی بخش‌هایی از تاسیسات هسته‌ای ایران شد. به دنبال این حمله، ایران هم دست به مقابله موشکی زد و جنگ ۱۲ روزه رخ داد. جنگ اسرائیل و ایران صرفاً دچار وقفه شده و توافقی برای پایان آن بین ایران، آمریکا و اسرائیل صورت نگرفته است.
اگر جنگ در آن منطقه پایان پیدا کند و توافقی میان ایران و طرف مقابل وجود نداشته باشد، بعد از شرایط اسنپ‌بک و وضعیتی که وجود دارد، امکان دارد که جنگ به سمت ایران کشیده شود. البته یمن هم می‌تواند یکی از گزینه‌ها باشد ولی یمن اگر جنگ در غزه متوقف شود، توجیهی برای عملیات خود ندارد. چراکه می‌گوید این عملیات را به حمایت از فلسطینی‌ها انجام می‌دهم. اما همانطور که می‌دانیم، اسرائیل پایبند به این نوع مسائل نیست و رعایت چیزی را نمی‌کند. ممکن است به سمت تغییر وضعیت در یمن بروند یا جنگ را به سمت ایران بکشانند. در شرایط پایان آن جنگ، اعراب هم خود را کنار می‌کشند و محور درگیری ایران – اسرائیل به شدت فعال میشود. همچنین ممکن است که چون در لبنان وضعیت روشن نیست، درگیری‌ها به سمت لبنان نیز برود.»
طرح رویایی ترامپ مصرف تبلیغاتی دارد
سیدصباح زنگنه، نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن درباره استقبال کشورهای اسلامی، روسیه، چین و کشورهای اروپایی و ارزیابی از این طرح، تاکید کرد: «اکثر کشورها متوجه شده‌اند که آقای ترامپ شدیداً نیازمند تشویق، تایید و ترغیب است، پس تلاش می‌کنند از ایجاد اختلاف با او و طرح‌هایش پرهیز کنند. ترجیح می‌دهند که او را تشویق کنند تا شاید در طول زمان بتوانند نتیجه‌ای بگیرند یا تغییراتی ایجاد کنند. ما شاهد طرح‌های گسترده و متنوع‌تر بودیم و هستیم. اما این طرح، برخلاف سایر طرح‌های دیگر عمدتاً فشار بر فلسطینی‌ها، گروه حماس و نیروهای مقاومت فلسطین و حتی دولت خودگردان فلسطینی است. پس یک طرح یکجانبه‌ای است که بیشتر به نفع رژیم غارتگر، توسعه‌طلب و اشغالگر اسرائیل است و هیچ کجای این طرح محدودیتی برای اسرائیل دیده نمی‌شود. یک کشور بزرگ مانند آمریکا که زمانی می‌توانست بی‌طرفانه میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها اقداماتی انجام دهد، اکنون به حمایت صریح از اسرائیل و اعمال فشار بیشتر بر فلسطینی‌ها روی آورده است.»
او درباره حمایت کشورهای دیگر گفت: «حتی اگر برخی کشورهای عربی، اروپایی و یکی دو کشور مانند پاکستان و ترکیه از این طرح حمایت کنند، هدف این طرح این است که ترامپ را به توقف حملات نتانیاهو به غزه و فلسطین ترغیب کنند. اما این که آیا این طرح می‌تواند اجرایی شود؟ به نظر می‌آید کشورهایی که آن را تایید کردند، می‌دانند؛ چنین طرح‌هایی به واقعیت کشیده نخواهد شد و اجرا نمی‌شود.»
نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی در پاسخ به این سوال که تبعات این طرح برای منطقه چیست؟ افزود: «مثل دیگر اقدامات ترامپ در منطقه است. به هر حال او دنبال تغییراتی در منطقه است. با ادامه جنگ در غزه و علیه فلسطینی‌ها هیچ کشوری حاضر نیست مراحل دیگری از طرح‌های امنیت‌ساز، ثبات‌ساز و تنش‌زدایی اجرا شود. ترامپ در دوره قبل بحث قدس را مطرح کرد و سفارت یا کنسولگری آمریکا را از تل‌آویو به قدس منتقل کرد و بقیه کشورها را هم به این اقدام تشویق کرد.
بسیاری از کشورها کنسولگری‌های خود را در قدس شریف داشتند، اما با فشار ترامپ امکانات بیشتری برای مراکز نمایندگی خود در قدس قائل شدند. او در قدم دیگری اعلام کرد که جولان متعلق به اسرائیل است و اسرائیل محدودیت سرزمینی دارد اما هیچ کشوری این موضوع را نپذیرفت و به رسمیت نشناخت. او اعلام کرد که جنگ را متوقف می‌کند اما با گذشت یکی، دو سال عملاً شاهد بودیم که تمام طرح‌های آقای ترامپ با لجبازی و سلطه‌طلبی نتانیاهو شکست خورد.»
او افزود: «ترامپ مدتی بعد اعلام کرد قصد دارد، غزه را بخرد و در آنجا پروژه‌های رویایی ایجاد کند و غزه را مانند شهرهای خاص آمریکایی مانند لس‌آنجلس یا شهرهای قمار کند. او قصد داشت مناطق گردشگری و تفریحی به سبک شهرهای آمریکایی ایجاد کند. اما این طرح‌ها عمدتاً مسکوت ماند و بسیاری از کشورها مخالفت و اعلام کردند مگر زمین‌ها برای خرید و فروش است و چه کسی اجازه می‌دهد زمین‌ها خرید و فروش شود؟
بنابراین ترامپ طرح اخیر را مطرح کرد که کمی از حالت رویایی فاصله داشت و به برخی از مسائل جدی غزه مانند رساندن مواد غذایی و دارویی، بازگشایی مسیر مرز رفح با مصر، ضرورت بازسازی غزه، سرمایه‌گذاری دیگر کشورها و... توجه کرد. این سخنان از حالت رویایی مقداری دور شده اما همچنان با تحقق آمال و آرزو نمی‌توان موضوع فلسطین را حل کرد درحالی‌که همچنان نیروهای اسرائیلی در داخل غزه حضور دارند و عقب‌نشینی نکرده‌اند و بمباران و حملات نظامی اسرائیل در غزه و کرانه غربی ادامه دارد.
ترامپ این تناقض‌ها را باید حل کند و وعده برقراری صلح را عملی کند. اسرائیل و نتانیاهو حتی یک روز هم آتش‌بسی که ترامپ اعلام کرده را محترم نشمرده است. حتی بحث آزادکردن اُسرای فلسطینی که از غزه دستگیر کرده محقق و کشتار و تخریب غزه متوقف نشد. وقتی یک طرح بسیار کلی و اتوپیایی مطرح شود مردم فلسطین و منطقه متوجه می‌شوند که چیزی اتفاق نیفتاده است.»
زنگنه درباره تبعات این طرح برای ایران تاکید کرد: «ایران از هرگونه آرامش و توقف حمله و کشتار در غزه استقبال می‌کند اما چیزی به جز مصرف تبلیغاتی و روابط عمومی از این طرح‌های کلی و خیالاتی درنمی‌آید. اگر جدیتی در ترامپ وجود داشته باشد، باید توقف آتش را عملیاتی کند و اجازه دهد موادغذایی به غزه وارد شود، بقیه موضوعات پیش‌کش.»
