مؤسس غیرموثر

رابطه ایران و سازمان کشورهای اسلامی بسیار پرفرازونشیب بوده است؛ حتی در دوران پهلوی ایران از جایگاه یکی از موسسین این سازمان در سال 1969 تنها ظرف چهار سال به خاطر عدم همراهی با کشورهای عربی در تحریم نفتی اسرائیل به عضوی طردشده بدل شد. پس از وقوع انقلاب اسلامی انتظار می‌رفت با توجه به ایده‌های اسلامی انقلاب ایران، تهران به این سازمان نزدیک شود و نقش موثری در آن پیدا کند اما انقلابیون تهران اعضای این سازمان را رهبران مرتجع و فاسد می‌دانستند که بازیچه امپریالیسم هستند و حضور موثری در آن پیدا نکردند.

با آغاز دهه هفتاد، ایران سیاست خارجی خود را در منطقه و جهان تغییر داد و به دنبال روابط حسنه با کشورهای منطقه توانست روابطش را با آنان بهبود ببخشد. با برگزاری اجلاس سران در تهران در سال 1376 بار دیگر ایران تلاش کرد از عضویتش در این سازمان برای نفوذ و اعتبار در میان کشورهای اسلامی بهره بگیرد اما روابط پرتنش تهران و ریاض بر رابطه با این سازمان که دبیرخانه آن در جده مستقر است سایه افکنده است.

سازمان کنفرانس اسلامی تا تبدیل به سازمان همکاری اسلامی راه پرفرازونشیبی را طی کرده است و اکنون هرچند از سازمان‌های بین‌المللی قدیمی جهان است اما جایگاه تعیین‌کننده و موثری در معادلات بین‌المللی ندارد و به همان اندازه نیز تهران نتوانسته جایگاه شایسته‌ای در این سازمان چندپاره برعهده بگیرد.

از کنفرانس تا همکاری اسلامی

ایران به‌عنوان یکی از کشورهای بزرگ اسلامی و تنها کشور شیعی جهان در سال 1348 یکی از بیست‌وپنج موسس سازمان کنفرانس اسلامی بود. این سازمان 3 مهر 1348 با تصمیمی که در اجلاس تاریخی رباط پادشاهی مراکش در واکنش به جنایت آتش زدن مسجدالاقصی در قدس اشغالی برگزار شد، تأسیس شد. 30 مرداد 1348 آتش‌سوزی در مسجدالاقصی در اورشلیم آغاز شد.

آتش‌سوزی بخشی از سقف چوبی قدیمی و یک منبر 800 ساله را ویران کرد. دنیس مایکل روهان، یک بنیادگرای مسیحی استرالیایی توسط اسرائیل و صهیونیست‌ها مقصر شناخته شد. امین‌الحسینی، مفتی سابق بیت‌المقدس که در دمشق ساکن بود آتش‌سوزی را «جنایت یهودیان» خواند و از سران کشورهای مسلمان خواست تا نشستی را برگزار کنند. موجودیت سازمان کنفرانس اسلامی در پایان اولین نشست سران کشورهای اسلامی در رباط اعلام گردید.

این جلسه را ملک‌حسن دوم پادشاه مراکش به‌عنوان دولت میزبان و محمد‌رضاشاه پهلوی به نمایندگی از دولت‌های اسلامی افتتاح کردند. قطعنامه‌ای به تصویب رسید که در آن بر تشریک مساعی دولت‌های مسلمان با الهام از تعالیم جاودانه اسلام، به منظور ارتقای همکاری نزدیک و کمک متقابل در زمینه‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی و معنوی تاکید شده بود. چند ماه بعد اولین کنفرانس اسلامی وزیران خارجه در جده عربستان سعودی برگزار شد و در سال 1351، سازمان کنفرانس اسلامی رسماً تأسیس شد. 

درحالی‌که آتش‌سوزی در مسجدالاقصی به عنوان یکی از حوادث منجر به این همگرایی شد اما بسیاری از مسلمانان آرزوی ایجاد یک نهاد پان‌اسلامی را داشتند که از قرن نوزدهم به منافع مشترک سیاسی، اقتصادی و اجتماعی امت اسلامی خدمت کند و این خلأ به‌ویژه، با فروپاشی امپراطوری عثمانی و خلافت پس از جنگ جهانی اول ایجاد شد.

پس از پایان خلافت عثمانی، رئیس دانشگاه الازهر شیخ محمد‌حسین خضر برای تشکیل کنفرانس اسلامی متشکل از علمای اسلام اقدام نمود و در بیت‌المقدس، کنفرانسی به نام «کنفرانس عمومی اسلام» تشکیل شد. جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی نیز در قاهره تشکیل شد که شیخ محمد‌تقی قمی از ایران و شیخ محمد‌حسین کاشف‌الغطاء از عراق نیز از مؤسسین بیست‌ویک نفره آن بودند.

دولت ایران در سال ۱۳۳۵ تشکیل کنفرانسی از کشورهای اسلامی و مخصوصاً خاورمیانه را پیشنهاد کرد که مورد استقبال کشورهای عضو پیمان بغداد قرار گرفت اما به دلیل عدم تمایل عربستان، این مسئله نتوانست به صورت گسترده‌ای منعکس گردد. در سال ۱۳۳۶ کنفرانس بین‌المللی فرهنگ اسلام به دعوت پاکستان با ۱۳۰ نماینده از سی کشور افتتاح شد که مباحثی همچون فرهنگ اسلامی و خطر عقائد جدید در جامعه اسلام و نظریات اسلام در باب اقتصاد و حکومت و صلح جهانی را مورد بحث قرار داد و کنفرانس اسلامی دیگری تشکیل شد که خواستار ایجاد همکاری سران کشورهای اسلامی در مبارزه با اسرائیل شد.

در نیمه اول دهه چهل شمسی به دستور ملک سعود کنفرانس‌هایی جهت تبلیغ اسلام و شرح اصول و تفسیر تعالیم آن و مبارزه با عقاید ضداسلامی و جست‌وجو برای راه‌حل مشکلات جهان اسلام برپا شد. این گردهم‌آیی‌ها زمینه‌ساز شکل‌گیری سازمان رابطه‌‌العالم الاسلامی گردید که اعضای مؤسس آن را علمای کشورهای مختلف اسلامی تشکیل می‌دادند و مقرر شد همه‌ساله چنین گردهمایی‌هایی برگزار شود و مسائل مهم جهان اسلام در آنها مورد بحث و تبادل نظر قرار گیرد.

در یکی از این تجمعات که با شرکت ۱۱۵ شخصیت و عالم از ۳۵ کشور اسلامی تشکیل شده بود، خواستار ایجاد جامعه دولت‌های اسلامی شدند. به دنبال پیشنهاد آدم عثمان، رئیس‌جمهور سومالی در سال ۱۳۴۳ مبنی بر تشکیل کنفرانس سران کشورهای اسلامی، ملک فیصل نیز در سال ۱۳۴۴ در کنفرانس عمومی اسلامی که در مکه برپا شده بود، درخواست برپایی کنفرانس سران اسلامی را مطرح نمود.

در این اجلاس پیشنهاد آدم عثمان، رئیس‌جمهوری سومالی مبنی بر لزوم تشکیل یک کنفرانس متشکل از کشورهای اسلامی طرح و به تصویب رسید و در قطعنامه نهایی خود مسئولیت تعقیب تفکر کنفرانس سران اسلامی به عهده رابطه‌‌العالم الاسلامی و دبیرخانه آن قرار گرفت و از ملک فیصل خواسته شد که امر انعقاد کنفرانس سران را به عهده بگیرد. در دهه ۱۳۴۰ که نهضت پان عربیسم ناصر گسترش یافت این تفکر بار دیگر در صحنه سیاسی مطرح شد.

اما اولین قدم‌ها جهت به عینیت درآوردن این تمایل در ملاقات بین شاه ایران و ملک فیصل در ۱۷ آذر ۱۳۴۴ در تهران برداشته شد و طرفین در اعلامیه نهایی خود، تمایل خود را برای فراخوانی جهت ایجاد کنفرانسی از سران کشورهای اسلامی که فرصتی را برای موضوعات مرتبط با جهان اسلام فراهم کند، مطرح کردند.

طرح مسئله در شرایط آن روز جهان اسلام و عرب بسیار جنجال‌برانگیز بود زیرا جهان عرب به دو بلوک تقسیم شده بود. کشورهای پادشاهی چون ایران، اردن، کویت، لیبی، مراکش و عربستان سعودی به عنوان جناح محافظه‌کار و بلوک دیگری شامل الجزایر، مصر، عراق، سوریه، یمن به عنوان انقلابیون در مقابل هم قرار داشتند. کشورهای انقلابی به رهبری ناصر در ۱۳۴۵ اقدام برای تشکیل سازمان کشورهای اسلامی را توطئه امپریالیسم و ارتجاع جهت مقابله با وحدت عربی و فروپاشی ناسیونالیسم عربی دانستند.

وی در این باره چنین گفت: «در ۱۳۳۶ ابن‌سعود پس از مسافرتش به آمریکا از قاهره دیدن کرد‌، به محض ورود، ابن‌سعود ما را در جریان مذاکرات خود با آیزنهاور گذاشت و گفت که آیزنهاور از او خواسته است برای انعقاد کنفرانس اسلامی اقدام کند. ابن‌سعود خواست که ما نیز همراه او در این پیمان شرکت کنیم در حال حاضر ما از دوران پیمان بغداد به دوران اتحاد اسلامی می‌رسیم.» ناصر، کنفرانس اسلامی را زائیده طرح‌های آمریکایی می‌دانست و آن را چهره دیگر پیمان بغداد قلمداد می‌کرد.

ملک فیصل پس از بازگشت به کشورش ضمن رد جواب ناصر چنین اظهار داشت: «خوشبختانه به عکس پاره‌ای از زمامداران مغرض عرب، اکنون ملل عرب متوجه مضار کمونیزم و سوسیالیزم ادعایی اشخاص شده و به منویات بی‌غرضانه شاهنشاه آریامهر و اینجانب پی‌برده‌اند.» در جهان عرب، کشورهایی همچون مراکش، اردن، سودان و تونس طرفدار طرح بودند و بقیه یا مثل عراق دو دلی نشان می‌دادند و یا اظهارنظر نمی‌کردند.

مطبوعات سعودی، ‌ناصر را دست‌نشانده کمونیزم و ضداسلام معرفی کردند و جو داخلی مصر نیز کنفرانس اسلامی را طرحی جهت سلطه و نفوذ آمریکا بر جهان عرب و اسلام و شکستن ناسیونالیسم عربی تلقی کرد. در این رابطه شیخ‌الازهر مفتی مصر، کنفرانس را، به عنوان کنفرانس آمریکایی محکوم کرد و در بیانیه‌ای که در این رابطه انتشار داد، نوشت: «وقتی ستمکاران و ظالمان از مبارزه علنی و همه‌جانبه با اسلام، مأیوس شدند درصدد برآمدند تا ظاهر اسلام را پذیرفته و حتی برای آن دست به تبلیغ بزنند ولی در باطن همچنان بر کفر خویش مُصّر بوده و در واقع کفر را با لباس اسلام به صحنه آورند.»

او ضمن اشاره به مسجد ضرار که توسط پیامبر خراب شد، از ملل مسلمان جهان خواست تا با هوشیاری با سردمداران این پیمان برخورد کرده و سابقه آنان را کنکاش نموده و علل چنین پیمان و کنفرانسی را بررسی کنند تا به واقعیت این پیمان پی ببرند.

به دنبال این مسائل، تقسیم‌بندی جهان عرب به دو بلوک انقلابی و محافظه‌کار، به صورت روشن در حمایت از همکاری اسلامی در مقابل حمایت از ناسیونالیزم عربی عبدالناصر متجلی شد و سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد اما حوادث بعدی همچون جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۳۴۶ که ارتش اسرائیل را با چهار ارتش مصر، سوریه، اردن، لبنان در جنگ ۶ روزه درگیر ساخت، سبب شد اسرائیل صحرای سینا را از مصر، ارتفاعات جولان را از سوریه و کرانه‌های غربی و شرقی بیت‌المقدس را از اردن به اشغال خود درآورد.

در همین حین آتش‌سوزی در مسجد‌الاقصی خشم مسلمانان جهان را برانگیخت و هیجان اسلامی را که می‌توانست زمینه‌ساز تقویت تفکر وحدت اسلامی در مبارزه با دشمنان باشد، به وجود آورد. روز ۳۰ مرداد ۱۳۴۸ بخشی از مسجدالاقصی در فلسطین اشغالی توسط افراد متعصب صهیونیست به آتش کشیده شد و خسارات قابل توجهی به آن وارد آمد. دولت اسرائیل این حادثه را به یک جهانگرد یهودی افراطی و استرالیایی نسبت داد. دنیس مایکل روهان، گردشگر استرالیایی محاکمه شد و منابع خبری اسرائیل اعلام کردند که روهان دچار بیماری روانی بوده و آزاد شده است.

حادثه ‌آتش‌سوزی در مسجد الاقصی یک سال پس از تصرف بخش شرقی بیت‌المقدس توسط اسرائیل در جریان جنگ ۶ روزه صورت گرفت. اسرائیل از زمان اشغال بخش شرقی بیت‌المقدس اقدامات فراوانی برای تخریب مسجد‌الاقصی انجام داده بود. به دفعات در قسمت‌های زیرین مسجد دست به حفاری با هدف یافتن ابنیه‌های مقدس یهودیان که ادعا می‌شود در زیر مسجد‌الاقصی قرار دارد زده و ستون‌های اصلی مسجد را این طریق سست کرده بودند. 

حتی عبدالناصر نیز بعد از این جریان و تقویت جو طرفدار وحدت اسلامی با تشکیل کنفرانس سران اسلامی مخالفتی نکرد. به دنبال این جریانات به دعوت شاه مراکش کنفرانس فوق‌العاده‌ای جهت بررسی خطرهایی که مقدسات اسلامی را تهدید می‌کند در مراکش با شرکت ۲۴ کشور تشکیل شد و موضع‌گیری‌های متفاوتی را سبب شد. روزنامه الاهرام مصر، تشکیل این کنفرانس را فی‌نفسه تحولی فوق‌العاده ارزنده دانست، اما ناصر به بهانه بیماری در آن شرکت نکرد و رژیم انقلابی لیبی نیز در سطحی پائین در آن شرکت کرد.

چهار کشور سوریه‌، عراق، یمن جنوبی و سودان نیز تصمیم به بایکوت آن گرفتند، وزیر دفاع اسرائیل (موشه دایان) در موضع‌گیری در برابر این اجلاس گفت: «حتی اگر کنفرانس اسلامی اعلان جهاد بدهد وی تصور نمی‌کند که تشکیل این کنفرانس منجر به جنگ جدیدی بین اعراب و اسرائیل بشود.»  جنگ اعراب و اسرائیل و شکست اعراب و عدم کارآیی اتحادیه عرب که منجر به ضعیف شدن جناح ناصر شد و اشغال بیت‌المقدس و آتش‌سوزی مسجد‌الاقصی، عواملی بودند که زمینه‌های تشکیل کنفرانس سران کشورهای اسلامی را فراهم ساخت. 

ساختار سازمان همکاری اسلامی

سازمان همکاری اسلامی یکی از سازمان‌های بین‌المللی بزرگ است که 57 کشور از چهار قاره در آن عضویت دارند و جمعیت حدود 1/9 میلیارد نفر مسلمانان را نمایندگی می‌کند. این 57کشور، کشورهایی هستند که اکثریت آنها مسلمان از خاورمیانه، آفریقا، آسیای مرکزی، آسیای جنوب شرقی، شبه‌قاره هند و بالکان هستند. این سازمان دارای عضویت دائمی در سازمان ملل متحد است.

این سازمان خود را نماینده صدای وحدت‌بخش جهان اسلام معرفی می‌کند که به دنبال حفظ و بیان منافع خود در حمایت از صلح و هماهنگی بین‌المللی و تقویت روابط بین مردمان مختلف جهان است. جلسات سران سازمان کنفرانس اسلامی به تناوب در پایتخت کشورهای عضو برگزار می‌شود. این سازمان دارای سه رکن سران، وزرای خارجه و دبیرخانه سازمان است. از جمله مهم‌ترین ارگان‌های این سازمان می‌توان به اجلاس سران، شورای وزیران امور خارجه و دبیرخانه کل، کمیته قدس و سه کمیته دائمی مرتبط با علم و فناوری، اقتصاد، تجارت، رسانه و فرهنگ اشاره کرد.

همچنین موسسات تخصصی چون بانک توسعه اسلامی و سازمان اسلامی آموزشی، علمی و فرهنگی (آیسسکو) زیر نظر این سازمان فعالیت می‌کنند. نهادهای تابعه و نهادهای تابعه سازمان همکاری اسلامی نیز با فعالیت در حوزه‌های مختلف نقش حیاتی و مکمل ایفا می‌کنند. حسین ابراهیم طه، دوازدهمین دبیرکل سازمان است که در نوامبر 2021 این سمت را بر عهده گرفت.

در سال 1348 اولین کنفرانس اسلامی وزرای امور خارجه در جده عربستان سعودی برگزار شد و تصمیم بر آن شد که دبیرخانه‌ای با مقر آن در جده و به ریاست دبیرکل سازمان تشکیل شود. کنفرانس اسلامی وزرای خارجه سومین جلسه خود را در بهمن 1351 تشکیل داد و در آن زمان اساسنامه سازمان به تصویب رسید که قرار شد همبستگی و همکاری کشورهای اسلامی را در زمینه‌های اجتماعی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تقویت کند. تعداد اعضا در طول بیش از چهار دهه پس از تأسیس سازمان از سی کشور افزایش یافته است که تعداد اعضا در حال حاضر به 57 کشور عضو رسیده است.

منشور سازمان بعداً برای همگامی با تحولات جهانی اصلاح شد. این سازمان با سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌دولتی با هدف حفظ منافع حیاتی مسلمانان و تلاش برای حل و فصل اختلافات و درگیری‌هایی که کشورهای عضو در آن عضو هستند، روابط مشورتی و همکاری دارد. این سازمان برای دفاع از ارزش‌های واقعی اسلام و مسلمانان و اصلاح باورها و برداشت‌های نادرست، گام‌های زیادی برداشت و به مقابله با تبعیض علیه مسلمانان در همه اشکال آن کمک کرد. کشورهای عضو در قرن بیست‌ویکم با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند.

به منظور رسیدگی به این چالش‌ها، سومین اجلاس فوق‌العاده کنفرانس سران اسلامی که در دسامبر 2005 در مکه برگزار شد، طرحی را در قالب یک برنامه کاری 10ساله با هدف تقویت اقدامات مشترک بین کشورهای عضو تدوین کرد. تا پایان سال 2015، روند اجرای محتویات برنامه 10ساله اقدام با موفقیت به پایان رسید. این سازمان برنامه جدیدی را برای دهه آینده تنظیم کرده است که از سال 2016 تا 2025 ادامه دارد.

برنامه کاری جدید بر اساس مفاد منشور سازمان همکاری اسلامی و شامل 18 حوزه اولویت‌دار و 107 هدف است. این حوزه‌ها شامل مسائل صلح و امنیت، فلسطین و قدس شریف، فقرزدایی، مبارزه با تروریسم، سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌ها، امنیت غذایی، علم و فناوری، تغییرات آب و هوایی، توسعه پایدار، اعتدال، فرهنگ و هماهنگی بین ادیان و زنان است. توانمندسازی و اقدام مشترک اسلامی در زمینه بشردوستانه، حقوق بشر، حکمرانی خوب می‌شود.

سازمان همکاری اسلامی براساس منشور خود با هدف حفظ ارزش‌های اجتماعی و اقتصادی اسلامی، ترویج همبستگی بین کشورهای عضو؛ افزایش همکاری در زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، علمی و سیاسی؛ حفظ صلح و امنیت بین‌المللی؛ و پیشرفت تحصیلی، به‌ویژه در علم و فناوری فعالیت می‌کند.  نشان سازمان شامل سه عنصر اصلی است که چشم انداز و مأموریت آن را همانطور که در منشور آن گنجانده شده است منعکس می‌کند: کعبه، جهان و هلال اسلامی. در 14 مرداد 1369، 45 وزیر امور خارجه سازمان همکاری اسلامی اعلامیه قاهره را در مورد حقوق بشر در اسلام برای ارائه راهنمایی در مورد حقوق بشر تا آنجا که با شریعت سازگار است، تصویب کردند. 

در اسفند 1386، سازمان منشور خود را برای ارتقای حقوق بشر، آزادی‌های اساسی و حکمرانی خوب در کشورهای عضو بازنگری کرد. بازنگری‌ها اشاره به بیانیه قاهره را حذف کردند و در چارچوب منشور بازنگری‌شده، سازمان همکاری اسلامی از منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل بدون ذکر اعلامیه جهانی حقوق بشر حمایت کرد. در 28 ژوئن 2011، در جریان سی‌وهشتمین نشست شورای وزیران امور خارجه در آستانه، قزاقستان، این سازمان نام خود را از سازمان کنفرانس اسلامی به سازمان همکاری اسلامی تغییر داد. 

سازمان همکاری اسلامی و مسئله فلسطین

موضوع فلسطین یکی از انگیزه‌های اصلی تشکیل سازمان کشورهای اسلامی بوده است با این حال موضع این کشورها در قبال مسله اسرائیل و فلسطین نسبت به زمان تشکیل آن بسیار تغییر کرده است. با وجود آنکه کمیته قدس همچنان یکی از کمیته‌های اصلی این سازمان است اما سازمان همکاری اسلامی در حال حاضر از راه‌حل دوکشوری برای مناقشه اسرائیل و فلسطین حمایت می‌کند.

سازمان همکاری اسلامی خواستار تحریم محصولات اسرائیلی در تلاش برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل برای پایان دادن به اشغال سرزمین‌های فلسطینی شده است. در نشستی در سال 2013 در کوناکری، گینه، اکمل‌الدین احسان اوغلو، دبیرکل سازمان ملل گفت که وزیران خارجه در مورد امکان قطع روابط با هر کشوری که بیت‌المقدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت می‌شناسد یا سفارت خود را به اطراف آن منتقل می‌کند، گفت‌وگو خواهند کرد. اما در نشست فوق‌العاده دسامبر 2017 در پاسخ به تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا برای به رسمیت شناختن قدس، «اعلامیه استانبول درباره آزادی قدس» به تصویب رسید. 

سازمان نشست‌های فوق‌العاده زیادی درباره موضوع فلسطین داشته است که نهمین نشست فوق‌العاده کنفرانس سران کشورهای اسلامی در واکنش به جنگ 2023 اسرائیل و حماس آخرین آنها بود. این دیدار در 18 اکتبر 2023 در مقر دبیرخانه عمومی در جده عربستان سعودی برگزار شد. این نشست فوری به دلیل وقایع 7 اکتبر و عملیات طوفان‌الاقصی انجام شد.

ایران در جریان درگیری‌های شدید بین حماس و نیروهای اسرائیلی خواستار برگزاری نشست اضطراری سازمان همکاری اسلامی شد و متعاقباً سایر کشورهای عضو از این فراخوان حمایت کردند که منجر به تشکیل این جلسه فوق‌العاده شد. هدف از این نشست رسیدگی به تجاوز به غزه و وخامت اوضاع انسانی آن بود. هدف اولیه این نشست مقابله با بحران جاری در غزه و مناطق همجوار آن با توجه ویژه به شرایط بد آن بود اما این نشست سازمان نیز نتیجه عملی در پی نداشت و کشورهای مختلف مسلمان تنها نگرانی‌های خود را در مورد جنگ 2023 اسرائیل و حماس ابراز کردند.

ایران پس از حمله به بیمارستانی در غزه، از کشورهای مسلمان خواست که تحریم‌هایی را علیه اسرائیل اعمال کنند. این شامل تقاضا برای تحریم نفتی بود که برای مدت کوتاهی باعث جهش قیمت نفت خام شد. با این حال، اوپک اعلام کرد که هیچ برنامه فوری برای اقدامی در پاسخ به درخواست ایران ندارد. ایران همچنین از کشورهای مسلمان خواست که اسرائیل را تحریم کنند.  پاکستان از جامعه جهانی خواست که اسرائیل را در قبال جنایات جنگی پاسخگو کنند.

جلیل عباس جیلانی وزیر امور خارجه پاکستان بر لزوم اتخاذ تصمیمات جسورانه تا زمانی که کشور مستقل فلسطین با پایتختی بیت‌المقدس شرقی تأسیس شود، تاکید کرد. فیصل بن‌فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی خواستار رفع محاصره و ایجاد کریدورهای بشردوستانه در غزه شد و همچنین جابه‌جایی اجباری فلسطینی‌ها را رد کرد. ترکیه از جهان اسلام خواست تا برای تشکیل کشور فلسطین اقدام کند. در ژانویه 2024، از پرونده نسل‌کشی آفریقای جنوبی علیه اسرائیل حمایت کرد. 

ایران و سازمان کشورهای اسلامی

ایران در کنار مراکش و عربستان سعودی از بنیان‌گذاران اصلی سازمان کنفرانس اسلامی بوده و هنگامی که مقامات بلندپایه ۲۵ کشور اسلامی در رباط در اولین اجلاس سران این سازمان در سال ۱۹۶۹ گروه هم آمدند، محمدرضا پهلوی در زمره رهبرانی بود که در کنار ملک‌حسن پادشاه مراکش به سخنرانی پرداخت و این گردهمایی را حادثه بزرگ تاریخی برای جهان اسلام خواند.

در واقع رژیم‌های سلطنتی بنیانگذاران اصلی سازمان کشورهای اسلامی بودند که به عنوان رقیبی برای اتحادیه عرب که جناح انقلابی رهبران عرب آن را هدایت می‌کردند بر ارزش‌های محافظه‌کارانه تاکید داشت. ایران نقش فعال خود در سازمان کنفرانس اسلامی را تا سال ۱۹۷۳ ادامه داد. در طول این سال‌ها کشورهای میانه‌رو اسلامی نفوذ قابل توجهی بر روند تصمیم‌گیری در سازمان اعمال می‌کردند اما سال ۱۹۷۳ نقطه اوج اختلاف ایران با سازمان کنفرانس اسلامی بود.

در این سال پس از اینکه کشورهای عربی وارد جنگ با اسرائیل شدند و متعاقب آن کشورهای اسلامی تولیدکننده نفت، دست به تحریم نفتی علیه کشورهای حامی اسرائیل زدند؛ ایران راه جداگانه‌ای را در پیش گرفت که ارتباط آن با سازمان کنفرانس اسلامی را به پایین‌ترین سطح آن رساند و این سردی روابط تا سال‌ها ادامه یافت. شاه ترجیح داد از تحریم نفتی علیه کشورهای غربی حمایت نکند و به تنهایی کسری نفت جهانی را جبران کرد و در عین حال از افزایش قیمت جهانی نفت نیز بهره‌مند شد.