نشست ژئوپلیتیک خلیج‌فارس صبح دیروز در چارچوب سلسه‌نشست‌های چهلمین سال تاسیس انتشارات اطلاعات در محل روزنامه اطلاعات برگزار شد. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران و محمد مسجدجامعی، سفیر پیشین ایران در واتیکان از جمله سخنرانان این نشست بودند. آنچه می‌خوانید فحوای سخنانی است که در این نشست مطرح شده است.
پس از شکست اعراب در جنگ‌های شش‌روزه (۱۹۶۷) و یوم‌کیپور یا رمضان (۱۹۷۳)، مصر اولین کشور عربی بود که در سال ۱۹۷۹ در قالب معاهده صلح کمپ دیوید، روابط خود را با اسرائیل آغاز کرد و پس از ۱۵ سال نیز اردن یک‌سال پس از توافق اسرائیل با سازمان آزادی‌بخش فلسطین، در سال ۱۹۹۴ به مصر در برقراری روابط دیپلماتیک با تلآویو پیوست. پس از اردن اما تا ۲۶ سال هیچ کشور عربی جرأت نداشت تا روابط خود را با اسرائیل به‌صورت علنی و شفاف اعلام کرده و «عادی‌سازی» کند.
حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر بنیاد علم و سیاست در برلین در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «پس از ۷ اکتبر، انتقال پیام‌ها میان ایران و آمریکا به‌جای اینکه مبتنی و جهت‌گیری‌شده به سمت یک توافق باشد، بیشتر به سمت جلوگیری از افزایش تنش‌ها و ممانعت از جنگ حرکت کرد». این تحلیلگر روابط بین‌الملل معتقد است: «به هر نسبتی که درگیری ایران و اسرائیل به‌صورت مستقیم از سایه خارج شود و از عمق به سطح بیاید، فضای سیاسی در آمریکا و به‌طور کلی در غرب به ضرر هرگونه توافق و تفاهم با ایران دست‌کم در کوتاه‌مدت تغییر می‌کند». عزیزی همچنین تاکید دارد که «مهمترین تاثیر تعامل اخیر میان تهران و واشنگتن، بر سیاست آمریکا این بود که ضرورت حفظ ارتباط با ایران دست‌کم به منظور کنترل تنش را برجسته کرد».
ساسان کریمی، استاد روابط بین‌الملل دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در گفت‌وگو با هم‌میهن معتقد است: «توازن قوا در منطقه از جهت نظامی به نفع ایران عوض شده است». این تحلیلگر روابط بین‌الملل همچنین تاکید کرد که «ما اگر نقطه ضعفی داشته باشیم، که داریم، در ابعاد نرم و معنایی از قدرت و نه ابعاد سخت است؛ این مسئله نشان داده شده که آن چیزی که ما خیلی می‌شنویم، در خصوص بازدارندگی نیاز به سلاح‌های متعدد وجود دارد، باوری غلط است». کریمی در خصوص تبعات تحولات دو هفته اخیر نیز گفت: «چنین ماجرایی با کشورهای عربی موجب می‌شود که اولاً اقتدار نظامی ایران بیشتر در ذهن‌شان تثبیت شود و ثانیاً، هرچند آن‌ها می‌دانند ایران قصد ندارد منازعه خودش را با کشورهای عربی بالا ببرد و بیشتر از موضوع ایران استفاده امنیتی‌سازی می‌کنند اما در بُعد تهدیدآورش می‌تواند فاصله تهران با همسایگانش را زیاد کند».
درحالی‌که خبر شامگاه جمعه مبنی بر «شلیک بیش از ۵۰ موشک از جنوب لبنان به‌سمت شمال فلسطین اشغالی» این گمانه را در فضای رسانه‌ای ایجاد کرد که عملیات واکنش تهران به حمله اسرائیل به کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در دمشق، با محوریت حزب‌الله لبنان آغاز شده است، گمان می‌رفت که این همان بزنگاهی است که اصلی‌ترین رکن محور مقاومت در زمان تقابل مستقیم ایران و اسرائیل وارد عمل خواهد شد. پایان این عملیات گسترده اما هیچ نشانه‌ای از اقدام تنبیهی که رهبر انقلاب از آن سخن گفته بود نداشت و در بیانیه حزب‌الله لبنان نیز تشریح شد که «این موشک‌باران در پاسخ به تجاوزات دشمن صورت گرفته است که در آخرین تجاوزاتش، به شهرک‌های الطیبه و عیتاالشعب در جنوب لبنان حمله کرده بود.»
رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل، در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «معتقدم این عملیات «وعده صادق» به‌نوعی شبیه به عملیات عین‌الاسد منتها در ابعاد متفاوت و بازیگران بیشتر بود.» او تاکید کرد که ایران با شکل پاسخش نشان داده که صرفاً به‌دنبال دفاع مشروع است و به دنبال تشدید تنش نیست.
سال ۱۴۰۲ در حالی به پایان رسید که چندین پرونده مفتوح روی میز دستگاه دیپلماسی مانده است؛ از پرونده تعطیلی سفارت آذربایجان که از سال ۱۴۰۱ به سال گذشته رسید و به‌رغم تلاش‌های نهادهای مختلف کشور، همچنان با هیچ تحول جدیدی مواجه نشده است تا مسئله حقابه هیرمند که با بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، ابعاد جدیدی به خود گرفته است. از روابط تازه از سرگرفته‌شده با عربستان سعودی که مسئله لغو پروازهای حج عمره نشان داد ماه‌عسل کوتاهش به پایان رسیده، پرونده همچنان بازِ پادمانی و سرنوشت نامعلوم برجام و رابطه با غرب؛ و تنش مرزی با پاکستان و ناامن شدن بیش از پیش سرحدات شرقی و از همه مهم‌تر، پرونده مدیریت بحران خاورمیانه که از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۵ مهرماه سال گذشته) آغاز شد و حال با حمله اسرائیل به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق، از وزارت امور خارجه تا تمامی نهادهای موازی متولی سیاست خارجی کشور را به خود مشغول کرده است، همه و همه پرونده‌هایی هستند که بر روی میز دستگاه سیاست خارجی ایران تلنبار شده است و با فرمان در پیش گرفته شده، برای مختومه شدن برخی، شاید تنها یک کورسوی امید قابل تصور باشد.
در روند افزایش سطح تنش در خاورمیانه و همچنین بالا رفتن فشار بر دولت افراطی بنیامین نتانیاهو از سمت نیروهای سیاسی داخلی و مردم از یک سو و حامیان این رژیم در غرب از سوی دیگر، رخدادی را در روز دوشنبه، یک آوریل رقم زد که به باور بسیاری از تحلیلگران، جنگ میان تهران و تلآویو را وارد مرحله تازه و خطرناکی کرده است و شاید مقدمه‌ای برای پایان جنگ سایه و رویارویی مستقیم جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی باشد.
با نگاه به سال ۱۴۰۲، آنچه بیش از موضوعات دیگر به چشم میخورد و تحولی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای خاورمیانه که جهان را در نزدیک به ۶ ماه گذشته درگیر کرده، جنگ غزه است که از ۱۵ مهر (۷ اکتبر) و متعاقب عملیات نظامی حماس علیه اسرائیل آغاز شد. حمایت از فلسطین، حفظ امنیت ایران و فاصله از کانون بحران و کنترل دامنه جنگ و جلوگیری از افزایش تنش سه رویکرد سیاست خارجی تهران را در ماههای گذشته تشکیل میدهد. ماههای نخست سال ۱۴۰۲ اما برای ایران روزهای خوش ازسرگیری روابط با عربستان سعودی پس از ۷ سال بود که موجب شد تا تهران بار دیگر به تکاپو برای تحقق هدف تاریخی ازسرگیری روابط با مصر بیفتد؛ هرچند تا امروز موفق به دستیابی به آن نشده است. در بررسی و ارزیابی آنچه در سال ۱۴۰۲ گذشت و آنچه در سال جدید چالش اصلی سیاست خارجی ایران خواهد بود، از چند تن از اساتید، کارشناسان و دیپلماتهای پیشین پرسیدیم:
