داینامیکهای جدید پیروزی مسعود پزشکیان
دور دوم انتخابات ریاستجمهوری ایران آخر هفته گذشته با هیاهوی نهچندان زیادی برگزار شد. اما شکست سعید جلیلی، رقیب تندرو و ضدغربی مسعود پزشکیان قاعدتاً باید مورد توجه جهان قرار بگیرد. در زمانه تنشهای عمیق و تغییر اتحادها، این نتیجه در سراسر منطقه و فراتر از آن طنینانداز خواهد شد.
پسزمینه انتخابات، آشفته بود. درگذشت آخرین رئیسجمهور ایران، در سقوط بالگرد در ماه مه، همراه با فقدان جانشین آشکار، شکافهای عمیقی را در ایران آشکار کرد. شورای نگهبان ایران با تاثیرپذیری در برابر فشارهای شدید مردمی، به پزشکیان میانهرو اجازه داد تا نامزد شود. ایرانیها اکثراً دور اول را تحریم کرده بودند و کمتر از ۵۰ درصد در دور دوم شرکت کردند.
چشمانداز منطقهای به همین ترتیب درهم و برهم است. سیاست خارجی ایران با انگیزههای متضاد شکل میگیرد. از یک سو، رهبران ایران خواهان ثبات ظاهری در منطقه هستند. از سوی دیگر، ایران به محور مقاومت متعهد است و این محور برای از بین بردن اسرائیل و اخراج ایالات متحده از این منطقه تلاش میکند.
البته خاورمیانه هرگز الگوی ثابت نداشته است. اما تا همین اواخر، به نظر میرسید که منطقه به سمت وضعیتی تا حدودی پایدارتر پیش میرود.
براساس توافق ابراهیم، اسرائیل روابط خود را با برخی از کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی و بحرین عادی کرد. این امر به متقاعد کردن ایالات متحده کمک کرد که میتواند تمرکز خود را از خاورمیانه به سایر اولویتهای سیاست خارجی، بهویژه مهار چین و سپس از سال ۲۰۲۲، حمایت از اوکراین در برابر تهاجم تمامعیار روسیه، تغییر دهد.
اما جنگ اسرائیل علیه حماس وضعیت اولیه را تغییر داد و به درگیریها در سراسر منطقه دامن زد. سال گذشته، ایران همچنین روابط دیپلماتیک خود را با تعدادی از کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی، احیا کرد. با این حال، این تنشزدایی با میانجیگری چین انجام شد که از آن زمان تاکنون روابط قوی را با ایران حفظ کرده است. فروش نفت ایران به چین هماکنون روزانه ۱۵۰ میلیون دلار برای جمهوری اسلامی درآمد دارد.
ایران به همین ترتیب روابط نزدیکی با روسیه دارد که هدف خود را برای مقابله با سلطه جهانی غرب دارد.پس از درگذشت ابراهیم رئیسی، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه در نامهای تسلیت به رهبری ایران اعلام کرد که رئیسی را برای همیشه بهعنوان «شگفتانگیزترین سیاستمدار» به یاد میآورد.
در همین حال، ایران از مشغلههای جامعه بینالمللی با اوکراین، غزه و نمایشهای انتخاباتی در اروپا و واشنگتن برای پیشبرد برنامه هستهای خود استفاده میکند. اگرچه به نظر نمیرسد در حال حاضر ایران به دنبال تولید سلاح هستهای باشد، اما بسیاری از قابلیتهایی را که برای انجام این کار نیاز دارد به دست آورده است.
اگر محور مقاومت ایران را قادر ساخته است تا قدرت خود را به نمایش بگذارد، سلاحهای هستهای این امکان را به ایران میدهد که تهدیدی معتبر برای نظم جهانی موجود باشد. انتخابات ریاستجمهوری ممکن است تا حدی به کاهش این خطر کمک کرده باشد.
پزشکیان از سیاست خارجی متعادلتر و احیای دیپلماسی هستهای حمایت کرده است. این موضع، حمایت محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق را که مذاکرات را برای برنامه جامع اقدام مشترک سال ۲۰۱۵ رهبری میکرد، پشت خود دارد.
اما حتی پزشکیان نیز احتمالاً خطر سیاسی دنبال کردن هر نوع نزدیکی با ایالات متحده را نمیپذیرد، بهویژه با توجه به چشمانداز بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید. احتمال تلاش رئیسجمهور بعدی ایران برای دستیابی به توافق هستهای جدید با جامعه بینالمللی عملاً وجود ندارد.
در حال حاضر، ایران ممکن است تصمیم بگیرد که یک کشور دارای آستانه دائمی هستهای باقی بماند اما اگر بخواهد میتواند بهزودی تصمیم بگیرد که یک زرادخانه تسلیحات هستهای بسازد.
خطر یک جنگ گستردهتر در خاورمیانه - برای مثال توسط اسرائیل - نیز در حال افزایش است. در تلاش برای هدایت این داینامیکهای مخاطرهآمیز، غرب باید به جای پایبندی به همان استراتژیهای قدیمی، به تفکر جدید و خلاقانه بپردازد.
