چرا چین عقبنشینی نمیکند؟
ایران در یک اقدام نادر، سفیر چین، چونگ پیوو را روز یکشنبه برای اعتراض به بیانیه مشترک چین و امارات متحده عربی به وزارت امور خارجه احضار کرد. مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین روز دوشنبه تاکید کرد که موضع چین در مورد سه جزیره، موضع «همیشگی» است و تاکید کرد: «از هر دو طرف میخواهیم که اختلافها را به صورت مسالمتآمیز از طریق گفتوگو و مذاکره حل و فصل کنند.» او تاکید کرد که روابط میان ایران و چین «قوی» است و پکن «اهمیت بسیار زیادی به توسعه روابط جامع استراتژیک ایران و چین میدهد.»
لیو شینلو، مدیر دانشکده مطالعات عربی در دانشگاه روابط خارجی پکن میگوید که پکن بهرغم فشار تهران موضع خود را در مورد این پرونده جنجالی تغییر نخواهد داد، هرچند این اقدام تاثیر زیادی بر روابط ایران و چین بر جای نمیگذارد.
لیو میگوید: «موضوع سه جزیره یک پرونده قدیمی میان ایران و امارات است و موضع پکن نسبتاً بیطرفانه است و تنها خواستار گفتوگو و حل مسئله میشود. ایران میخواهد که چین را وادار به جانبداری کند، اما چین قطعاً نمیخواهد در مقابل چنین گزینهای قرار بگیرد.»
این استاد دانشگاه میگوید: «در حال حاضر ایران نمیتواند خودش را از چین خلاص کند و نمیخواهد با این کشور دچار مشکل شود.» این نخستین بار نیست که ایران از موضعگیری چین در خصوص جزایر سهگانه ناخشنود میشود. سال ۲۰۲۲، بعد از بیانیه مشترک شیجینپینگ، رئیسجمهور چین با کشورهای عربی، سیدابراهیم رئیسی، رئیسجمهور فقید ایران در دیدار با هو چونهوآ، معاون پیشین نخستوزیر چین از «ناخرسندی و شکایتهای» ایران سخن گفتهبود.
لیو شینلو میگوید: «راستش را بخواهید ایران میتواند موضع چین را بپذیرد، چراکه ایران کنترل مؤثر بر جزایر دارد، این در واقع بیشتر یک ژست است که در سیاست خارجی ایران برای سالیان دراز وجود دارد.» چین خود را بهعنوان یک قدرت بیطرف و میانجی صلح در خاورمیانه مطرح کردهاست تا بتواند نفوذ خود را فراتر از مسائل اقتصادی گسترش دهد.
سال گذشته چین موفق شد یک توافق صلح تاریخی میان ایران و عربستان برقرار کند تا دو کشور روابط خود را که از سال ۲۰۱۶ قطع کردهبودند، از سر بگیرند. یین گانگ، پژوهشگر مسائل خاورمیانه در آکادمی چینی علوم اجتماعی میگوید «کاری از دست چین» در خصوص جزایر سهگانه «بر نمیآید.» یین معتقد است: «این اختلاف ادامه پیدا میکند، اما تشدید نمیشود.» به اعتقاد یین «عادیسازی روابط میان ایران و عربستان سعودی هم باعث ایجاد تغییر در منازعه نمیشود. موضع چین درست است که از ایران پشتیبانی نمیکند و چین باید بر موضع حمایت از راهحل سیاسی پافشاری کند.»
پینار آکپینار، استاد روابط بینالملل در دانشگاه قطر معتقد است که بهرغم خشم ایران از اقدام پکن، این موضوع باعث نمیشود که نقش میانجیگری چین در خاورمیانه کاهش پیدا کند. آکپینار میگوید: «مسئله میانجیگری پیچیدهتر از این حرفهاست. بیطرفی صرفاً برای تبدیل شدن به یک میانجی مؤثر کافی نیست و تنها معیار انتخاب میانجی محسوب نمیشود. گاهی توانایی در اقناع طرفها از طریق استفاده از اهرمهای فشار میتواند مؤثرتر باشد.»
آکپینار معقتد است که موضع چین در خصوص راهحل سیاسی برای جزایر سهگانه با جاهطلبیهای روزافزون این کشور برای افزایش نقش خود در سیاست منطقه خاورمیانه هماهنگ است.
وی میگوید: «مشارکت بیشتر چین در اختلاف ایران و امارات در خصوص جزایر سهگانه نشان میدهد که چین سیاست سنتی عدم مداخله خود را در خاورمیانه کنار گذاشتهاست و نشانه این است که چین بیش از پیش به منطقه متعهد شدهاست و بهویژه به خلیج [فارس] اولویت میدهد.»
روابط چین با ایران و امارات در بالاترین سطح تاریخی خود قرار دارد، اما سرمایهگذاری و تجارت پکن با امارات متحده عربی به مراتب نسبت به تجارت و سرمایهگذاری در ایران که از تحریمهای آمریکا رنج میبرد، بیشتر است. ایران نیز در سازوکارهای چندجانبهای که بیشتر توسط چین رهبری میشود، از جمله سازمان همکاری شانگهای و بریکس، فعال است.
