جزایر ایرانی و منافع روسی

شیلا سیف‌الدینی

دکتری روابط بین‌الملل

پس از حمایت روسیه از بیانیه ضدایرانی امارات در قضیه جزایر سه‌گانه، بسیاری از تحلیلگران ضمن اشاره به حافظه تاریخی بدی که مردم ایران از روس‌ها در ادوار مختلف تاریخ از ماجرای آذربایجان تا تحریم نفتی مصدق و جنگ ایران و عراق و حمایت روسیه از یک طرف جنگ و سیاست‌های ضدبرجامی و... داشتند، به عکس‌العمل کنونی روسیه واکنش نشان دادند و تاختند.

اما ضمن پذیرفتن واقعیت‌ها و سوابق تاریخی و برحذر داشتن تصمیم‌گیرندگان سیاسی کشور از به‌یک‌قطب‌آویختن و پرهیز از عدم موازنه در روابط بین‌الملل، اگر بپذیریم منافع و شرایط سیال بین‌المللی نقش اساسی و پررنگی در روابط بین کشورها ایفا می‌کند، آنچه که باعث روابط محکم‌تری بین روسیه و اعراب و همصدایی این کشور با امارات در مورد جزایر سه‌گانه و علیه ایران می‌شود، نه دشمنی با ایران، بلکه منافع تجاری و خصوصاً نفتی و پولی است که بسیاری از تحلیگران از آن غفلت ورزیده‌اند.

پس از جنگ اوکراین و تحریم‌های روسیه نیاز این کشور به دور زدن تحریم و فروش نفت خود افزایش یافته و بدیهی است با امارات روابط گرم‌تری برای فروش نفت و صادرات طلا و کسب ثروت داشته باشد. حجم مبادلات تجاری گویای همین واقعیت است. در ۹ماه اول سال۲۰۲۳ حجم تجارت این دو کشور بالغ بر ۸ میلیارد دلار بوده است و در مقایسه با مبادلات تجاری روسیه با ایران که حدود ۱/۷میلیارد دلار در همین سال بوده، حجم بسیار قابل‌توجهی است و مقایسه این دو رقم گویای پذیرش واقعیتی اجتناب‌ناپذیر به‌نام منافع تجاری و نیاز دو کشور برای تامین این منافع است.

بسیاری از ثروتمندان روسیه و یا الیگارش‌های روسی مقیم امارات، به‌نام اشخاص حقیقی و حقوقی و یا شرکت‌های خصوصی در حال فروش نفت و فرآورده‌های آن به امارات هستند و بندر فجیره در دوبی پذیرای نفت صادراتی روسیه و ترانزیت و صادرات آن به آسیا و آمریکای جنوبی و آفریقاست. رشد چشمگیر واردات طلا از روسیه به امارات با پیشی گرفتن از کشور آفریقایی مالی، عددی بالای چهار تن در سال۲۰۲۲ در مقایسه با سال ۲۰۲۱ که سه تن بود را نشان می‌دهد.

امارات با توجه به اهداف اقتصادی خود و موازنه با غرب، و روسیه با توجه به تحریم‌های غرب و موانع فروش نفت و نیازهای اقتصادی و منافع خود به گسترش حجم مبادلات تجاری خود اندیشیده‌اند. بنابراین، پشتیبانی روسیه از بیانیه ضدایرانی امارات نه از سر دشمنی با ایران بلکه با توجه به حجم تجارت چهاربرابری روسیه و امارات به نسبت روسیه و ایران و تجارت گسترده نفت، انگیزه‌های روسیه از این حمایت را بیشتر روشن می‌سازد. رفتار روسیه مانند اکثر کشورها در چارچوب اصل ناپایداری دشمنی‌ها و دوستی‌ها و پایداری منافع‌ملی در روابط بین‌الملل  قابل‌تعریف است.