درست اندیشیدن در مورد تحریم‌ها
آنچه در این ستون می‌خوانید، دیدگاه‌های رسانه‌‌های خارجی است که صرفا جهت اطلاع‌رسانی منتشر می‌شود و این دیدگاه‌ها موضع روزنامه «هم‌میهن» نیست.
اسفندیار باتمانقلیچ
مؤسس اندیشکده بورس و بازار
در کتاب «تحریم چگونه عمل می‌کند: ایران و آثار جنگ اقتصادی» که توسط نرگس باجغلی، ولی‌نصر، جواد صالحی‌اصفهانی و علی واعظ نگاشته‌شده‌است، شاهد تنوع افکار هستیم. مطالعه تحریم، از شایستگی تک‌تک افرادی که آن را بررسی می‌کنند، فراتر می‌رود. چهار نویسنده کتاب تخصص‌های متنوع خود را برای درک عملکرد تحریم به‌کار گرفته‌اند. باجغلی جامعه‌شناس، نصر استاد علوم سیاسی و صالحی‌اصفهانی اقتصاددان است و واعظ هم قبل از اینکه سراغ امور امنیتی برود، در رشته فیزیک هسته‌ای تحصیل کرده‌بود. مطالعه اثرگذاری سیاست‌های تحریم معمولاً بر نحوه طراحی این سیاست‌ها تمرکز می‌کنند: اینکه تحریم‌ها یکجانبه است یا چندجانبه، اولیه است یا ثانویه، چه بخش‌ها، افراد و نهادهایی را هدف قرار می‌دهد؟ در این مطالعات، کشوری که تحریم‌ها را اعمال کرده‌است در کانون توجه قرار می‌گیرد. اما نحوه دیگر مطالعه تحریم‌ها بر این اساس است که بررسی کنیم اثرگذاری تحریم‌ها را نمی‌توانیم از نحوه سیاستگذاری تحریم‌کننده درک کرد، بلکه باید جامعه و اقتصادی را که تحریم‌ها به آن تحمیل شده‌است، بررسی کرد. بر این اساس نویسندگان کتاب معتقدند که این سوال که «آیا تحریم‌ها موفق است؟» سوال غلطی است. این سوال بر قدرت دولت تحریم‌کننده تمرکز می‌کند و پاسخ آن همیشه روشن است. نویسندگان این کتاب تاکید می‌کنند: «وقتی یک کشور در ابعاد و قدرت اقتصادی ایالات متحده تحریم‌های سخت علیه کشور دیگر اعمال می‌کند، تردیدی وجود ندارد که این تحریم‌ها موفق است، این تحریم‌ها اختلال جدی در زندگی روزمره شهروندان کشورِ هدف ایجاد می‌کنند، بر فرهنگ سیاسی آن کشور تاثیر می‌گذارد و به اقتصادش شوک وارد می‌کند.» به نظر نویسندگان، سوال درست‌تر این است که «آیا تحریم‌ها آنگونه که باید عمل می‌کنند؟» بر این اساس، آنچه معیار سنجش موفقیت تحریم‌ها می‌شود، بررسی «تغییر در رفتار دولت‌های هدف» است. به این ترتیب ابزارهای بهتری برای ارزیابی اینکه آیا تحریم‌ها به شهروندان عادی آسیب می‌زنند یا نه به دست می‌آید، موضوعی که به دلیل ارتباط شخصی نویسندگان با ایران، در این کتاب بهتر مورد بررسی قرار گرفته‌است. تا همین چندی پیش، سیاستگذاران غربی این اعتقاد سرسختانه را تکرار می‌کردند که تحریم‌ها به‌‌رغم شکست‌شان در رسیدن به اهداف مقرر برای بسیاری از کشورهای تحریم‌شده مانند ایران، عراق، کره‌شمالی، ونزوئلا و روسیه، مؤثر هستند.
سال ۲۰۱۸ دولت ترامپ تحریم‌های فشار حداکثری را علیه ایران به‌صورت یکجانبه اعمال کرد؛ موضوعی که باعث افزایش نگرانی نسبت به استفاده بیش از اندازه از تحریم‌ها شد. هرچند بسیاری از سیاستمداران پیشین آمریکا نسبت به استفاده بیش از اندازه از تحریم‌ها هشدار می‌دهند. روشن است که تحریم‌ها همچنان به‌عنوان یک ابزار کانونی در سیاست خارجی آمریکا باقی مانده‌اند. سال ۲۰۲۱ در نتیجه استفاده بی‌پروایانه دولت ترامپ از تحریم‌ها که باعث فرسودگی متحدان و تحریک دشمنان شده‌بود، دولت بایدن یک فرآیند بررسی بین‌نهادی را برای بررسی سیاست‌های تحریمی آغاز کرد که هدف آن این بود تا ارزیابی کند «تحریم‌های اقتصادی و مالی به‌عنوان ابزار مؤثر سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا در حال و آینده» باقی می‌ماند. این بررسی گام‌هایی برای «مدرن‌سازی تحریم‌ها» ارائه داد که در نتیجه مقرر شد سیاستگذاری تحریمی بر مبنای «تحلیل‌های دقیق اقتصادی، دانش فنی و اطلاعات» انجام شود تا «تضمین شود تحریم‌ها ابزاری مؤثر در زرادخانه امنیت ملی باقی می‌مانند که می‌توانند به اهداف تعیین‌شده برسند.» تلاش‌های مشابهی در کشورهای تحریم‌شده برای بررسی نحوه عملکرد تحریم‌ها در جریان است. به‌‌رغم اثر شدید تحریم‌ها بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی در ایران، تا همین چند سال پیش مطالعات گسترده‌ای در ایران در مورد تحریم‌ها انجام نشده‌بود. اندیشکده‌های مهم در ایران متخصصانی را مامور کرده‌اند که نحوه عملکرد تحریم‌های آمریکا را بررسی کنند و میزان هزینه‌ای را که بر اقتصاد ایران بر جای می‌گذارد، بررسی کنند.
