در COP۲۷ چه گذشت؟

نام COP27  به‌عنوان کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد که در آن ایجاد صندوق ضرر و زیان آب و هوایی مورد توافق قرار گرفت، در تاریخ ثبت خواهد شد. پس از چندین دهه تلاش و تقلا، این یک پیروزی مهم برای کشورهای در حال توسعه آسیب‌پذیر از تغییرات آب‌وهوایی است. تغییر جهت در گفت‌وگوها - و در مواضع کشورهای توسعه‌یافته – از زمان برگزاری  COP26  قابل‌توجه است. این مهم است که طرف‌های گفت‌وگو همچنان به حرکت مثبت ایجادشده در اجلاس شرم‌الشیخ ادامه دهند، زیرا بحث‌های چالش‌برانگیز در مورد نحوه عملکرد صندوق جدید ضرر و زیان و اینکه چه کسی از نظر مالی به آن کمک خواهد کرد، همچنان وجود دارد.

به‌طور کلی COP27 یک رویداد گیج‌کننده و گاه بی‌نظم بود.  COP برخی از موضوعات را پیش برد، اما در برخی دیگر از موضوعات نتوانست زیاده‌خواهی‌ها را مدیریت کرده و برآیند را به سمت نوعی اقدام اقلیمی با هدف زنده نگه داشتن عزم و اراده برای محدود کردن اثرات تغییرات آب‌وهوایی در چارچوب توافق پاریس، سوق دهد.

ایجاد صندوق ضرر و زیان یک پیشرفت بود، اما، به‌ویژه در هفته دوم اجلاس، خطر عقبگرد این کنفرانس  نسبت به COP26 در گلاسکو محسوس بود. اعلامیه نهایی اجلاس موجب شد از وقوع رخدادهای بد جلوگیری شود اما همین اعلامیه، از وقوع برخی رخدادهای خوب نیز جلوگیری کرد. 

اگرچه در این اجلاس، برخلاف اجلاس‌های قبل، چرخه غذایی و امنیت غذایی بسیار بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در بسیاری از بحث‌ها مطرح شد اما آنچه که ناامیدکننده بود، این بود که مقاومت سیاسی قابل‌توجهی برای پذیرش کامل یک رویکرد سیستمی به این موضوع وجود داشت. در سطح جهانی، ساختارهای تولید مواد غذایی حدود یک‌سوم کل گازهای گلخانه‌ای را منتشر می‌کنند، درحالی‌که ساختار ضعیف تولید مواد غذایی - در کشورهای ثروتمند و فقیر به‌طور یکسان - مسلماً بزرگترین عامل در بیماری‌های ناخوشایند و مرگ زودرس هستند. COP27  تمرکز خود را بر روی راه‌حل‌های بخش عرضه برای مقابله با ناامنی غذایی، اجتناب از مسائل سیاسی بحث‌برانگیزتر در بخش تقاضا با هدف تضمین رژیم‌های غذایی مغذی و پایدار برای همه افراد کره زمین حفظ کرد.

آغاز اجرا نیاز به فوریت دارد

اغلب گفته شده است که اقدامات مبارزه با تغییرت اقلیمی از مرحله هدف‌گذاری به مرحله اجرا در حال حرکت است. آنچه COP27 نشان می‌دهد این است که با شروع مرحله اجرا، صداقت و مسئولیت‌پذیری کشورها حیاتی‌تر خواهد بود زیرا اقتصادهای آسیب‌پذیر و قشر جوان در بسیاری از کشورها، بارها و بارها به جهان یادآوری کرده‌اند که فوریت در اجرا بسیار ضروری است.  همچنین باید به یاد داشت که اقدامات اقلیمی از خانه آغاز می‌شود. مهم است که ارتباط بین انرژی فسیلی و تأثیرات آب‌وهوایی در حال حاضر در عرصه بین‌المللی کاملاً شناخته‌شده است. وقتی سروصداها می‌نشیند، سوالات و تأمل‌های زیادی در مورد تاکتیک‌های انتخاب شده توسط طرف‌ها و بازیگران مختلف به میان خواهد آمد و چیزهای زیادی برای آموختن وجود خواهد داشت و همه اینها می‌تواند به کسانی که برای رقم زدن موفقیت بیشتر در اجلاس COP28 فشار می‌آورند، کمک کند.

پیشرفت کافی در گذار از انرژی فسیلی به انرژی‌های پاک در داخل کشورها در COP27 وجود نداشت. تعداد کمی از کشورها به وعده‌های خود مبنی بر افزایش مشارکت‌های تعیین‌شده ملی خود در کاهش استفاده از انرژی فسیلی عمل کردند. اگرچه استرالیا و اتحادیه اروپا (EU) استثناهای نادری در میان کشورهای توسعه‌یافته بودند.

افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی، به دلیل حمله روسیه به اوکراین، می‌تواند و باید به گذار سریع از انرژی فسیلی به انرژی‌های پاک منجر شود. با این حال، ادبیات اعلامیه پایانی اجلاس امسال در خصوص تصمیم نهایی در مورد کاهش کربن و گذار انرژی، در بهترین حالت، ادبیات COP26  را تکرار کرده و وضعیت اضطراری جدید را منعکس نمی‌کند. 

دلیل این مسئله این است که در جریان حمله روسیه به اوکراین، از سوخت‌های فسیلی به‌عنوان سلاح استفاده شد. 

در COP28، احتمالاً یک برداشت جهانی شامل بررسی پیشرفت هر یک از کشورها در محقق کردن اهداف کاهش انتشار کربن نهایی خواهد شد. متأسفانه شرایط به‌گونه‌ای است که نشان می‌دهد جهان تا چه اندازه به کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی نیاز دارد.

با توجه به مشکلات و رنج زیاد کشورهای درحال توسعه‌ای که واردکننده سوخت فسیلی هستند و با توجه به تلاش‌های اروپا برای جایگزینی واردات گاز از روسیه، بحث در مورد سوخت‌های فسیلی بحثی بسیار پرچالش بود. در اجلاس سال گذشته این تصمیم اتخاذ شده که کشورها به سمت قطع تدریجی استفاده از زغال‌سنگ حرکت کنند. در اجلاس امسال، به‌رغم درخواست‌هایی که از سوی هند، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و بریتانیا برای انجام این کار صورت گرفت، این تصمیم شامل کاهش استفاده از نفت‌وگاز نشد. 

همچنین به نظر می‌رسد که استفاده از گاز توانسته موافقت کشورها را به‌دست آورد چراکه گاز در میان انواع کمِ آینده انرژی گنجانده شده است. با توجه به اینکه استخراج و سوزاندن نفت و گاز در سال موجب انتشار 40‌درصد گازهای گلخانه‌ای جهان می‌شود و رهبران کشورها بر لزوم کاهش انتشار «عمیق، سریع و پایدار» گازهای گلخانه‌ای توافق دارند، بنابراین قاعدتاً نباید استفاده از گاز را از قواعد حرکت به سمت انرژی‌های پاک مستثنی کرد.  با این حال، وابستگی‌های فعلی کشورها به استفاده از گاز، ترس از نبود سرمایه لازم و نبود برنامه‌های دقیق، موجب شد که گاز همچنان در سبد سوختی کشورها باقی بماند. 

حضور قوی‌تر از حد معمول نمایندگان صنعت نفت و گاز در این اجلاس، باعث شد که تعداد بیشتری از جلسات با تمرکز بر کربن‌زدایی تشکیل شود. کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت و گاز مانند کانادا و عربستان سعودی به جای کاهش تدریجی تولید این سوخت‌ها، بیشتر مایل بودند بر استفاده از فناوری‌هایی که تولید این سوخت‌ها را «پاک‌تر» می‌کند، تاکید کنند. همه دولت‌های کشورهای در حال توسعه که ذخایر هیدروکربن دارند، متن پیشنهادشده درباره «کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای» را با منافع اقتصادی خود در تضاد نمی‌بینند. کلمبیا، صادرکننده بزرگ نفت و گاز است و از گنجاندن «همه سوخت‌های فسیلی» در متن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای حمایت کرد و کنیا به‌عنوان کشوری که چشم‌انداز استفاده از نفت و زغال‌سنگ را دنبال می‌کرد، حالا به‌عنوان کشوری که به دنبال آغاز مرحله مدیریت‌شده خروج از فاز استفاده از نفت‌وگاز است، در اجلاس‌های آب‌وهوایی رای می‌دهد. 

در همین حال، گروه‌های جامعه مدنی آفریقا به شدت از طرح‌ها و سرمایه‌گذاری‌های صنعت نفت و گاز که باعث آسیب به سلامت انسان‌ها و تخریب محیط زیست می‌شوند و انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش می‌دهند، انتقاد کرده‌اند. با توجه به اینکه با عزم قوی‌تری برای تغییر جهت‌گیری‌های اقتصادی به سمت انتشار صفر کربن- هم در شرم‌الشیخ و هم در اجلاس سران G20 در بالی- وجود دارد، موارد عملی سازگاری اقتصادی با تغییر سوخت‌های فسیلی در اجلاس اخیر در دستور کار قرار گرفت. مسلم است که این مسائل در آستانه برگزاری اجلاس COP28 دوباره مطرح خواهند شد و راه خود را به سمت تصمیمات مکتوب باز خواهند کرد. 

حالا وقت هماهنگی است

اقدامات اقلیمی سه رکن اساسی دارند: کاهش انتشار کربن و گازهای گلخانه‌ای، سازگاری و ایجاد صندوق ضرر و زیان. امسال پیشرفت‌هایی در کاهش تلفات و خسارت‌ها حاصل شد اما برای تقویت اصل دوم، عنصر سازگاری باید در اجلاس امارات و اجلاس COP28 در سال آینده بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. تغییرات آب‌وهوایی یک هدف مشخص دارد که متاسفانه در دستیابی به آن هماهنگی و سازگاری لازم وجود ندارد و آن هدف کاهش دمای هوای کره زمین به یک‌ونیم درجه است. در نهایت زمانی فرا خواهد رسید که این هدف جهانی در نهایت به درستی و به‌طور کامل تعریف شود و آن وقت برای کمک به بسیج مالی و تسریع در اجرا، باید شتاب کرد. تاکنون برنامه کاری اجلاس گلاسکو- شرم‌الشیخ برای دستیابی به این هدف فاقد تمرکز بوده است. در COP27، طرف‌ها تصمیم گرفتند چارچوبی را برای اندازه‌گیری میزان دستیابی به این هدف و امکان بررسی پیشرفت در تحقق این هدف در سال آینده تعریف کنند. برخی از پیشرفت‌های مشخص در زمینه سازگاری در COP مشاهده شد؛ نظیر اینکه آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، ایجاد سیستم‌های هشدار زودهنگام تغییرات شدید آب‌وهوایی در سراسر جهان را طی پنج سال آینده خواستار شد و صندوق سازگاری بیش از 230 میلیون دلار برای آسیب‌پذیرترین جوامع در برابر تغییرات آب‌وهوا در سال 2022 اختصاص داد؛ درخواستی که در اجلاس گلاسکو مبنی بر تامین مالی دوبرابری برای انطباق آب‌وهوایی مطرح شده بود بار دیگر در اجلاس امارات تکرار شد. اما در مجموع، زمانی که کشورها حقیقتاً می‌بایست برای اجرای این عنصر حیاتی مبارزه با تغییرات اقلیمی گردهم می‌آمدند، روند پیشرفت متوقف شد.

از کشاورزی و امنیت غذایی غفلت شده است

خوشایند بود که گروه اقدام مشترک سازمان ملل درباره کشاورزی - که در سال 2017 به‌عنوان اولین و تنها دستور کار رسمی سازمان با تمرکز بر کشاورزی و امنیت غذایی تصویب شد - در اتخاذ تصمیمش برای اجرای یک برنامه کاری چهارساله جدید با تمرکز بر اجرای راه‌حل‌ها سرانجام به نتیجه رسید. درحالی‌که این هدف با هدف ترویج رویکردهای کل نگر برای پرداختن به تأثیرات آب و هوایی بر کشاورزی و امنیت غذایی تعیین شد، اما اگر از دریچه ساختار‌های غذایی که شامل همه فعالیت‌ها و بازیگران چرخه تولید غذا از مزرعه تا سفره می‌شود به آن نگاه کنیم، باید گفت که این گروه تا به اینجای کار هم کوتاهی کرده است.

اکنون فرصت زمانی کمی برای دولت‌ها و جامعه مدنی وجود دارد تا این دستور کار را برای چهار سال آینده شکل داده و گسترش دهند. این دستور کار هم در سالن‌های مذاکره و هم در رویدادهای جانبی و بحث‌های متمرکز بر این موضوع، به وضوح نیاز به درک فزاینده‌ای از ضرورت مقابله با آسیب‌های وارده به ساختارهای غذایی دارد. اتخاذ رویکرد فراگیر و یکپارچه برای تولید، توزیع و خرده‌فروشی پایدار مواد غذایی؛ تغییر تغذیه و رژیم غذایی؛ و ممانعت از اتلاف و هدررفت مواد غذایی برای ایجاد پیشرفتی جامع در رسیدگی به تغییرات آب و هوایی و دیگر چالش‌های اجتماعی حیاتی خواهد بود. مهم است که طرفین در اجلاس COP28 در امارات متحده عربی از این شتاب فزاینده استفاده کنند تا این اجلاس به اولین اجلاس آب و هوایی تبدیل شود که پیشرفت ملموسی در تبدیل ساختار تولید مواد غذایی به سمت پایداری، برابری و انعطاف‌پذیری داشته باشد.