دوستی دو همسایه
معروف است که رضاشاه تنها یک سفر خارجی داشت و این سفر نیز تکلیف او را برای پیگیری بسیاری از سیاست‌های داخلی روشن کرد. شباهت‌هایی که میان رضاشاه و آتاتُرک وجود داشت، بیش از همه انگیزه چنین نزدیکی‌ای شد.
داود دشتبانی
خبرنگار گروه دیپلماسی
-
-
در نقد یک‌سویه نگری
شکست قرارداد ۱۹۱۹ و انجام اصلاحات و نوسازی به دست قدرت بیگانه زمینه روی کارآمدن رضاشاه با رضایت انگلیسی‌ها را فراهم کرد و نوسازی پیش‌بینی‌شده در قرارداد ۱۹۱۹ و ثباتی که مدنظر انگلیسی‌ها بود در پی ایجاد قدرت مرکزی در تهران پدید آمد.
-
قرارداد دوستی که منجر به اشغال ایران شد
معاهده دوستی روسیه و ایران در ۲۶ فوریه ۱۹۲۱ در مسکو بین نمایندگان ایران و روسیهی شوروی امضا شد. براساس مفاد این معاهده، کلیه قراردادهای قبلی منعقدشده از جمله معاهده ترکمنچای لغو شد. علاوه بر این، به روسیه و ایران حقوق کامل و برابر کشتیرانی در دریای خزر و حق برافراشتن پرچم ملی مربوطه بر روی کشتیهای تجاری خود داده شد. تصویبنامهها در ۲۶ فوریه ۱۹۲۲ در تهران مبادله شد و در ۷ ژوئن ۱۹۲۲ در مجموعه معاهدههای جامعه ملل به ثبت رسید. هدف اصلی بلشویکها از این معاهده جلوگیری از فرار نیروهای ضدانقلاب روسیه سفید به ایران بود.
-
تحتالحمایگی یا تلاش برای نوسازی
وثوقالدوله دلایل و ضرورت همکاری با انگلیس برای حل مشکلات لاینحل ایران را در مقالهای در روزنامه ایران، توضیح داد. او در آن مقاله تصویری از ایران درهم شکسته را ارائه داد که قادر به دفاع از خود نیست و طغیان و قحطی آن را در هم شکسته است. وثوقالدوله توضیح داد که چگونه کمک بریتانیا تنها گزینه باقی مانده برای ایران است.
-
اسیر میان دوقدرت
تقسیم ایران کنترل بریتانیا و روسیه را بر منافع ارضی و اقتصادی مربوطه آنها در کشور تقویت می‌کرد و همچنین امکان مداخله مداوم در نظام سیاسی ایران را فراهم میآورد. این قرارداد تمام شمال ایران را که با متصرفات روسیه در ماوراءالنهر و آسیای مرکزی هممرز بود، به عنوان حوزه نفوذ انحصاری برای منافع روسیه تعیین کرد.
-
متجـاوز ولی ناکام
براساس یکی از بندهای قرارداد ترکمانچای، روسیه تزاری به عنوان حامی حکومت خاندان قاجار شناخته شد و این موضوع موجب عمیق شدن روابط دو کشور گردید. بر همین اساس بود که با پیشنهاد ناصرالدین‌شاه، روسها بریگاد قزاق ایرانی را تأسیس کردند که در چند دهه آینده تاریخ ایران و روابط ایران و روسیه بسیار حیاتی بود.
-
قراردادی که قدرت شاه را دود کرد
در سال ۱۸۹۰، کمتر از دو دهه پس از قرارداد رویتر ناصرالدین‌شاه برای تامین هزینههای سومین سفرش به اروپا امتیازی را برای انحصار کامل تولید، فروش و صادرات تنباکو به مدت پنجاه سال به ماژور جیاف تالبوت اعطا کرد.
-
خیـانت آشکار یا شانسی برای توسعه
قرارداد رویتر نه‌تنها یکی از مشهورترین قراردادهای اقتصادی تاریخ ایران که یکی از عجیب‌ترین و مشهورترین امتیازهایی است که به یک خارجی واگذار شده است. این قرارداد که از سوی ناصرالدین‌شاه و صدراعظم او میرزاحسین‌خان سپهسالار به بارون پاول یولیوس رویتر کارآفرین آلمانی-انگلیسی و بنیانگذار خبرگزاری رویترز واگذار شد، حق انحصاری ایجاد راه‌آهن از خلیج‌فارس تا دریای خزر و بهره‌برداری از همه معادن ایران به جز طلا و نقره و جواهر را به او اعطا می‌کرد.
-
آیا اعضای هیئت‌وزیران نیاز به استعلام دارند؟
روشن است افرادی که از سوی شخص رئیس‌جمهور شایسته عنوان وزارت تشخیص داده شوند و مجلس شورای اسلامی نیز با رای خود به آنان اعتماد کند، از شایستگی‌های لازم برخوردار خواهند بود و تشخیص عدم صلاحیت آنها جز در مواردی مانند جاسوسی و خیانت به کشور که نیازمند کار اطلاعاتی است، برعهده رئیس‌جمهور منتخب ملت و نمایندگان مجلس است.
-
بلوچستان شرقی چگونه از ایران جدا شد؟
بریتانیا با فرصتطلبی از وضعیت اقتصادی و اجتماعی بلوچستان سود برده و حاکمیت ایران بر این نواحی را خدشهدار کرده بود. کوشش انگلیس، برای تعیین دقیق خطوط مرزی در بلوچستان، جزو نخستین نمونههای تعیین مرزهای نو در دوران معاصر است. به موازات تلاش بریتانیا، دولت ایران در تلاش بود از راهبرد سنتی بهرهگیری مناسب از حکومتهای سرحدداری و حمایت از حاکمان محلی بازمانده تحت نفوذ استیلای خود را بر بلوچستان حفظ کند.