هنر تعزیهخوانی و روایت بیضایی
امیر سحابی
فعال فرهنگی
اگر برای همه‌ی هنردوستان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران، بهرام بیضایی سینماگر و تئاتری، شایسته‌ی احترام و ستایش است، اما برای اهالی آران، افزون بر آن جنبه‌ی فرهنگی و هنری، از احترام ویژه‌تری نیز برخوردار است. این احترام ویژه، به سبب نیاکان اوست که همگی اهل آران بوده‌اند و از چهره‌های شاخص و شناخته‌شده‌ی تعزیه که روزگاری سرآمد دوران خود بودند و هنوز که هنوز است و با گذشت دهه‌های بسیار، اما ذکر تسلط و قدرت اجرای آن خاندان بر زبان مردمان آران و بیدگل هست. روح‌الامین که نام مهمترین تعزیه‌خوان ایرانی است، نیای پدری بهرام بیضایی و آرانی‌های صاحب‌نام و قابل احترام این منطقه است. همچنین پیشینه‌ی ادیب و شاعرگونه‌ی بهرام بیضایی نیز که پدربزرگ و پدر تا عموها را شامل می‌شده است نیز یکی دیگر از دلایل احترام مردم به خاندان بیضایی است؛ چراکه شعر، هنر و دغدغه‌ی فرهنگ همواره در دل و جان مردم آن دیار کویری از جایگاه مهمی برخوردار بوده و کیست که نداند مردم در آران و بیدگل، بسیار طبع هنری و قلم ممتازی دارند. شهری که در روزگاری نه‌چندان دور، ادیب تاثیرگذار دیگری همچون نظام‌وفاآرانی در آن بالیده و زیسته است.
بهرام بیضایی اگرچه زاده‌ی تهران است و همواره در آثار و گفت‌وگوهایش از تهران می‌گوید و دغدغه‌ای که برای این شهر بزرگ و شکل و مسیر توسعه‌اش دارد، اما همواره از آران به‌عنوان مهمترین دلیل پرورش ذوق و استعداد هنری خود سخن گفته است. گعده‌ها و نشست‌های ادبی و شعری که به‌همت پدر در خانه برگزار می‌شده، وجود کتاب‌ها و منابع مطالعاتی گوناگون که از کودکی در دسترس او قرار داشته، شاعری عموها و نیز اعتبار نیای خود که ریشه در ادبیات پارسی دارد، به‌زعم خودش، اصلی‌ترین نگره‌ی او برای نوشتن و تقویت روح پژوهشگرش دارد.
باتوجه به آنچه خود روایت می‌کند و از کودکی به یاد می‌آورد، آنچه توسط بستگانش در تعزیه اجرا می‌شده و یکه‌تاز بودن آن گروه تعزیه که نامدار و صاحب پیشینه‌ی غنی بوده است که در محله‌های وشاد و درب مسجد قاضی و دیگر محلات اجرا می‌شده، به‌جرأت می‌توان گفت پایه‌ی اصلی شکل‌گیری کتاب‌های بسیاری از او شده است؛ همچون فرازی از کتاب نمایش در ایران که به تعزیه می‌پردازد یا دیگر آثار پژوهشی او مانند هزار افسان کجاست که درحقیقت شکل تکامل‌یافته‌ی کتاب ریشه‌یابی درخت کهن است که دربرگیرنده‌ی موضوع مهمی در داستان‌سرایی و قصه‌پردازی ایرانی است که نامش هزار و یک شب است.
با این رویکرد، بیراه نیست اگر آران و بیدگل را مهد ادبیات و ادبیات نمایشی ایران و تعزیه دانست؛ چراکه به‌عنوان منطقه‌ای تاثیرگذار در شکل‌گیری یکی از شخصیت‌های معتبر هنری و فرهنگی کشور به‌نام بهرام بیضایی بوده و هست.
