بر خـوان بزرگـان ادب پـارسی
چگونگی شکل‌گیری «روز سعدی» و «روز حافظ» از زبان کوروش کمالی سروستانی
چگونگی شکل‌گیری «روز سعدی» و «روز حافظ» از زبان کوروش کمالی سروستانی
بیست‌وششمین سال بزرگداشت یادروز سعدی در ایران، با برنامه‌های متعدد از سوی نهادهای فرهنگی گوناگون همراه بود. از جمله این نهادها، مرکز فرهنگی شهر کتاب تهران بود که اقدام به برگزاری نشست‌هایی با حضور کسانی چون کوروش کمالی‌سروستانی کرد. در مورد شکل‌گیری این روز فرهنگی در فضای مجازی روایت‌های مختلفی وجود دارد، اما معتبرترین‌شان این است که کمالی‌سروستانی، مدیر مرکز سعدی‌شناسی در سال ۱۳۷۶ پیشنهاد نامگذاری روزهای اول اردیبهشت به‌نام «یادروز سعدی» و بیستم مهرماه به‌نام «یادروز حافظ» را ارائه کرد. او علاوه بر پیگیری برگزاری نشست‌های علمی و فرهنگی و هنری پیگیر ثبت این دو رویداد فرهنگی در شورای فرهنگ عمومی کشور و تقویم ایران نیز بوده است. مدیر مرکز سعدی‌شناسی درباره دلیل انتخاب اول اردیبهشت‌ماه به‌نام روز سعدی به ایسنا گفته است: «اردیبهشت شیراز رشک‌برانگیز است و به‌روایتی، سعدی گلستان و بوستان را در اردیبهشت‌ماه سال‌های ۶۵۵ و ۶۵۶ هجری سروده است. چنان‌که در دیباچه گلستان آمده است: «در فصل ربیع که صولت برد آرمیده بود و ایام دولت ورد رسیده». در همین دیباچه، سعدی بیت الهام‌بخش «اول اردیبهشت‌ماه جلالی» را نیز آورده است؛ به‌همین دلایل، پیشنهاد نامگذاری اول اردیبهشت‌ماه به‌نام سعدی با اجماع ادیبان و پژوهشگران روبه‌رو شد و در سال ۱۳۷۶ اعلام و نخستین مراسم بزرگداشت یادروز سعدی در اول اردیبهشت ۱۳۷۷ در آرامگاه سعدی با حضور گسترده سعدی‌شناسان، سعدی‌پژوهان، سعدی‌دوستان و هنرمندان برگزار شد.»
20 مهر و حافظ
عضو هیئت موسس مرکز حافظ‌شناسی در پاسخ به این پرسش در مورد دلیل انتخاب ۲۰ مهر به نام «یادروز حافظ» گفت: «با توجه به انتخاب روز سعدی، طبیعی بود که ما نمی‌توانستیم در فصل بهار دو روز را به شاعران شیرازی اختصاص دهیم. در دو فصل تابستان و زمستان نیز آب و هوای شیراز برای این رویداد فرهنگی مناسب نبود، اما در مهرماه، اوایل پاییز، آب و هوای شیراز دوباره بهاری می‌شود. از سوی دیگر، واژه «مهر» در اشعار حافظ به معانی مختلف و با بسامد بسیار، تکرار شده است. به‌همین دلیل مهرماه زمان مناسبی برای نامگذاری روزی به‌نام حافظ بود. انتخاب بیستم مهرماه از یک‌سو به‌دلیل ماندگاری این عدد در ذهن و یاد مردمان است که خود ارزش‌گذاری غزل حافظ را برایمان تداعی می‌کرد و از دیگر سوی، چون زمان قابل توجهی از آغاز به‌کار مدارس و دانشگاه گذشته، مخاطبان اصلی این روز، می‌توانند با فراغ بال، در این رویداد فرهنگی شرکت کنند. اولین مراسم بزرگداشت «یادروز حافظ» در ۲۰ مهرماه ۱۳۷۶ در حافظیه شیراز برگزار شد.» او درباره روند قانونی تصویب این دو روز در تقویم ایران گفت: «اگرچه نخستین مراسم یادروز حافظ در سال ۱۳۷۶ و یادروز سعدی در سال ۱۳۷۷ برگزار شد، اما با توجه به پیشنهاد ارائه‌شده این دو روز در سال ۱۳۷۸ در شورای فرهنگ عمومی کشور به‌تصویب رسید و در تقویم کشور گنجانده شد. پیش از این هیچ روزی در ایران به‌عنوان یک روز فرهنگی و به‌نام شاعر یا نویسنده‌ای نامگذاری نشده بود. اگرچه برخی از اعضای شورای فرهنگ عمومی کشور پیشنهاد کردند که به‌جای روز سعدی و حافظ روزی به‌نام ادب فارسی نامگذاری شود و از همه شاعران ایرانی در آن روز تجلیل شود، اما با مخالفت برخی از عقلای قوم و نیز ارائه استدلال علمی و فرهنگی در مورد جایگاه بزرگان ادب فارسی، این دو روز به تصویب رسید و علاوه بر این دو روز، به مرور ۱۰ روز فرهنگی دیگر به‌نام بزرگان ادب و فلسفه و عرفان و علم از جمله فردوسی، مولوی، خیام و ملاصدرا پیشنهاد و به تصویب رسید و این‌گونه بود که ۱۲ روز فرهنگی، تقویم ایران را مزین کرد.» کمالی افزود: «برخلاف تصور برخی در فضای مجازی که نامگذاری این روز را به یونسکو نسبت می‌دهند، باید گفت سازمان یونسکو نقشی در این امر نداشت و نه‌تنها سعدی، بلکه هیچ شاعر یا نویسنده دیگری، چه ایرانی و چه غیرایرانی، یک روز جهانی، که همه دنیا آن را به‌رسمیت بشناسند و در آن روز برای فرد موردنظر، مراسمی برگزار کنند، وجود ندارد. اگرچه بعد از تصویب این روز و با اقبال علاقه‌مندان به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی، یادروز سعدی به یمن خوبی‌ها و زیبایی‌های اندیشه سعدی چون شعر و نامش جهانگیر شد و در ۲۶ سال گذشته همزمان با شیراز در بسیاری از شهرهای ایران و کشورهای جهان، دوستدارانش آن را به جشن نشستند و از خوان حکمت و عشق و شور آن خوشه‌ها چیدند.»
مرکز سعدی‌شناسی چه می‌کند؟
کمالی‌سروستانی ضمن ارائه گزارشی در مورد فعالیت‌های مرکز سعدی‌شناسی در طول این سال‌ها گفت: «در ادامه برگزاری مراسم‌های مختلف در سال‌های برگزاری مراسم یادروز سعدی، سال‌های ۱۳۹۵ ـ ۱۳۸۵ به دهه سعدی‌شناسی اختصاص یافت که طی آن، هر سال به موضوعی خاص پیرامون سعدی پرداخته می‌شد؛ موضوعاتی چون: دوران‌شناسی سعدی، زندگی و اندیشه و زبان سعدی، گلستان، بوستان، غزلیات، قصاید و مجالس، نسخه‌شناسی سعدی، سعدی و معارف اسلامی و فرهنگ ایران، سعدی و مسائل اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی، سیاسی و ادبیات عصر ما، هنر سعدی، سنت و نوآوری و فرهنگ مردم، سعدی در حدیث دیگران و دیگران در حدیث سعدی که توسط سعدی‌پژوهان مورد واکاوی قرار گرفت و در مجموعه سعدی‌شناسی به چاپ رسید.» او دیگر فعالیت‌های این دوران را چنین برشمرد: «برگزاری جشنواره‌های هنری با موضوع زندگی و آثار سعدی، از قبیل جشنواره خوشنویسی سعدی، نقاشی سعدی، موسیقی سعدی، تئاتر سعدی و نیز طراحی و اجرای اپرای عروسکی سعدی توسط استاد بهروز غریب‌پور؛ چاپ ۲۹ دفتر سعدی‌شناسی، ۲۰ جلد کتاب ارزشمند و به‌ویژه کلیات نفیس سعدی، کاری زیبا از خوشنویسان و تذهیب‌کاران و جلدسازان مکتب هنری شیراز؛ برگزاری همایش بین‌المللی سعدی و شاعران جهان از جمله سعدی و پوشکین در مسکو، سعدی و سروانتس در مادرید، سعدی و یونس امره در آنکارا، سعدی و کنفوسیوس در پکن، سعدی و ویکتور هوگو در پاریس و سعدی در شیراز، تهران و برخی از شهرهای جهان با همکاری مرکز فرهنگی شهر کتاب تهران؛ برگزاری سخنرانی‌های سعدی‌پژوهانه به مدت یک سال و نیم، سه‌شنبه‌های هر هفته در مرکز فرهنگی شهر کتاب تهران به همت علی‌اصغر محمدخانی؛ برگزاری نشست‌های هفتگی برخوان سعدی، مسابقه گلستان‌خوانی، کلاس‌های آموزش گلستان برای آموزگاران؛ پیشنهاد و پیگیری ساخت مرکز سعدی‌شناسی در جوار آرامگاه سعدی توسط سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که در سال ۱۴۰۰ افتتاح شد و متأسفانه تاکنون در اختیار این مرکز قرار نگرفته؛ انتخاب کتاب سال سعدی و تجلیل از سعدی‌پژوهان نام‌آور؛ کمپین مرکز سعدی‌شناسی برای همیاری سیل‌زدگان سعدیه در سال ۱۳۹۸ که با حمایت هنرمندان و سخاوتمندان روبه‌رو شد.»
برنامه‌هایی برای آینده
کمالی همچنین درباره روند سعدی‌پژوهی در قرن گذشته گفت: «در آغاز قرن جدید و پس از گذشت ۲۶ سال از نامگذاری اول اردیبهشت‌ماه به‌نام روز سعدی، برخود فرض می‌دانیم که ادای دین به بزرگانی کنیم که در قرن گذشته از سال ۱۳۰۰ تا ۱۴۰۰ بر خوان سعدی نشستند و کارنامه سعدی‌پژوهی را پربارتر کردند؛ استاد عبدالعظیم قریب که گلستان را برای اولین‌بار در سال ۱۳۱۰ تصحیح و منتشر کرد. استاد محمدعلی فروغی که کلیات سعدی را به همراهی استاد حبیب یغمایی به‌گونه‌ای علمی تصحیح کرد که پس از قریب ۸۰ سال همچنان مرجع همگان است. دکتر غلامحسین یوسفی که با تصحیح علمی بوستان و گلستان، طرحی نو در تصحیح انتقادی آثار سعدی درانداخت و همچنین استاد مظاهر مصفا که کلیاتی آراسته و پیراسته براساس نسخه تصحیح‌شده انجمن ادب فارس با صد دسته واژه و اصطلاح و بیت‌یاب منتشر کرد و نیز مصححان دیگری چون نورالله ایزدپرست، رستم علی‌یف، محمدجعفر واجد شیرازی، شوریده شیرازی،... و نیز پژوهشگران سعدی‌شناسی چون علامه محمد قزوینی، عباس اقبال، ذبیح‌الله صفا، رضازاده شفق، سعید نفیسی و خطیب رهبر. همچنین سپاسگزار استادان بزرگواری هستیم که در ۲۶ سال گذشته به شیراز آمدند، بر خوان سعدی نشستند و ما از خرمن دانش و منششان خوشه‌ها چیدیم. با آرزوی دیرزیستی و تندرستی برای همۀ این عزیزان.» کمالی سروستانی برنامه‌های آینده مرکز سعدی‌شناسی را چنین عنوان کرد: «تدوین و انتشار دانشنامه سعدی، جمع‌آوری نسخ خطی سعدی برای استفاده محققان، تصحیح کلیات سعدی با همکاری سعدی‌پژوهان، تلاش برای عمومی کردن زندگی، آثار و اندیشه سعدی با همکاری هنرمندان عرصه‌های مختلف به‌ویژه خوشنویسان و نقاشان و طراحان، موسیقی‌دانان، خوانندگان سنتی و پاپ، ساخت سریال سعدی، ساخت فیلم سینمایی سعدی، ساخت تئاتر براساس زندگی و آثار سعدی، انیمیشن‌ها و... تکمیل و تجهیز کتابخانه تخصصی سعدی در جوار آرامگاه سعدی، ساخت موزه سعدی، طراحی و اهدا نشان سعدی با همکاری سعدی‌شناسان، نویسندگان و هنرمندان برجسته کشور، حمایت از پایان‌نامه‌های دوره دکتری و نیز چاپ کتاب‌های ارزشمند درباره زندگی و آثار سعدی، خلق رمان و داستان‌های کوتاه در مورد زندگی و آثار سعدی با همکاری نویسندگان کشور و...»
