فیلم دولت دوازدهم در اسکار نودوششم

بالاخره با اعلام اسامی فهرست 88 فیلم اولیه در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار 2024 ازسوی آکادمی علوم و هنرهای سینمایی، فیلم سینمایی «نگهبان شب»، به کارگردانی سیدرضا میرکریمی واجد شرایط رقابت در این جایزه شد. «نگهبان شب»، دهمین فیلم بلند رضا میرکریمی است که حالا به‌عنوان چهارمین فیلم کارگردان، راهی رقابت‌های اسکار می‌شود. میرکریمی، نخستین‌بار در سال ۱۳۸۴ با «خیلی دور، خیلی نزدیک» راهی اسکار شد. ۷ سال بعد، فیلم «یه حبه قند» او به‌عنوان نماینده سینمای ایران انتخاب شد که به‌دلیل تحریم اسکار، از حضور در این جایزه محروم ماند اما سال بعدش با «امروز»، راهی رقابت اسکار شد که متاسفانه نتوانست افتخاری را رقم بزند. حالا میرکریمی با «نگهبان شب»، راهی بزرگ‌ترین رویداد سینمایی جهان شده است. فیلمی با داستانی خطی و بدون پیچش‌های غلوآمیز دراماتیک که فهم آن را برای طیف گسترده‌ای از مخاطبان با هر گرایش فکری و سلیقه‌ای فراهم می‌آورد.

قصه نگهبان شب

یکی از مؤلفه‌هایی مهمی که میزان بیم و امید به جایزه‌گرفتن فیلمی در اسکار را تعیین می‌کند، قصه و مضمون آن است. برخی معتقدند، قصه «نگهبان شب» روایت درامی بومی است که شاید برای مخاطب جهانی جذابیت لازم را نداشته باشد و برخی برعکس معتقدند، در «نگهبان شب» با یک موقعیت انسانی و اخلاقی مواجه هستیم که برای مخاطبان کشورهای مختلف، قابل درک است و می‌تواند بر آنها تاثیر بگذارد. قصه فیلم درباره پسر جوان ساده‌دلی به‌نام رسول است که برای نگهبانی در شیفت شب یک ساختمان استخدام می‌شود. او کم‌کم درمی‌یابد که ماجراهایی پشت این ساختمان نهفته است و پیمانکار ساختمان، به دنبال پنهان‌کاری نواقص و شانه خالی‌کردن از زیربار مسئولیت‌هاست. در این میان، فرصتی برای رسول مهیا می‌شود تا بر سر دوراهی مادیات و خط‌قرمزهای اخلاقی‌اش، مسیری را انتخاب کند. رسول که قطب مثبت و اخلاقی فیلم است، به‌جای قبول پیشنهاد رشوه و همکاری با پیمان‌کار، انتخاب می‌کند تا برای ادامه زندگی و خوشبختی همسرش، زمین اجدادی‌اش را بفروشد ولی زیربار رفتارهای غیراخلاقی نرود.

نامی آشنا و کنجکاوبرانگیز

فارغ از مضمون و درونمایه فیلم، عنوان آن هم می‌تواند یک برگ برنده و کنجکاوی داوران آکادمی را برانگیزاند. درواقع «نگهبان شب»، برند آشنا برای سینمادوستان جهان است؛ عنوانی که تاکنون در چند فیلم آمریکایی به‌ویژه «نگهبان شب» سال ۱۹۷۳ برایان جی هاتن یا «نگهبان شب» سال ۱۹۹۷ اوله بورندال، تکرار شده و حتی می‌تواند سینمادوستان را به‌یاد «شبگرد» دان گیلروی در سال ۲۰۱۴ بیاندازد. «نگهبان شب» پی‌یر ژولیوه، محصول فرانسه و «نگهبان شب» تیمور بکمامبتوف روس، دیگر نمونه‌های قابل‌اتکای این فهرست هستند. البته که «نگهبان شب»، یادآور خاطرات خوب سریالی به همین نام، محصول کره جنوبی در سال ۲۰۱۴ هم است. این نام حتی به‌عنوانی آشنا در حوزه کتاب نیز تبدیل شده است، به‌گونه‌ای که کتاب «نگهبان شب»، نوشته لوییز ادریک، به‌عنوان بهترین کتاب سال آمازون در سال ۲۰۲۰ و بهترین کتاب سال واشنگتن‌پست انتخاب شده است. بنابراین در گام نخست، با فیلمی مواجه هستیم که نام آن، به‌تنهایی می‌تواند وسوسه‌ها و کنجکاوی لازم را در مخاطب برای تماشای فیلم برانگیزاند. ازسوی‌دیگر این نام‌آشنایی نه‌فقط به فیلم که به فیلمساز هم قابل تعمیم است. رضا میرکریمی در طول ۴ دوره دبیری جشنواره جهانی فیلم فجر و چندین داوری رویدادهای سینمایی جهان، به چهره‌ای نام‌آشنا برای طیفی از داوران آکادمی تبدیل شده که همین می‌تواند امتیاز قابل‌اتکایی برای ادامه راه «نگهبان شب» در اسکار ۲۰۲۴ محسوب شود. ازسوی‌دیگر روحیه خود میرکریمی هم می‌تواند یک برگ برنده باشد. او کارگردانی است که اصول حاکم بر جشنواره‌های جهانی را می‌شناسد؛ اهل نظم و تعامل است و می‌تواند رایزنی‌های گسترده‌ای را برای یافتن یک پخش‌کننده معتبر بین‌المللی، تنظیم اکران جهانی فیلم و حضور در جشنواره‌های کوچک و بزرگ جهانی فراهم کند. به این موارد، تجارب چندین دوره حضور در اسکار و دیگر جشنواره‌های مختلف جهانی را هم باید لحاظ کرد. گرچه امتیازاتی که به آن اشاره شد، شرط‌های کافی برای موفقیت احتمالی «نگهبان شب» در اسکار امسال نیست. پخش‌کننده قدرتمند جهانی، اکران بین‌المللی و موفقیت در جشنواره‌ها ازجمله شرط‌ها و مؤلفه‌های مهم برای موفقیت فیلم در اسکار است که از این حیث، «نگهبان شب» امتیاز خاصی ندارد و همین، پاشنه آشیل فیلم تا این لحظه محسوب می‌شود.

تاریخچه حضور سینمای ایران در اسکار

یادش جاودان؛ داریوش مهرجویی. چهل و چندسال پیش برای نخستین‌بار وزارت فرهنگ و هنر وقت در سال ۱۳۵۶، فیلم «دایره‌ مینا» ساخته‌ داریوش مهرجویی را به اسکار معرفی کرد و پس‌ازآن فیلم «باد صبا»، ساخته‌ آلبر لاموریس، به‌عنوان نماینده‌ ایران در سال ۵۷ راهی آکادمی اسکار شد. پس از ۱۷ سال وقفه و در سال ۱۹۹۴ فیلم «زیر درختان زیتون»، به کارگردانی عباس کیارستمی، نماینده ایران در شصت‌وهفتمین دوره جوایز اسکار نام گرفت. «بادکنک سفید» از جعفر پناهی در سال ۱۹۹۵ به آکادمی معرفی شد و پس از یک‌سال وقفه و در سال ۱۹۹۷ فیلم «گبه» محسن مخملباف، نماینده ایران در این جوایز سینمایی شد. 

«بچه‌های آسمان»، ساخته مجید مجیدی در سال ۱۹۹۸ به اسکار خارجی رفت و سال بعد از آن نیز «رنگ خدا»، دیگر ساخته مجیدی فرصت حضور در این جایزه سینمایی را پیدا کرد. «زمانی برای مستی اسب‌ها» ساخته بهمن قبادی (۲۰۰۰)، «باران» مجید مجیدی (۲۰۰۱)، «من ترانه ۱۵ سال دارم» به کارگردانی رسول صدرعاملی (۲۰۰۲)، «نفس عمیق» ساخته پرویز شهبازی (۲۰۰۳)، «لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند» از بهمن قبادی (۲۰۰۴)، «خیلی دور خیلی نزدیک» به کارگردانی رضا میرکریمی (۲۰۰۵)، «کافه ترانزیت» از کامبوزیا پرتوی (۲۰۰۶)، «میم مثل مادر» اثر رسول ملاقلی‌پور (۲۰۰۷)، «آواز گنجشک‌ها» از مجید مجیدی (۲۰۰۸)، «درباره الی» به کارگردانی اصغر فرهادی (۲۰۰۹) و «بدرود بغداد» از مهدی نادری (۲۰۱۰)، نمایندگان سینمای ایران در سال‌های بعد بودند تا در سال ۲۰۱۲ سینمای ایران با فیلم «جدایی نادر از سیمین»، ساخته اصغر فرهادی توانست برای اولین‌بار این جایزه مهم را به ویترین افتخارات خود اضافه کند. در سال‌های ۲۰۱۴، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ به‌ترتیب فیلم‌های «گذشته» اصغر فرهادی، «امروز» رضا میرکریمی و «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی به اسکار فرستاده شدند و در سال ۲۰۱۶، اصغر فرهادی با فیلم «فروشنده» برای دومین‌بار به اسکار خارجی دست یافت. سال ۲۰۱۸ نیز فیلم «نفس» از نرگس آبیار، نماینده سینمای ایران در نودمین دوره جوایز سینمایی اسکار بود. سال ۲۰۱۹ فیلم «بدون تاریخ، بدون امضاء» ساخته وحید جلیلوند، این فرصت را یافت تا نماینده سینمای ایران در این جوایز سینمایی باشد و در جوایز اسکار ۲۰۲۰ نیز برای نخستین‌بار یک مستند به‌نام «در جستجوی فریده»، ساخته مشترک آزاده موسوی و کوروش عطایی به رقابت اسکار فرستاده شد. در اسکار ۲۰۲۱، فیلم «خورشید» ساخته مجید مجیدی، به‌عنوان بیست‌وششمین نماینده سینمای ایران در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی (غیرانگیسی‌زبان) انتخاب شد و حتی توانست به جمع نامزدهای اولیه این شاخه (فهرست ۱۵تایی) نیز راه یابد. در اسکار ۲۰۲۲ نیز فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی و در سال گذشته هم «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی، به اسکار معرفی شدند. اما مجید مجیدی همچنان با 6 بار حضور با آثارش، به‌عنوان نماینده ایران در جوایز اسکار (بچه‌های آسمان، رنگ خدا، باران، آواز گنجشک‌ها، محمد رسول‌الله و خورشید)، ازاین‌حیث رکورددار است و پس از او اصغر فرهادی با 5 بار نمایندگی سینمای ایران در اسکار با آثارش قرار دارد که 2 بار اسکار را گرفته است.

به‌نام دولت دوازدهم به‌کام دولت سیزدهم

حتی اگر «نگهبان شب» بدون جایزه و دستاوردی از اسکار 2024 برگردد، باز هم حضورش در اسکار و پذیرش آن در بخش مسابقه، یک موفقیت برای سینمای ایران محسوب می‌شود؛ موفقیتی که البته به‌نام دولت دوازدهم و به‌کام دولت سیزدهم است. فیلم در سال 1400 و در دولت قبلی، تولید شده و نمایش آن به چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر در نخستین سال استقرار دولت رئیسی رسیده داده است. جشنواره‌ای که به‌قول وزیر ارشاد دولت سیزدهم، متعلق به دولت قبل و سیاست‌های سینمایی آن است. حالا اما در دوره دولت سیزدهم، این فیلم به اسکار می‌رود و اگر موفقیتی هم کسب کند، نباید آن را به‌حساب دولت حاضر دانست. در این دوسالی که از دولت سیزدهم می‌گذرد، فیلمی تولید نشده که قابلیت معرفی به اسکار را داشته باشد.