نخستین سفر دبیرکل ناتو به عربستان

رضا حقیقی

کارشناس روابط بین‌الملل

روز سه‌شنبه 21 آذرماه، دبیرکل ناتو سفر دوروزه‌ای به عربستان سعودی داشت. استولتنبرگ طی اقامت خود در ریاض با «ولید بن‌عبدالکریم الخریجی» معاون وزیر امور خارجه عربستان دیدار نمود. وی همچنین با «خالد بن‌سلمان آل‌سعود» وزیر دفاع عربستان و «جاسم محمدالبدیوی»، دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرد. سایت رسمی ناتو از سفر آقای استولتنبرگ به‌عنوان نخستین سفر «تاریخی» دبیرکل به عربستان یاد کرده است. استولتنبرگ در روز دوم اقامت خود، در دانشکده فرماندهی و ستاد ریاض نیز به ایراد سخنرانی پرداخت. در دیدار دبیرکل ناتو با «ولید الخریجی» معاون وزیر امور خارجه عربستان، وی ضمن تقدیر از میزبانی عربستان، بر تمایل ناتو به تقویت همکاری‌ها با ریاض تاکید کرد. دبیرکل در گفت‌وگو با البدیوی نیز اظهار داشت: دیالوگ ما با شرکایمان بسیار مهم است و ما برای روابط‌مان با شورای همکاری خلیج‌فارس اهمیت زیادی قائلیم. دیدار از مقر صنایع نظامی عربستان و بحث و گفت‌وگو در خصوص تولیدات صنعتی و پتانسیل همکاری‌ها با «ولید ابوخالد» مدیرعامل این مرکز و نیز تبادل‌نظر با گروهی از سیاستگذاران و کارشناسان اندیشکده‌ها و اصحاب رسانه در نشستی که به میزبانی «عبدالعزیز ساگر» رئیس مرکز تحقیقات خلیج‌فارس برگزار شد، از دیگر برنامه‌های روز نخست سفر مقام ناتو به ریاض بود. «امنیت دریایی»، «محافظت از زیرساخت‌های حیاتی»، «مبارزه با تروریسم»، «نوآوری و آموزش نظامی» حوزه‌های مورد تاکید همکاری ناتو و عربستان در سخنان استولتنبرگ در دانشکده فرماندهی و ستاد نیروهای مسلح عربستان بود که روز چهارشنبه 22 آذرماه ایراد شد. در این جلسه استولتنبرگ با اشاره به نفوذ بی‌ثبات‌کننده «ایران» در منطقه گفت: با توجه به چالش‌های متقابل، ظرفیت بالایی برای همکاری طرفین وجود دارد. او همچنین به چالش مشترک تغییرات آب‌وهوایی نیز اشاره کرد. در گفت‌وگو با «خالد بن‌سلمان» وزیر دفاع عربستان، دبیرکل با این ادعا که عربستان نقش رهبری در جهان عرب و اسلام دارد، افزود: انتظار دارد گفت‌وگوها گسترش یافته و همکاری‌ها در حوزه‌هایی چون «امنیت دریایی» و «آزادی دریانوردی» توسعه پیدا کند. استولتنبرگ از وزیر دفاع عربستان دعوت کرد اوایل سال آینده میلادی به بروکسل سفر نموده و از ستاد ناتو دیدار کند که دعوت وی از جانب طرف عربستانی پذیرفته شد. اظهارات عالی‌ترین مقام ناتو در جمع فرماندهان نظامی عربستان با این مضمون که با توجه به چالش‌هایی چون «ایران» و «نقش بی‌ثبات‌»کننده‌اش در منطقه، ظرفیت همکاری بالایی برای طرفین وجود دارد، این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که عربستان چگونه می‌خواهد بین توافق پکن و برنامه تنش‌زدایی با جمهوری اسلامی ایران از یک‌سو و گسترش همکاری‌ها با غرب و ناتو از سوی دیگر تعادل ایجاد کند؟ آیا اصولاً تداوم گفت‌وگوهای دو کشور توسعه جدی مناسبات در حوزه‌های مختلف را در پی خواهد داشت یا اینکه بازگشایی سفارتخانه‌ها و تحرکات دیپلماتیک در یک اشل محدود و تاکتیکی تعریف شده و بیشتر جنبه رفع تهدید برای عربستان داشته و از سویی صرفاً با هدف تضمین امنیت انرژی و اقتصادی برای قدرت‌هایی چون چین دنبال می‌شود؟ تردیدی نیست که ناتو اخیراً تحولات منطقه را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کند. شاید بتوان تحرکات حوثی‌ها و حملات پی‌درپی به کشتی‌ها به‌دنبال جنگ غزه را یکی از دلایل سفر اخیر استولتنبرگ به ریاض دانست اما در یک افق وسیع‌تر انتصاب گروهی از کارشناسان مستقل توسط دبیرکل به منظور بازنگری رویکرد ناتو نسبت به «همسایگان جنوبی» در منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و منطقه ساحل با هدف ارائه پیشنهادات مشخص برای نشست آتی سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در سال 2024 (در جریان نشست امسال در ویلنیوس)، نشان از یک برنامه‌ریزی درازمدت برای توسعه مناسبات تشکیلاتی با کشورهای حوزه خلیج‌فارس دارد. ناتو در چارچوب برنامه همکاری استانبول از سال 2004 به‌صورت تشکیلاتی با چهار کشور بحرین، کویت، قطر و امارات متحده عربی همکاری دارد. عمان و عربستان نیز به صورت گزینشی در همین چارچوب تعریف شده در برنامه‌های ناتو مشارکت دارند اما به نظر می‌رسد با سفر اخیر دبیرکل ناتو به ریاض، فصل جدیدی از مناسبات میان طرفین گشوده خواهد شد. نکته آخر اینکه عموماً عالی‌ترین مقام ناتو در سفرهای خود در سطح سران کشورها دیدار می‌کرد و اینکه اکنون در سطح معاون وزیر امور خارجه میزبانی و ملاقات می‌شود جای سوال دارد. از طرفی به‌رغم اعلام قبلی، دیدار دبیرکل با وزیر دفاع عربستان انجام نشد و طرفین به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کردند که دلیل این مسئله مشخص نیست. علی‌ایحال پاسخ  این پرسش‌ها هر آنچه باشد، بدون تردید نشان از اهمیت بالای عربستان برای غرب و ناتو در حال حاضر دارد.