امید به بازگشت تایید تعلیق‏‌های طولانی

«دانشجو اعتراض می‌کند، من هم باید جوابش را بدهم یا حرفش حق است که باید اطاعت کنم یا اینکه اشتباه می‌کند که هدایتش می‌کنم»؛ این جمله‌ای است که هشتم شهریورماه امسال مسعود پزشکیان خطاب به وزرای بهداشت و علوم گفت و از آنها خواست تا قرارداد همه اساتیدی را که تاکنون اخراج یا لغو قرارداد شده‌اند، بازنگری کند و دانشجویان را برگرداند. اشاره او به‌صورت مشخص به دانشجویان و اساتیدی است که از اعتراضات 1401 تا امروز با احکام سنگینی روبه‌رو شده‌اند.

از این درخواست نزدیک به دو هفته می‌گذرد و بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد تا امروز که فرصت بسیار کمی تا بازگشایی دانشگاه‌ها باقی مانده، تنها چند تماس با برخی از دانشجویان علوم پزشکی تبریز، مشهد و کرمان گرفته شده است؛ آنطور که حسین کرمانپور، سرپرست روابط عمومی وزارت بهداشت به «هم‌میهن» می‌گوید اخیراً وزیر بهداشت به صورت شفاهی در جلسه‌ای دستور پیگیری این موضوع و بازگرداندن دانشجویان محروم از تحصیل یا تبعیدی را صادر کرده است.

اما فعلاً خبری از پیگیری از سمت وزارت علوم نیست، با این حال دانشجویان هنوز امیدوارند به انتخاب واحد مهرماه برسند. از طرف دیگر، یک هفته بعد از درخواست پزشکیان از وزرای علوم و بهداشت روایت‌هایی از تایید احکام تعلیق و حتی اخراج بعضی از دانشجویان منتشر شده است، عموماً توسط خود این دانشجویان؛ اتفاقی درست در نقطه مقابل وعده رئیس‌جمهوری که نمونه آن  محرومیت از تحصیل شقایق اکبری، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه تربیت مدرس است که 19 شهریور خبر رسید با «اتهام ارتکاب اعمالی بر ضد نظام جمهوری اسلامی در فضای مجازی» به چهار ترم محرومیت از تحصیل با احتساب سنوات محکوم شده است.

تایید احکام دانشجویان به همین یک مورد ختم نشد و محدثه سادات‌فاطمی، دانشجوی علوم کامپیوتر دانشگاه الزهرا هم به سه ترم محرومیت از تحصیل محروم شده است. از طرف دیگر امیرحسین مجرد، دانشجوی رشته فیزیک ورودی ۹۸ دانشگاه خواجه نصیر با حکم شورای انضباطی مرکزی وزارت علوم، به دو ترم محرومیت از تحصیل محکوم شد و مطهره گونه‌ای، دانشجوی دندانپزشکی دانشگاه تهران هم اعلام کرده که پرونده آموزشی او به دانشگاه اردبیل ارجاع داده شده و او حالا به صورت رسمی از دانشگاه تهران اخراج شده است. بررسی‌های «هم‌میهن» نشان می‌دهد در همین بازه زمانی حکم تایید تعلیق یکی از دانشجویان علم و صنعت هم به تازگی به او ابلاغ شده است.

برخی از فعالان دانشجویی می‌گویند، تا امروز دو نفر از دانشجویان دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران ـ با احکامی که آنها را در معرض اخراج آموزشی قرار می‌داد ـ پس از پیگیری وضعیت خود از امور دانشجویان وزارت علوم، پاسخی دریافت کرده‌اند که طبق آن با دریافت یک نامه می‌توانند انتخاب واحد مهرماه را انجام دهند.

سمت دیگر ماجرا اما بازگشت دانشجویان تعلیق و تبعیدشده مربوط به دانشگاه‌های علوم پزشکی است؛ در هفته‌های اخیر تماس‌هایی با بعضی از دانشجویان تبعیدشده از دانشگاه‌های علوم پزشکی تبریز، مشهد و کرمان گرفته و از آنها پرسیده شده که تمایلی به بازگشت به شهر محل تحصیل خود دارند یا خیر؟ خلاف تعداد محدودی از دانشکده‌های علوم پزشکی، هنوز تکلیف این پیگیری از سوی وزارت علوم روشن نیست.

هنوز اتفاقی نیفتاده است

دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی که در هفته‌های اخیر برای بازگشت به محل تحصیل اصلی با آنها تماس گرفته شده می‌گویند هنوز اتفاقی در شرایط تحصیل آنها رخ نداده است. مشکل، آیین‌نامه انضباطی سال ۱۴۰۱ است که امکان تقلیل حکم را دارد اما  با درخواست رئیس دانشگاه از کمیته مرکزی امکان‌پذیر است و باتوجه به اینکه هنوز رؤسای دانشگاه‌ها تغییر نکرده‌اند، حضور این دانشجویان برای انتخاب واحد ترم مهر بعید به نظر می‌رسد.

سهیلا سپیده‌دم، دانشجوی داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز است که به‌دلیل حضور در اعتراضات پاییز 1401 و اعتراض به مسمومیت دانش‌آموزان چهار ترم حکم تعلیق و تبعید به دانشگاه علوم پزشکی اهواز را دریافت کرد. او در جریان این اعتراضات برای یک ماه از ورود به دانشگاه و خوابگاه منع شده بود که به‌دلیل اعتراض جمعی، لغو شد.

سپیده‌دم پیش از اعتراض به مسمومیت دانش‌آموزان حکم یک‌سال تعلیق دریافت کرد و به غیر از او برای بسیاری از دانشجویان این دانشگاه حکم «تعلیق معلق» صادر شده بود. پیگیری و اعتراضات دانشجویان این دانشگاه منجر به لغو برخی از این احکام شد، اما اعتراضات 16 اسفندماه و حضور دانشجویان در آن باعث شد 10 نفر از این دانشجویان در مراجعه به کمیته انضباطی وزارت بهداشت احکام تازه‌ای دریافت کنند که سپیده‌دم هم یکی از آنها بود.  

دانشجویان علوم پزشکی تبریز می‌گویند، تا امروز با بیشتر دانشجویانی که حکم تبعید گرفته‌اند تماس گرفته شده و حکم تعلیق بسیاری از دانشجویان هم به پایان رسیده است، اما تعداد دیگری از دانشجویان احکام طولانی‌تری داشتند. سپیده‌دم می‌گوید، بعد از مصاحبه مسعود پزشکیان درباره بازگشت دانشجویان به دانشگاه، تماس‌هایی با دانشجویان علوم پزشکی تبریز گرفته شده که هنوز به نتیجه نرسیده است: «آقای پزشکیان در مناظرات خود به صورت مستقیم اشاره کردند که خواهان بازگشت دانشجویان به دانشگاه و از احکامی که برای آنها صادر شده ناراضی‌اند. در بخشی از گفته‌هایشان هم به‌طور مستقیم، به دانشجویان علوم پزشکی تبریز اشاره کردند که به‌دلیل اعتراض به مسمومیت‌ها حکم‌های تعلیق و تبعید دریافت کردند.»

بعد از رأی اعتماد محمدرضا ظفرقندی، دانشجویان علوم پزشکی تبریز پیگیر برطرف شدن احکام تعلیق خود شدند: «فردای روزی که دوستان ما پیگیر این موضوع بودند، آقای پزشکیان در مصاحبه‌ای که داشتند، گفته بودند که دانشجویان تعلیقی، تبعیدی و اخراجی باید برگردند. بعد از این صحبت از وزارت بهداشت با ما تماس گرفتند و تا جایی که اطلاع دارم به همه دانشجویان تبعیدی و تعلیقی این دانشگاه زنگ زدند. از من پرسیدند تعلیق شما در چه وضعیتی قرار دارد و آیا می‌خواهی به اهواز که محل زندگی خودتان است برگردی؟ من هم پاسخ دادم که یک ترم از تحصیلم باقی مانده و ترجیح می‌دهم در تبریز بمانم. گفتند که با شما تماس می‌گیریم و هماهنگ می‌کنیم. ما هم هنوز منتظر تماس‌شان هستیم. رئیس سابق دانشکده هم با من تماس گرفت و گفت پیگیر کارهای شما هستیم که موضوع برطرف شود، ولی هنوز جواب قطعی ندادند که می‌توانیم برگردیم یا خیر؟»

سپیده‌دم همراه با دانشجویان دیگر این دانشگاه برای ریاست دانشگاه درخواستی نوشته و گفته شده که قرار است این درخواست به کمیته مرکزی فرستاده شود تا دوباره برای تجدیدنظر احکام این دانشجویان درخواست داده شود: «اگر بخواهند طبق همین روال پیش بروند، ما نمی‌توانیم مهر به کلاس برگردیم و انتخاب واحد هم آغاز شده است. از یک طرف این احتمال وجود دارد که از مهرماه به دانشگاه برگردیم، اما از طرف دیگر ریاست دانشگاه می‌گوید چون باقی دانشگاه‌ها هنوز مشکل بازگشت دانشجویان را حل نکرده‌اند، ما هم سعی می‌کنیم بعد از آنها مشکل را برطرف کنیم و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد، نمی‌خواهند پیشتاز حل مشکلات ما باشند.»

این دانشجو می‌گوید، در جریان پیگیری‌ آنها، ریاست دانشگاه و معاونت دانشجویی  به آنها توضیح داده‌اند که این موضوع را پیگیری می‌کنند، اما از طرف وزارت قبول نمی‌کنند که این دانشجویان به محل تحصیل‌شان برگردند. در جریان پیگیری حل‌شدن احکام صادرشده برای این دانشجویان، سختگیری‌های زیادی صورت گرفته بود که مانع از برطرف شدن مشکل تعلیق و تبعیدشان شده بود.

دستور شفاهی وزیر بهداشت برای پیگیری

در تماس‌هایی که با دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی برای پیگیری شرایط آنها گرفته شده، از دستور وزیر بهداشت هم صحبت شده است. حالا حسین کرمانپور، مدیر روابط عمومی وزارت بهداشت به «هم‌میهن» می‌گوید، وزیر بهداشت به‌صورت شفاهی در جلسه‌ای دستور پیگیری این موضوع را صادر کرده است: «آقای دکتر پزشکیان در شورایعالی انقلاب فرهنگی وزیر علوم و بهداشت را مکلف کرد دانشجویانی را که به هر دلیلی بعد از اتفاقات خاص دچار مشکلاتی شدند و حکم و تعلیقی دریافت کردند، تا اول مهرماه به دامان تحصیل برگردانند. آقای ظفرقندی هم به‌محض بازگشت از شورایعالی انقلاب فرهنگی، گفتند که فهرست این دانشجویان را پیدا کنید.»

به گفته کرمانپور معاون حقوقی وزارت بهداشت، کار تکمیل فهرست این دانشجویان را آغاز کرده و در حال تکمیل است و امیدواریم دانشجویان تا اول مهرماه به تحصیل برگردند: «این دستور شفاهی بود و بعید می‌دانم در سیطره حضور دانشجویان و اساتید اتفاقاتی افتاده باشد که نتوان کمکی به بازگشت آنها کرد. باتوجه به شعار رئیس‌جمهوری و دید بازی که در بحث وفاق ملی و حمایت رهبری ایجاد شده، به احتمال قوی این دیده گشاده کمک می‌کند که دانشجویان به تحصیل برگردند.» فهرستی که کرمانپور از آن می‌گوید، شامل دانشجویان و دانشجومعلمان فرهنگی تعلیق و محروم از تحصیل و تدریس برای ارائه به وزارتخانه علوم و بهداشت است.

وزارت علوم اما هنوز پاسخی درباره نحوه پیگیری دستور رئیس‌جمهوری نداده و آن را منوط به پاسخ خود وزیر علوم کرده است. سارا رستمیان، رئیس اداره ارتباطات و اطلاع‌رسانی این وزارتخانه به «هم‌میهن» می‌گوید که به‌دلیل اهمیت موضوع، شخص وزیر علوم باید در این باره صحبت کند.

وعده‌ای که هنوز عملی نشده است

مطهره گونه‌ای، دانشجوی ترم آخر دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران و ورودی سال 95 است و پیش از اتفاقات سال 1401 سال گذشته، دبیر سیاسی انجمن اسلامی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه تهران بود. او در جریان اعتراضات دو سال پیش با تعلیق و تبعید از دانشگاه محل تحصیلش روبه‌رو شد و حالا از اخراج خود از این دانشگاه و ارجاع پرونده‌اش به دانشگاه علوم پزشکی اردبیل خبر می‌دهد.

او می‌گوید آنچه تا امروز مشخص شده این است که پیگیری برای بازگشت دانشجویان تعلیق و محروم از تحصیل، هنوز عملی نشده و صرفاً چند تماس با دانشجویان گرفته شده است: «با وجود این تماس‌ها طبقه‌بندی‌هایی برای روال فعلی وجود دارد و به نظر می‌رسد دانشجویانی که با احکام قضایی درگیرند و پرونده امنیتی دارند در این حلقه قرار نمی‌گیرند.

قول‌های مساعدی داده شده که بچه‌ها به دانشگاه برگردند اما هنوز ترکیب خود وزارت بهداشت و علوم تغییر نکرده و معاونان، مشاوران و ترکیب کمیته انضباطی تغییر نکرده است. ما تلاش می‌کنیم که دانشجوها مهرماه سرکلاس باشند و حداقل به انتخاب واحد دانشجویان نوورودی برسند.» در جریان پیگیری پرونده بازگشت به تحصیل او، اعلام شده حضورش برای دانشگاه «مناسب» نیست.

این روند چقدر امیدوارکننده است؟ گونه‌ای می‌گوید باتوجه به برخوردهای امنیتی و تغییر رفتار نهادهای امینتی با دانشگاه، به‌نظر نمی‌رسد اتفاق خاصی افتاده باشد و صرفاً قرار است کمی رفتارها متعادل‌تر شود: «نقطه‌نظر امنیتی نسبت به دانشگاه نه‌تنها کمتر نشده، بلکه افزایش هم پیدا کرده است. درروزهای اخیر حکم عدم تمدید قرارداد برخی اساتید و صدور احکام انضباطی برای برخی از دانشجویان از طرف کمیته‌های انضباطی رخ داده است.

علاوه بر این اساتیدی مانند محسن برهانی داریم که در حال حاضر زندانی‌اند. درباره من هم گفته‌اند به دلایل داشتن حکم قضایی و مسئله امنیتی برای دانشگاه نامناسب و نامأنوسم. فعلاً وضعیت تحصیلی من مشخص نیست و منتظر رأی شعبه تجدیدنظر دادگاه انقلاب هستم.» گونه‌ای یک سال حبس تعزیری دارد و وضعیت تحصیلش نامشخص است.

او توضیح می‌دهد پیگیری‌های اخیر نشان‌دهنده برداشته شدن احکام تعلیق نیست: «حکم تعلیق برداشته نشده، درواقع حکم تعلیق این دانشجویان تمام شده بود و خود دانشگاه برای انتخاب واحد کارشکنی می‌کرد و دانشجویانی هستند که از نگاه وزارت بهداشت خطری برای دانشگاه ندارند. این چیزی بود که کمیته انضباطی فعلی وزارت بهداشت به من گفته بود. اما همچنان با دانشجویان به قول خودشان پرخطر برخورد دارد و تعلیق و محرومیت آنها ادامه دارد.»

درخواست برای لغو شیوه‌نامه انضباطی 1401

شیوه‌نامه انضباطی سال 1401 منجر به صدور احکام سنگینی برای دانشجویان شد و یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های دانشجویان، لغو کامل این شیوه‌نامه است. مطهره گونه‌ای می‌گوید، در حال حاضر خواسته اصلی از وزارتخانه‌های بهداشت و علوم این است که این شیوه‌نامه لغو و احکامی که طبق آن صادر شده هم لغو شود: «این کار فعلاً در حوزه اختیار آنها نیست؛ چون این شیوه‌نامه مشخصاً از سوی نهاد امنیتی تعیین و وزارتخانه‌ها آن را تصویب کرده‌اند. یکی از بندهای این شیوه‌نامه اذعان می‌کند که گزارش نهادهای حراست قابل استناد در کمیته‌های انضباطی است. طی دو سال بعد از 1401 این گزارش‌ها تاثیر مستقیمی در رأی‌های کمیته‌های انضباطی داشتند. مادامی که شیوه‌نامه مصوبه آبان 1401 لغو نشود، این احکام هم پابرجا خواهند بود. ما تجربه سال 92 را داشتیم که دانشجویان پس از تحصیل به دانشگاه برگشتند، اما بسیاری از آنها هم برنگشتند و محروم از تحصیل باقی ماندند. نمی‌توان گفت که تغییر ترکیب کمیته‌های انضباطی در این روند تاثیر دارد یا خیر، ولی باید دید رویکرد وزارتخانه‌ها به چه شکل پیش می‌رود.»

گونه‌ای توضیح می‌دهد گفته‌هایی که مسعود پزشکیان درباره بازگشت به دانشگاه مطرح کرده است بیشتر به رپورتاژ رسانه‌ای شباهت دارد: «با این حال باز هم افرادی هستند که همسو با بازگشت دانشجو با دانشگاهند و می‌توانند در این روند تاثیرگذار باشند اما قطعی بودن بازگشت آنها هنوز مشخص نیست. ترکیب وزارتخانه و معاونت‌ها نقش مؤثری خواهند داشت. فعلاً باید تا اول سال تحصیلی صبر کنیم. درخواست ما از وزرا و کابینه پزشکیان و دفتر ریاست‌جمهوری این است که این شیوه‌نامه به‌صورت کامل لغو شود. این شیوه‌نامه با انگ سیاسی و امنیتی زدن به دانشجو هم برایش می‌تواند پرونده قضایی درست کند و هم از تحصیل محروم کند.

از سال 74 به بعد شیوه‌نامه انضباطی داشتیم که دانشجوها را از نظر امنیتی و سیاسی کنترل می‌کرده و مشخصاً هم هدفش تشکل‌زدایی و سیاست‌زدایی از دانشگاه‌هاست و اینکه هیچ فعالیت دانشجویی شکل نگیرد و از مدار اعتراضی و فعالیت مدنی در بیاید و به انزوا کشیده شود. خود دکتر ظفرقندی مستقیماً قول داده است که حتماً دانشجوهای وزارت بهداشت به تحصیل برگردند و آنهایی که تغییر محل تحصیل داشتند، در دانشگاه خودشان به تحصیل ادامه دهند، اما دکتر سیمایی هنوز قولی نداده است. قولی که داده شده شامل همه دانشجویان می‌شود. با این حال به معنی 100 درصد بودن این وعده نیست.»

ما منتظریم

در فاصله کوتاهی پس از انتصاب محمدرضا ظفرقندی به‌عنوان وزیربهداشت، تعدادی از انجمن‌های اسلامی دانشجویان چند دانشگاه علوم پزشکی کشور خطاب به محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت دولت چهاردهم نامه‌ای نوشته‌اند و در آن از مواردی مانند احکام انضباطی ۱۴۰۱، اشکالات آیین‌نامه انضباطی و... گفتند. در بخشی از این نامه نوشته شده است که با بروز ناآرامی‌ها و اعتراضات سال ۱۴۰۱ و به دنبال آن، تغییرات آیین‌نامه انضباطی ـ که به گفته بسیاری از حقوقدانان، برخی مفاد آن در تقابل با حقوق دانشجویی، قانون اساسی و آموزه‌های دینی ما است ـ

موجب صدور احکامی شبهه‌دار و گاه مغرضانه، بدون رعایت تمام اصول آیین‌نامه از نظر مستدل و مستند بودن ادله، تناسب حکم و تخلف و... شد که صدمات بسیاری را به آرامش روان دانشجویان و خانواده‌های ایشان وارد کرد. از جنابعالی، تقاضای بررسی و اصلاح آیین‌نامه انضباطی در اسرع وقت و نیز بررسی مجدد احکام و جبران خسارت آن دسته از عزیزانی که به ناحق مشمول مجازات شدند، داریم.»

محمدامین سلطانزاده، یکی دیگر از دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی تبریز است که حکم نهایی‌اش را حدود یک سال پیش دریافت کرد؛ حکم او سه ترم تعلیق همراه با تبعید به دانشگاه کاشان بود و این حکم به دلیل حضور در تجمع سکوت و نرفتن به کلاس برایش صادر شده است. حالا او یکی از دانشجویانی است که از وزارت بهداشت تماسی داشته و قول پیگیری دریافت کرده است: «تماس کوتاهی با من گرفته شد که مشخصات را پرسیدند و گفتند که بنابر دستور دکتر ظفرقندی می‌خواهیم مشکل شما را حل کنیم، اما من هیچ دستور کتبی‌ای درباره این موضوع ندیدم. شنیدم که دستوری وجود دارد، اما نمی‌دانیم به چه کسی ارسال شده است؟ بعد از آن هم معاون دانشجویی دانشگاه تماس گرفت و قول مساعدت داد و گفت نگران نباشید، رئیس دانشگاه می‌خواهد مشکل شما حل شود. اگر او هم حل نکند، خودم آن را برطرف می‌کنم.» او می‌گوید هنوز پیگیری دیگری انجام نشده و امیدوار است: «شرایط ما پیچیده است و بسیاری از دانشجویان دوران تعلیق‌شان تمام شده و الان حکم تبعیدشان مانده است.»

یکی دیگر از دانشجویان تعلیق‌شده که تمایلی ندارد نامی از او در گزارش نوشته شود، می‌گوید تا کسی به دانشگاه برنگردد امیدی به وجود نمی‌آید. بسیاری از دانشجویانی که مدت تعلیق‌شان به پایان رسیده و حالا می‌توانند به دانشگاه برگردند، با مشکل سنوات و اخراج روبه‌رو شده‌اند و حتی تعدادی از آنها از تحصیل انصراف داده‌اند تا دوباره در کنکور شرکت کنند: «دانشجویانی که بیشتر از دو ترم تعلیق داشتند با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شوند. بیشتر تعلیقی‌ها دانشجویان خوابگاهی‌اند و به‌دلیل سنوات، خدمات رفاهی برایشان قطع می‌شود. در این شرایط، کار کردن همزمان و هزینه‌های خوابگاه و تحصیل کار سختی است. ما دانشجویی داشتیم که شاگرد اول کلاس بود اما تعلیق شد و حالا که برگشته مشروط شده است. بیشتر احکام هم با منع خدمات رفاهی همراه بودند.»

دانشجویانی که هنوز با احکام تعلیق درگیرند، منتظرند که زودتر اقدامی برایشان انجام شود و درخواست آنها، مانند بسیاری از دانشجویان دیگر تغییر شیوه‌نامه‌های انضباطی و رؤسای دانشگاه‌هاست.