مخفیانه در عمان
آیا ایران و آمریکا به توافق می‌رسند؟
آیا ایران و آمریکا به توافق می‌رسند؟
سفر دوروزه سلطان عمان به تهران باز هم گمانه‌زنی‌هایی درباره امکان توافق ایران و آمریکا بر سر پرونده هسته‌ای بر سر زبان‌ها انداخت اما گره این پرونده به چیزی بیش از شایعات نیاز دارد؛ شاید چیزی مانند معجزه و گویا معجزه در راه است.
پایگاه خبری اکسیوس، روز گذشته به نقل از منابع خود از سفر مخفیانه مشاور بایدن به عمان برای بررسی احتمال توافق با ایران خبر داد. اکسیوس وبگاه خبری آمریکایی است که معمولاً خبرهای محرمانه و خاص کاخ سفید را منتشر می‌کند. اکسیوس سال ۲۰۱۶ توسط جیم وندهای، مایک الن و روی شوارتز کارمندان سابق پلیتیکو تأسیس شد. اکسیوس واژهٔ یونانی به‌معنای «ارزشمند» است. اکسیوس که اخبار خاص و کوتاه را منتشر می‌کند در این گزارش مدعی شده که پنج مقام آمریکایی، اسرائیلی و اروپایی، به گزارشگرش اطلاع داده‌اند که برت مک گورک، مشاور ارشد رئیس‌جمهور بایدن در خاورمیانه، اوایل ماه جاری برای گفت‌وگو با مقامات عمانی در مورد ارتباط دیپلماتیک احتمالی با ایران در رابطه با برنامه هسته‌ای این کشور، سفری مخفی به عمان داشته است.آکسیوس ماه گذشته گزارش داد که دولت بایدن با شرکای اروپایی و اسرائیلی خود درباره پیشنهاد احتمالی برای توافق موقت با ایران که شامل رفع برخی از تحریم‌ها در ازای محدودکردن بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران باشد، بحث کرده است.
یک دیپلمات ارشد اروپایی نیز به اکسیوس گفته است که «ایالات متحده در حال همکاری با عمانی‌ها در مورد موضوع ایران است» و سه مقام اسرائیلی به آکسیوس گفتند که دولت اسرائیل نگران فشار احتمالی دولت بایدن برای توافق موقت با ایران است. ران درمر، وزیر امور استراتژیک و تزاچی هانگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، قرار است در سفر روز پنجشنبه خود به کاخ سفید در مورد این نگرانی‌ها گفت‌وگو کنند.
چهار مقام اسرائیلی و آمریکایی به اکسیوس گفته‌اند که مک گورک به همراه جیک سالیوان مشاور امنیت ملی پس از سفر به عربستان‌سعودی برای اطلاع‌رسانی درباره مذاکرات آمریکا در ریاض، به اسرائیل سفر کرده‌اند و مک گورک سپس به مسقط سفر کرده است. بازدید از مسقط نه از سوی ایالات متحده و نه از سوی عمان علنی نشد. این مقامات گفتند که موضوع اصلی مورد بحث، تلاش دیپلماتیک جدید بر سر برنامه هسته‌ای ایران با میانجیگری عمان بود. یک مقام ارشد اسرائیلی با استفاده از اصطلاحات دیپلماتیک برای مذاکراتی که از طریق یک طرف ثالث توافق شده و بدون ملاقات رودررو انجام می‌شود، به آکسیوس گفت: «عمانی‌ها مذاکرات نزدیکی بین آمریکا و ایران انجام می‌دهند».
سه مقام ارشد اسرائیلی مدعی شدند که کاخ سفید از طریق دولت عمان در حال بررسی است که ایرانی‌ها در قبال برداشتن گام‌هایی در جهت محدودیت برای برنامه هسته‌ای‌شان و توافق درباره اوضاع منطقه حاضر به همکاری هستند و در ازای آن چه می‌خواهند؟ یکی از مقامات ارشد اسرائیلی به آکسیوس گفت: «آمریکایی‌ها خواهان یک وقفه هستند.» سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید ادعاهای مقامات اسرائیلی را رد کرده است. سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «هیچ بحثی از سوی آمریکا درباره توافق موقت و هیچ بحثی درباره رفع تحریم‌ها یا بسته شدن پرونده‌های پادمان وجود ندارد». با این حال دیروز گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اظهاراتی به پیشرفت‌ها در همکاری‌های آژانس و ایران اشاره کرده است که نشانه مثبتی تلقی می‌شود. رافائل گروسی در جمع خبرنگاران در نیویورک در پاسخ به سوالی درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت: گزارش من در مورد وضعیت برنامه هسته‌ای در ایران قرار است به‌زودی منتشر شود. ما روی چند موضوع با ایران کار می‌کنیم و در برخی از آنها پیشرفت داریم و در برخی نه. تازه‌ترین گزارش رافائل گروسی قرار بود روز سه‌شنبه در اختیار ۳۵ عضو شورای حکام قرار بگیرد که تا نشست هفته آتی شورای حکام به تعویق افتاد. همکاری‌های ایران و آژانس در موضوعات پادمانی یکی از مهم‌ترین موضوعات مورد بررسی در این گزارش است. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است: «ما به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیرکل، گروسی، اعتماد کامل داریم و منتظر گزارش‌های آژانس در روزهای آینده هستیم.»
همزمان با این تحولات، رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و رئیس هیئت مذاکره‌کننده آمریکا نیز در مذاکرات وین در گفت‌وگویی با شبکه ان‌پی‌آر که مشروح آن در وبگاه این شبکه منتشر شده، ضمن تاکید بر اینکه آمریکا همچنان به راهکار دیپلماسی در مورد پرونده ایران امیدوار است و آن را ادامه خواهد داد، گفت: طبق ارزیابی جامعه اطلاعاتی آمریکا، ایران در این مقطع زمانی تصمیمی برای دست‌یابی به یک بمب هسته‌ای ندارد. نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، درحالی‌که دولت این کشور تاکید دارد دیپلماسی اولویت اول آن برای رسیدگی به مسئله هسته‌ای ایران است، با مطرح کردن اظهاراتی تهدیدآمیز گفت: ما بازدارنده‌هایی را به کار خواهیم بست تا برای آنها روشن کنیم که اگر به این نتیجه برسیم آنها در حال برداشتن گام‌هایی در راستای تصمیم‌گیری برای دست‌یابی به یک سلاح هسته‌ای هستند، تمامی گزینه‌ها روی میز خواهند بود. اما ما همچنان پیگیر دیپلماسی خواهیم بود، چراکه فکر می‌کنیم قابل راستی‌آزمایی‌ترین و بادوام‌ترین راه برای جلوگیری از دست‌یابی ایران به یک بمب است. ترجیح ما یک گزینه دیپلماتیک است. من فکر می‌کنم که این راه مؤثرترین و بادوام‌ترین شیوه برای اطمینان‌یابی از این است که ایران به یک بمب دست پیدا نکند. ما یک مسیر معقول دیپلماتیک داریم. به بیان دیگر، رئیس‌جمهور(جو بایدن) گفته است که تمامی گزینه‌ها روی میز است. می‌توان تصور کرد که منظور او چیست. او به وضوح گفته است که گزینه نظامی روی میز خواهد بود. واقعاً با گزینه‌ای که ترجیح می‌دهیم فاصله دارد اما هر کاری لازم باشد انجام خواهیم داد تا اطمینان پیدا کنیم که ایران به یک سلاح دست پیدا نمی‌کند. امیدواریم که این مسئله را از طریق دیپلماتیک حل کنیم و ما آماده طی کردن این مسیر هستیم.
اظهارات مالی درباره اهداف برنامه هسته‌ای ایران در حالی مطرح می‌شود که مقامات ایران پیش‌تر با تاکید بر حق مسلم مردم ایران از برخورداری از برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای گفته‌اند، تولید و به‌کارگیری تسلیحات اتمی جایی در برنامه دفاعی ایران ندارد و برنامه هسته‌ای ایران اهدافی صرفاً صلح‌آمیز را دنبال می‌کند. افزون بر این، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در گزارش‌های منظم خود از نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و راستی‌آزمایی آن، ادعای وجود اهداف نظامی در برنامه هسته‌ای ایران و انحراف مواد هسته‌ای را تایید نکرده است.
در ادامه این گفت‌وگو، رابرت مالی در پاسخ به اینکه با توجه به اینکه آمریکا و ایران گفت‌وگویی ندارند، مسیر معقول دیپلماتیک در این برهه به چه شکل است؟ گفت: آمریکا به این دلیل با ایران گفت‌وگو نمی‌کند و مذاکرات مستقیم ندارد، چون ایران نخواسته است که وارد این مسیر شود. اما ما در اوت گذشته بسیار به دست‌یابی به یک توافق نزدیک شده بودیم. در واقع، تمامی کشورهای مذاکره‌کننده با پیشنهادی که اتحادیه اروپا داده بود موافق بودند.
او ادعا کرد: ایران به آن توافق پشت کرد. به روسیه پهپادهایی را داد که در حمله بی‌رحمانه‌اش به اوکراین استفاده می‌کند و برنامه هسته‌ای آن پیشرفت کرده است. بنابراین، تغییراتی رخ داده است. این تغییرات مسلماً تلاش‌ها برای مذاکره با ایران را پیچیده‌تر می‌کند. اما ایران می‌داند که اگر بخواهد این مسیر را طی کند، ما هم آماده خواهیم بود. اگرچه دیگر مسائلی را که با ایران داریم، نادیده نخواهیم گرفت. چه زندانی شدن شهروندان متعدد آمریکایی در ایران باشد که برای آزاد‌شان در حال مذاکرات غیرمستقیم هستیم و چه دیگر تهدیدهایی باشد که ایران برای شهروندان و کارکنان نظامی ما در منطقه ایجاد می‌کند.
درباره تمایل آمریکا به مذاکره نظرات متفاوت است
رحمان قهرمانپور، کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه خبری که سایت آکسیوس منتشر کرده است خبر دقیقی نیست، به هم‌میهن گفت: «در این خبر آمده است که سفر 8 می یعنی سه هفته پیش انجام شده است یعنی بعد از سفر جیک سالیوان به عربستان و اسرائیل بوده است. در این خبر آمده است این یک سفر معمولی بوده و جدی نبوده است. از نظر دیپلماتیک احتمالاً عمانی‌ها از مشاور ارشد خاورمیانه رئیس‌جمهور بایدن خواسته‌اند به عمان برود و پیامی ببرد. موضوع دیگر مشاور در حد مقامات رسمی نیست که بتوان گفت مذاکره جدی صورت گرفته است. نکته دیگر اینکه درباره تمایل آمریکا برای مذاکره با ایران نظرات متعدد وجود دارد، یعنی عده‌ای معتقدند که آمریکا به‌دنبال توافق موقت است و عده‌ای هم براین باورند که آمریکا تمایلی ندارد. در حقیقت خبرها هنوز دقیق نیست و تحلیل شخصی من این است که آن میزان که گفته می‌شود، خبری هم نیست.» او با بیان اینکه توافق موقت که از آن صحبت می‌شود به‌معنای بازگشت برجام نیست، افزود: «بر این اساس قرار نیست برجام 2015 احیا شود. این توافق موقت یعنی فریرز در فریرز مقدمه‌ای بر توافق جامع‌تری که جیک سالیوان از اول به دنبال بوده است. دلیل این توافق نیز پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران است به طوری که ایران در مدت کمتر از یک ماه می‌تواند گریز هسته‌ای داشته باشد؛ بنابراین برجام پاسخگوی شرایط فعلی نیست. دقت کنیم فریرز در فریرز منجر به توافق گسترده یا جامع‌تری یعنی برجام پلاس یا پلن بی خواهد شد. به همین دلیل است که ایران موافق نیست و سفر سلطان عمان ظاهراً یا مسئله اصلی مصر بوده یا طرف ایرانی خواسته است مصر را مهمتر از برجام نشان دهد.» کارشناس بین‌المللی درباره اظهارات رافائل گروسی از وضعیت هسته‌ای ایران، اظهار کرد: «تحریم‌های ایران لغو‌شدنی نیست. آمریکا حدود30 سال پیش کشور عراق را تحریم کرد و چند سالی است این کشور از ذیل فصل هفت منشور بیرون آمده است. تصور اینکه تحریم‌ها به‌طور کامل برداشته شود، دور از ذهن است. نکته دیگر برداشت‌ها از اظهارات گروسی اسست. ما با آژانس دو مسئله داریم؛ نخست توافق جامع پادمانی و مسائل پادمانی مرتبط با برجام است. این دو را نباید یکی تلقی کنیم. گزارش‌هایی که آژانس می‌دهد یکی توافق جامع پادمانی و نظرات معمولی است و دیگری هم ابعاد فنی برجام است.» اوادامه داد: «آن چیزی که اتفاق افتاده است بحث سایت مریوان مربوط به نظارت‌های عادی است، ولی مسئله دوربین‌ها به برجام باز می‌گردد. آن برداشتی که در داخل وجود دارد که این دو سه مورد به معنای حل مسئله پادمانی است این برداشت کامل نیست در واقع ما مجموعه‌ای از مسائل پادمانی با آژانس داریم یعنی مسائل عادی و مرتبط با برجام. بنابراین منتظر هستیم که مدیرکل آژانس چه گزارشی می‌دهد و آیا برداشتی که در داخل ایران وجود دارد، تایید می‌کنند یا برداشت آنها موضع دیگری است. البته گزارش آژانس به‌معنای این نیست که راه برای اجرای برجام هموار است.»
آمریکایی‌ها عجله‌ای برای امضای برجام ندارند
جاوید قربان اوغلی، سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی نیز در گفت‌وگو با هم‌میهن تاکید کرد: «آمریکایی‌ها به چند اصل پایبند هستند. اولاً، بارها اعلام کرده‌اند که مسئله هسته‌ای ایران راه‌حل دیپلماسی دارد. درحالی‌که اسرائیلی‌ها با این موضوع مخالف و دنبال راه‌حل نظامی هستند. ثانیاً، بارها مسئولان آمریکایی اعلام کرده‌اند که برجام در دستور کار ما نیست. ثالثاً، آمریکایی‌ها به ویژه بایدن به دنبال دستاورد سیاست خارجی هستند که در رقابت‌های انتخابی از آن استفاده کنند. بایدن تقریباً هیچ برگ برنده‌ای در سیاست خارجی نداشته است.»
قربان اوغلی در ادامه گفت: «ظاهرا آنچه که اسرائیلی‌ها روی آن مانور می‌دهند، توافقی است که بین ایران و آمریکا تقریباً نهایی شده است. سفر سلطان عمان به ایران هم در همین راستا تفسیر شده، هرچند که درباره روابط دوجانبه ایران و عمان هم بوده است. ویژگی کشور عمان میانجیگری بین ایران و آمریکاست و در کنار آن کارهای دیگری هم برای ایران انجام داده بود. آمریکایی‌ها به‌دنبال حل کردن مسئله تبادل زندانیان هستند حتی اگر به آزادسازی پول‌های ایران در کره‌جنوبی بینجامد.»
این دیپلمات سابق ایران افزود: «البته توافقات ایران و آژانس هسته‌ای در حال انجام است و آژانس هم اعلام کرد که مسئله مریوان حل شده و فقط یک مورد مانده است. با توجه به اینکه مسئله دوتابعیتی‌ها در حال انجام است و توافق ایران و آژانس هسته‌ای در حال پیشرفت است، گمانه‌زنی‌ها را برای اینکه مسئله هسته‌ای ایران دوباره روی کار آید و به تفاهم برسد، تقویت کرده است. برخلاف سال اول دوره ابراهیم رئیسی که لحن صحبت‌ها به‌شدت تند بود، حالا به نوعی حالت مسالمت‌آمیز درباره مسئله احیای برجام 2015 وجود دارد و امیرعبداللهیان در دیدار سفرا با سیدحسن خمینی در حرم گفته بود که برجام بزرگ‌ترین دستاورد برای رفع تحریم‌هاست و روی این موضوع متمرکز شده‌اند.»
جاوید اوغلی درباره عدم تمایل آمریکایی‌ها برای احیای برجام 2015، گفت: «می‌گویند دستاوردهای ایران در سانتریفیوژها و میزان ذخایر غنی‌شده کار را به جایی رسانده که مذاکره با ایران سخت شده است. بنابراین به نظر می‌رسد توافقی در قالب دیگری در حال شکل‌گیری است. البته این گمانه‌زنی است و عنوان آن را «توقف در مقابل توقف» گذاشته‌اند. یعنی ایران غنی کردن اورانیوم را متوقف کند، آمریکایی‌ها هم تحریم‌های جدیدی را اعمال نکنند، دارایی‌های ایران آزاد شود و ایران تا حدودی اجازه فروش نفت داشته باشد. در حقیقت در این دور، مذاکرات ایران و آمریکاست که البته آمریکا به متحدان اروپایی خود اطلاع می‌دهد و هدف او این است که اولا، مسئله دوتابعیتی حل شود ثانیا، پیشرفت‌های ایران در مسائل هسته‌ای را از طریق دادن امتیازاتی متوقف کند تا رفتار هسته‌ای ایران به جایی نرسد که کنترل آن از دست برود.»
او تاکید کرد: «این لزوما به معنای احیای برجام 2015 نیست و اعتقاد دارم که احیای برجام 2015 باید مهم‌ترین وجه دیپلماسی ما باشد اما باید بپذیریم که به دلیل ندانم‌کاری‌ها، بی‌تدبیری و ناکارآمدی‌های تیم مذاکره‌کننده و تیم سیاست خارجی ایران کار به جایی رسیده که ما که می‌توانستیم توافق را در سپتامبر نهایی کنیم، به این نتیجه نرسیم و ایران موضع مسالمت‌آمیز از خود نشان دهد. آمریکایی‌ها اگر دنبال برجام به شکل جدید هم باشند به جهت فشار افکار عمومی در خارج ایران و انتخابات پیش‌رو در کشورشان برای این توافق عجله‌ای ندارند.»
