مقصر اصلی، فراموشی پس از بحران است

بررسی علل آب‌گرفتگی‌های اخیر پس از بارش‌ برف و باران در کشور

با وجود اینکه سازمان هواشناسی از چند روز قبل نسبت به بارش برف و باران در کشور هشدار داده بوده، اما باز هم مسئولان غافلگیر شدند. تاکنون علاوه بر خسارت به اموال مردم، مرگ یک نگهبان بر اثر تخریب ورودی تونل در کوهرنگ تایید شده است. تا همین دیروز بود که برای فرار از آلودگی هوا و خفگی و کم‌آبی دست به دعا برداشته بودیم تا شاید در بی‌تدبیری مدیران، بارانی ببارد و جان میلیون‌ها نفر نجات یابد. در این میان اما انگار مسئولانی که مردم را به دعا تشویق می‌کردند، آنقدر روی خشکسالی متمرکز شده‌اند که نزولات آسمانی از ذهن‌شان دور است و با وجود هشدارها هر بار و هر سال غافلگیر می‌شوند، به‌طوری‌که جمله «غافلگیر شدیم!» به یکی از روزمرگی‌های مردم و مسئولان تبدیل شده است. مردم به شنیدن این جمله عادت کرده‌اند و مسئولان هم به گفتن‌اش. اما این‌بار مهدی نادری، سخنگوی سازمان مدیریت بحران در گفت‌وگو با هم‌میهن گفت: «بعد از هشدار سازمان هواشناسی، به استان‌های درگیر اعلام آماده‌باش دادیم و جلسات ستادهای بحران تشکیل شده است. تمام دستگاه‌ها با امکانات کامل پای کار هستند.» با وجود آنکه جلسات بحران تشکیل شده و نیروهای زیرنظر سازمان مدیریت بحران آماده‌باش هستند، مهدی ولی‌پور، رئیس سازمان امدادونجات جمعیت هلال‌احمر اعلام کرد: «16 استان کشور از پنج‌شنبه تا دیروز با بارش برف، کولاک و آب‌گرفتگی معابر، دست به گریبان بودند.» در استان کهگیلویه و بویراحمد آب وارد 11 واحد مسکونی شد که توسط هلال احمر تخلیه شد. بارندگی سیل‌آسا ۶۰۷ روستای استان لرستان را هم با بی‌برقی روبه‌رو کرد. برق 361 روستا وصل شد و تا روز گذشته ۲۳۶ روستا به علت بارندگی بی‌برق بودند. برف در روزهای اول زمستان هم مدارس پنج شهرستان استان اصفهان و شهرستان سپیدان استانداری فارس را به تعطیلی کشاند. اما فیلم‌های منتشرشده در فضای مجازی، حاکی از آب‌گرفتگی شدید در اهواز بود و بیشترین مشکل آب‌گرفتگی در خیابان ادهم اتفاق افتاد. اما خسارت مالی و ورود آب به منازل مردم در اهواز گزارش نشد. علی شمسی، سرپرست معاونت خدمات شهری شهرداری اهواز از جمع‌آوری آب‌های سطحی با پمپ و هدایت آن به سمت رودخانه خبر داد. فرماندار شهرستان فیروزکوه هم، به دلیل بارش سنگین برف مدارس این شهرستان را روز یکشنبه تعطیل اعلام کرد.

سیلاب با بارندگی‌های کم‌حجم

نفوذپذیر نبودن خاک، عدم لایروبی انهار شهری و رودخانه‌ها و... همه و همه دست به دست هم داد تا بارش‌ها به بحران تبدیل شود. تمام این اخبار حاکی از نبود تدبیر و مدیریت در دوران‌ مختلف است. برخی مسئولان یا دانش مقابله با بحران را ندارند یا تجربه، و این مردم هستند که باید در شرایط سخت بمانند و هزینه دهند. شاهرخ فاتح، کارشناس اقلیم‌شناسی در گفت‌وگو با هم‌میهن در مورد علل آب‌گرفتگی در شهرها و روستاها اظهار داشت: «موضوعات بزرگ و چندوجهی نمی‌توانند یک عامل داشته باشند. مجموعه‌ای از عوامل دست به دست هم می‌دهند تا این اتفاقات رخ دهد.» او با اشاره به اقدامات لازم بعد از هشدار در کشور افزود: «در حوادث طبیعی، پیشگیری نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند كه در این بین اقدامات و درس‌آموخته‌های پس از حادثه را نیز می‌توان در فهرست موارد پیشگیرانه قرار داد. به بیان دیگر نواقص، کمبود و خلاءها باید پس از رخداد حادثه رفع شوند و این در حالی‌ست كه ما در خیلی از موارد برنامه‌ای برای پس از حوادث نداریم یا این برنامه‌ها در اولویت اجرا و عملیاتی شدن قرار ندارند. مفهوم مدیریت ریسک این است که باید برای اتفاقات آمادگی داشته باشیم و این آمادگی و اقدامات پیش از حادثه برحسب تجارب گذشته به وجود می‌آید. در واقع فاصله زمانی بین پایان حادثه اول و شروع حادثه دوم، زمان مناسب برای رفع نواقص و كمبودهاست كه گاهی مورد توجه جدی قرار نمی‌گیرد.» شاهرخ فاتح، در پاسخ به این سوال که آیا خشکسالی در آب‌گرفتگی‌ها تاثیر دارد؟ گفت: «زمانی که از منابع طبیعی و عرصه‌ها و حوضه‌های آبریز و آبخیز خشک صحبت می‌كنیم، این مسئله موضوعیت بیشتری دارد، به‌طوری‌كه با یک بارندگی نه‌چندان پرحجم، جریان آب شدت پیدا می‌کند. اما در آب‌گرفتگی در معابر شهری علاوه بر سطوح نفوذناپذیر، مسئله به اقدامات مدیریت شهری از قبیل لایروبی انهار و از این دست هم مرتبط است.»

آب‌گرفتگی اهواز با یک بارش 15 دقیقه‌ای

کمتر کسی است که در سال‌های اخیر از آب‌گرفتگی و مشکل فاضلاب اهواز خبری نشنیده باشد. حتی مقام رهبری هم به موضوع فاضلاب اهواز ورود پیدا کرده و دستورات لازم را برای تکمیل آن صادر کرده‌اند. با وجود این هنوز هم شاهد آب‌گرفتگی در معابر شهر اهواز هستیم. محمدرضا کرمی‌نژاد، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان درباره علل آب‌گرفتگی اهواز به هم‌میهن گفت: «دیروز بارش سنگینی در اهواز وجود داشت که به 61.5 میلی‌متر رسید و در کارون به 65 میلی‌متر رسید. بارش اول 31 میلی‌متر بود که مشکل آب‌گرفتگی را به‌وجود آورد. در حال جمع‌آوری این آب‌گرفتگی بودیم که بارش دوم شروع شد و ظرف 15 دقیقه 24 میلی‌متر بارش را شاهد بودیم. این بارش با سرعت بود و در خیابان جمع شد.» او با اشاره به اینکه شبکه فاضلاب برخی از خیابان‌ها کامل نشده است، افزود: «شبکه آب‌های سطحی برخی از خیابان‌ها هم تکمیل نیست و با تجهیزاتی که در اختیار داریم این آب‌ها تخلیه خواهد شد. 15 خیابان در اهواز دچار آب‌گرفتگی شده بود که تا نیمه‌شب گذشته خشک شده است. تمام خیابان‌هایی که فاضلاب آن کامل شده در لیست آب‌گرفتگی نبودند. در حقیقت اقدامات گذشته کاملا موثر واقع شده است.» کرمی‌نژاد با بیان اینکه تکمیل فاضلاب اهواز با مشکل بودجه روبه‌رو نیست، تاکید کرد: «در حال حاضر اعتبارات بسیار خوب است و با تمام هم و غم داریم تلاش می‌کنیم که فاضلاب شهر اهواز را تکمیل کنیم. در حال حاضر این پروژه 52درصد پیشرفت فیزیکی داشته است و تا سال آینده 100 درصد تکمیل خواهد شد. تکمیل فاضلاب اهواز ظرف یک‌سال قابل انجام نیست و برنامه‌ای پنج‌ساله بوده که به دستور رئیس‌جمهوری این برنامه باید ظرف دو سال تمام شود و تا سال آینده این شبکه به اتمام خواهد رسید.» مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان گفت: «هیچ‌گونه خسارتی به کسی وارد نشده و آب وارد خانه‌ها یا مغازه‌ها نشده است. حجم بارش بالا بوده، اما حجم آب‌گرفتگی کم بوده و از 2500 خیابان اهواز، حدود 15 خیابان دچار آب‌گرفتگی شد. این در حالی است که در سال‌های گذشته کل شهر اهواز دچار آب‌گرفتگی می‌شد و بیش از یک ماه طول می‌کشید تا این آب‌ها تخلیه شود.» او در پاسخ به این سوال که چطور نصف خودروها در آب است، اما این آب وارد خانه‌ها نشده است؟ تاکید کرد: «خانه‌ها بالاتر از سطح خیابان است. آب‌گرفتگی خیابان ادهم تخلیه شده است. بنابراین خسارتی به کسی وارد نشده است.»

شهروندان غافلگیر شدند، شهردار نه

تهرانی‌نشینان چند روز اخیر چشم‌انتظار بارش بودند تا شاید آلودگی را از هوای پایتخت بزداید و چندصباحی جای نفس‌کشیدن برای این شهر پرجمعیت، ترافیک و آلودگی به وجود آید. علیرضا زاکانی، شهردار تهران درباره ترافیک همزمان با آغاز بارش باران و برف در پایتخت گفت: «در رابطه با ترافیک تهران غافلگیر نشدیم. » این درحالی است که بسیاری از شهروندان تهرانی در معابر اصلی و به‌خصوص فرعی در تردد دچار مشکل شدند و ساعت‌ها در ترافیک سنگین ماندند. این وضعیت در معابر شمالی شهرهای تهران به مراتب شدیدتر بود. هرچند که مسئولان ذی‌ربط آن را رد می‌کنند. در این ارتباط علیرضا جعفری، مدیرکل خدمات شهری شهرداری تهران نیز درباره شرایط آب‌گرفتگی در شهر تهران به هم‌میهن گفت: «در محور یادگار امام، چمران و محورهای اصلی تهران مشکل آب‌گرفتگی وجود نداشت، اما انتهای فرعی ولنجک مشکلاتی وجود داشت. با توجه به ادامه بارش‌ها تداوم آماده‌باش نیروهای شهرداری در سطح شهر وجود دارد. در بلوار ارتش، ولنجک و کوهسار بارش برف و در سطح شهر بارش باران را شاهدیم. خوشبختانه تا این لحظه چند مورد آب‌گرفتگی جزئی وجود داشته که رفع شده است. اگر شهروندان در سطح شهر، آب‌گرفتگی مشاهده کردند با 137 و 1888 تماس بگیرند. عوامل شهرداری تهران 24ساعته آماده‌باش هستند.» او افزود: «چند مورد آب‌ماندگی و لغزندگی در سطح شهر تهران وجود داشت که توسط شهروندان گزارش و توسط عوامل شهرداری رفع شده است.» علیرضا جعفری در پاسخ به این سوال که شبکه‌ جمع‌آوری آب‌های سطحی ساماندهی خواهد شد؟ گفت: «شهرداری تهران 10هزار کیلومتر شبکه آب‌های فرعی را جمع‌آوری می‌کند. این 10 هزار کیلومتر به 530 کیلومتر شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی جمع‌آوری می‌شود که زیرزمین مدفون است، اما توسط شهرداری لایروبی می‌شود تا گرفتگی نداشته باشد. 170 کیلومتر هم شبکه کمرگذاری نیز در زیرزمین وجود دارد. در حقیقت 700 کیلومتر شبکه جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی داریم که مردم آن را نمی‌بینند. اگر شهروندان کمک کنند که زباله‌ای وارد این 10 هزار کیلومتر شبکه آب‌های فرعی نشود، تهران با آب‌ماندگی هم روبه‌رو نخواهد بود.»