سفر خطرناک

در دل بحران جاری خاورمیانه، گمانه‌زنی‌ها برای حمله اسرائیل به پاسخ پیشین ایران و در حالی که جنگ در لبنان و غزه ادامه دارد، وزیر خارجه آمریکا سفری چهارروزه به منطقه داشت. آنتونی بلینکن بعد از حضور در اسرائیل، عربستان، قطر و لغو سفر خود به اردن، منطقه را به مقصد بریتانیا ترک کرد تا به رایزنی‌های خود با سران کشورهای عربی در لندن ادامه دهد.

تحلیل‌های متفاوتی از اهداف سفر بلینکن به خاورمیانه در این مقطع زمانی ارائه شده است. برخی تحلیلگران معتقدند که بلینکن به نمایندگی از دولت آمریکا به اسرائیل سفر کرد تا علاوه بر پیگیری شرایط منطقه و آنچه به‌عنوان تلاش برای پایان دادن به جنگ از آن یاد می‌شود، به رایزنی با مقامات تل‌آویو در خصوص مسئله حمله به ایران نیز بپردازد. این دسته از تحلیلگران معتقدند که دولت دموکرات آمریکا با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در پنج نوامبر (۱۵ آبان) نگران تاثیر حمله احتمالی اسرائیل به ایران و رخ دادن یک جنگ گسترده بر نتایج انتخابات پیش‌رو است.

افزایش قیمت نفت و به تبع آن قیمت حامل‌های انرژی در آمریکا، از دست دادن حمایت آمریکایی‌های عرب‌تبار، کم شدن شانس کامالا هریس در ایالت‌های شناور و استفاده از شکست سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه به‌عنوان اهرم فشار از سوی جمهوری‌خواهان از جمله نگرانی‌هایی است که تحلیلگران و رسانه‌ها معتقدند که در دولت آمریکا وجود دارد. براساس تحلیل‌ها و نه اخبار رسمی تائید‌شده، بلینکن در جریان سفر خود به اسرائیل از بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر و اسحاق هرتزوگ رئیس این رژیم خواسته است که حمله خود به ایران را تا پس از انتخابات آمریکا به تعویق بیاندازند. 

واهمه از پاسخ ایران

نگرانی آمریکایی‌ها از حمله اسرائیل، به این دلیل است که معتقدند ایران پاسخ خواهد داد. مقامات ایران از سطح عالی‌ترین مقام کشور، تا رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و فرماندهان نظامی به طور رسمی و صریح اعلام کردند که پاسخ حمله احتمالی اسرائیل را خواهند داد. علت استقرار سامانه فوق‌پیشرفته تاد در اسرائیل نیز بر همین اساس ارزیابی می‌شود.

ایران در وعده صادق ۱، از راهبردی نظامی – تبلیغاتی استفاده کرد که به خاطر پرتاب ابتدایی پهپادها به سمت اسرائیل عنصر غافلگیری در آن وجود نداشت اما در عملیات اخیر، صرفاً از موشک‌‌هایی استفاده شد که طی ۱۲ دقیقه به خاک اسرائیل رسیدند. بسیاری از آنان توانستند از لایه‌های پدافندی عبور کنند و به اهداف برخورد کنند. نگرانی در برخی کشورهای منطقه وجود دارد. در همین راستا، خبرگزاری بلومبرگ مدعی ارسال این پیام از سوی آمریکا به عربستان شد: در صورت حمله ایران و متحدانش از عربستان محافظت می‌کنیم.

ادعای یک روزنامه‌نگار اسرائیلی

سایت اسرائیلی ynet در مطلبی به نقل از یک نویسنده روزنامه یدیعوت آحارونوت نوشت: زمان‌بندی حمله اسرائیل به ایران موضوع اصلی در این دیدار بود. دولت بایدن تلاش دارد حمله را به ابعاد نمادین محدود کند یا آن را تا بعد از انتخابات آمریکا به تأخیر بیاندازد. انگیزه‌ی آنها سیاسی است: یک حمله گسترده اسرائیلی و اقدام تلافی‌جویانه مورد انتظار ایران می‌تواند به شانس‌های کامالا هریس در ایالت‌های نوسانی لطمه بزند. با توجه به اینکه همه نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند انتخابات به شدت نزدیک است، هر اقدام جنگی بر اقتصاد، برنامه روزانه، و صندوق‌های رأی تأثیر دارد. دولت آمریکا در ازای این تأخیر، حمایت نظامی و تسلیحاتی را به اسرائیل پیشنهاد می‌دهد. این معضل بزرگی است: از جمله این‌که می‌تواند ترامپ، نامزدی که نتانیاهو روی پیروزی او در انتخابات شرط بسته را خشمگین کند. بیانیه‌ای که نتانیاهو پس از دیدار منتشر کرد، نشان‌دهنده چیزی است که نشان می‌دهد او مصمم به حمله به ایران در همین روزهاست. 

انفجار بزرگ رخ دهد، ملت‌ها به حرکت درخواهند آمد

جعفر قنادباشی، تحلیلگر مسائل خاورمیانه درباره ارتباط میان این دو مسئله در سفر وزیر خارجه آمریکا به منطقه، به هم‌میهن‌ گفت: «معتقدم که دو یا سه فرضیه و سناریوی مختلف را برای این سفر می‌توان در نظر گرفت. آمریکایی‌ها می‌خواهند درگیری به صورت کنترل‌شده و ضمن اینکه منافع آن‌ها و اسرائیل را تامین می‌کند، ادامه داشته باشد و منابع و منافع آن‌ها را به خطر نیاندازد. سناریوی دیگر این است که آمریکا می‌خواهد با نمایش یک دیپلماسی فعال به جهان نشان بدهد که آتش‌بس و صلح را دنبال می‌کند چون وجهه جهانی‌اش با مشکل روبه‌رو شده است. دموکرات‌ها به این ترمیم وجهه نیاز دارند علاوه بر اینکه کسب رضایت صهیونیست‌ها برای آنان بسیار مهم است. چراکه الان انتقاد اروپایی‌ها هم از اسرائیل بسیار بالا رفته و آنچه اسرائیل رقم می‌زند، بر آمریکایی‌ها و افکار عمومی تاثیر می‌گذارد.»

وی افزود: «بخش سوم به مسائل داخلی آمریکا برمی‌گردد. وجهه داخلی دموکرات‌ها در آستانه انتخابات برای دولت بسیار مهم است. رسانه‌های آنان این بخش را برجسته می‌کنند که آمریکا دارد صلح و آتش‌بس را پیگیری می‌کند و دیپلماسی چندجانبه‌ای با کشورهای مختلف در دست اقدام دارد.»

قنادباشی ادامه داد: «نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که آن‌ها می‌خواهند تنش به هر سمتی می‌رود، منافع آنان را با خطر مواجه نکند. می‌خواهند اگر اتفاقی در منطقه قرار است رخ دهد، بسیار کنترل‌شده باشد؛ مثل یک انفجار کنترل‌شده. این غیرممکن است. با توجه به اینکه منافع آمریکا بسیار آسیب‌پذیر بوده و تنش‌های خاورمیانه را نیز نمی‌توان به درستی پیش‌بینی کرد. اگر تنشی اتفاق بیفتد آمریکایی‌ها و متحدین‌شان ضربات زیادی را متحمل خواهند شد. نگرانی‌هایی هم در میان متحدین‌شان به وجود آمده است. مثلاً عربستان که از پاتریوت استفاده می‌کند الان نگران است که اگر حمله‌ای اتفاق بیفتد، این سامانه‌ها چه خواهد کرد. چراکه در جریان حملات ایران و مقاومت، مشخص شد سامانه‌های پدافندی‌شان کارآیی کامل را ندارد. این برای آمریکایی‌ها هم که بزرگ‌ترین تجارت‌شان فروش سلاح است، بسیار مهم تلقی می‌شود. فروش‌شان کاهش پیدا می‌کند.»

این کارشناس مسائل جهان عرب تاکید کرد: «حفظ امنیت اسرائیل، صدر سیاست خاورمیانه‌ای آمریکاست. تل‌آویو الان ناامن‌ترین نقطه جهان است. پایتخت رژیم اشغالگر قدس وضعیتی بهتر از شهرها و مناطق دیگر ندارد. هر لحظه ممکن است راکت یا پهپادی به زمین برخورد کند. یمنی‌ها نمی‌گذارند کشتی‌ها به اسرائیل برسند. آمریکا در حال حاضر نه می‌تواند حافظ حقوق بشر ادعایی خود باشد نه امنیت اسرائیل. جایگاه آمریکا زیر سوال است. شرایط منطقه‌ای، برای آمریکا بسیار سخت است. می‌خواهند اعتبار صنایع خود را حفظ کنند و قافیه را به چین و روسیه و ایران که رقبایش هستند، نبازند. خطوط انتقال انرژی بر سر جای خود بمانند و امنیت اسرائیل هم حفظ شود. مسئله انتخابات اگر هم مطرح باشد، یک هدف کوتاه‌مدت است. در چنین شرایطی، دیپلماسی دشوار در خاورمیانه را به فردی سپرده‌اند که حتی توان فهم و اجرای چنین مقاصد کلانی برای آمریکا را ندارد. بلینکن صرفاً یک اپراتور است که توان اجرا هم ندارد؛ چه برسد به اینکه باید دارای تحلیل و ابزار باشد که بتواند دیپلماسی مدنظر خودشان را پیش ببرد.»

قنادباشی اضافه کرد: «الان اسرائیلی‌ها هم خیلی علاقه‌مند نیستند که با ایران وارد جنگ و درگیری شوند. وعده‌هایی دادند و لفاظی‌هایی کردند اما می‌دانند که نمی‌شود با ایران شوخی کرد. از عواقب این اقدام نگران هستند. مسئله انتخابات هم یک مسئله فرعی است. من همیشه گفتم ترامپ با بایدن فرقی نمی‌کند. حتی اگر ترامپ بیاید به ضرر نتانیاهو است. چون ترامپ اصلاً در عرصه جنگ همکاری نخواهد کرد. ترامپ تاجر است. تا این حد همکاری خواهد کرد که اسرائیل بیش از این وارد عرصه خطر نشود. چون صهیونیست‌ها الان پرونده‌ای را در لبنان باز کرده‌اند که توان بستن آن را ندارند. وارد درگیری با ایران هم بخواهند بشوند، چیزی از آن‌ها باقی نمی‌ماند.»

او ادامه داد: «من به طور جدی و با شناختی که از ملت‌های منطقه دارم معتقدم که اگر حمله‌ای رخ دهد و جنگی گسترده به وجود بیاید، مردم منطقه مرزها را پشت سر خواهند گذاشت. مغرب را نگاه کنید. مردم چند هزار کیلومتر آن طرف‌تر خواهان از بین بردن اسرائیل هستند. مردم اردن پتانسیل ضداسرائیلی بسیار بالایی دارند. اگر انفجار بزرگ رخ دهد، ملت‌ها به حرکت در خواهند آمد.»

این تحلیلگر مسائل منطقه تاکید کرد: «به نظرم این تحلیل‌ها بهانه است که اسرائیل بخواهد اقدام خود را با توجه به عواقبش، عقب بیاندازد. برای آمریکایی‌ها هم فرقی نمی‌کند این جنگ و حمله قبل از انتخابات باشد یا بعد از آن. از هر دو استفاده می‌کنند. اگر جنگ شود، می‌گویند ایران طرفدار تروریسم است و متحد ما در خطر است؛ اگر هم نشود، می‌گویند ما با دیپلماسی جلوی بروز جنگ را گرفتیم. از احتمال دوم صرفاً می‌توانند استفاده بیشتری کنند.»

دوست و دشمن دائمی وجود ندارد

مهدی ذاکریان، استاد روابط بین‌الملل درباره ارتباط این سفر با انتخابات آمریکا و حمله احتمالی اسرائیل به ایران، به هم‌میهن گفت: «اگر انتخابات در پیش نبود، باز هم آقای بلینکن سفر منطقه‌ای خود را انجام می‌داد. چراکه منافع ملی آمریکا و نظم بین‌المللی در حال حاضر با منطقه خاورمیانه گره خورده است. البته چنین سفری بی‌تاثیر و بی‌ارتباط به انتخابات هم نیست اما علت اصلی را نمی‌توان در آن جست‌وجو کرد. چراکه تعریف تازه‌ای از نظم بین‌المللی در امروز در حال شکل‌گیری است که قرائتی آمریکایی – اسرائیلی است.» 

وی افزود: «آنچه از تحلیل‌ها و اخبار بازتاب پیدا کرده در رسانه‌ها متوجه می‌شویم، این است که هماهنگی کامل درباره حذف گروه‌های نیابتی در منطقه از سوی بلینکن با کشورهای منطقه در حال صورت گرفتن است. مسئله بعدی حمایت از یک بازیگر خوب در منطقه و برقراری آتش‌بس می‌تواند باشد؛ آخرین مورد هم برقراری روابط صمیمانه پس از جنگ با اسرائیل از سوی کشورهای منطقه. متاسفانه آنچه در این سفرها مورد توجه قرار نمی‌گیرد، مسئله حمایت از ایران است. هیچ کشوری را نمی‌بینیم که اعلام کند ما در ملاقات با وزیر خارجه آمریکا، از آن‌ها خواستیم که اسرائیل را به توقف هر نوع عملیات علیه ایران وادار کنند. نهایت واکنش‌شان این است که کمک‌های بشردوستانه به غزه صورت بگیرد، یا لبنان به‌طور کلی قربانی این ماجرا نشود و صرفاً حزب‌الله مورد هدف اسرائیل قرار بگیرد. یعنی آن‌ها هم با نظمی که آمریکایی‌ها و اسرائیلی‌ها در حال ترسیم هستند، همکاری و همراهی دارند.» 

ذاکریان تاکید کرد: «این وضعیت تهدیدی برای منافع ملی ایران است که تمام سرمایه‌گذاری‌های خودش در منطقه را روی گروه‌های نیابتی انجام داد. نتیجه این سیاست و سرمایه‌گذاری نوعی از تخاصم با برخی از کشورهای منطقه مثل عربستان، امارات و بحرین بود. انتقادی که رئیس‌جمهور مصر در دیدار با پزشکیان در حاشیه اجلاس بریکس مطرح کرد، بر همین اساس است. مقامات لبنانی هم نسبت به ایران و سیاست حمایت از گروه‌های نیابتی انتقاد کردند و یک موج انتقاد در درون لبنان را نیز شاهد هستیم. حتی عراق در قبال این مسئله سکوت کرده است. ما با عراق همسایه هستیم و تحولاتی که به ایران مربوط شود، بر آن‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. ما با کشورهایی مواجه نیستیم که درباره آسیب دیدن ایران نگران باشند بلکه با انتقاد از ایران مواجهیم.»  

این استاد دانشگاه در تحلیل موضع آمریکا در قبال حمله احتمالی اسرائیل به ایران، گفت: «موضع آمریکا نسبت به عملیات‌های نظامی اسرائیل در طول یک سال گذشته، کاملاً حمایتی بوده است. این حمایت را نیز با اتکا بر اصل دفاع مشروع توجیه می‌کند. تنها نقد و فشار آن‌ها بر مسئله شیوه جنگ است. اینکه غیرنظامیان در جریان جنگ کشته نشوند. در قبال مسئله ایران هم مخالفتی با اقدام ندارند، بحث‌هایشان مبنی بر این است که کجا هدف قرار بگیرد و کجا قرار نگیرد. اگر مخالفتی با اصل این حمله داشتند که سامانه تاد در  اختیار آن‌ها قرار نمی‌دانند. چه‌بسا آن‌ها به‌طور پنهانی اسرائیل را به این اقدام تشویق کنند اما خواهان ملاحظاتی هم باشند. مثل آنچه می‌گویند سایت‌های هسته‌ای هدف قرار نگیرد.» 

ذاکریان خاطرنشان کرد: «امیدوارم مسئولان کشور تصمیم‌های درستی بگیرند. ایرانیان نشان دادند که در زمان بحران، تصمیم‌های مناسبی می‌گیرند. وضعیت امروز نیز یکی از همین بزنگاه‌هاست. جنس صحبت‌هایی مثل اینکه آفتاب همیشه از شرق طلوع می‌کند، جنس نزدیک به دانش روابط بین‌الملل نیست. دانش روابط بین‌الملل می‌گوید یک کشور دوست و دشمن دائمی ندارد بلکه منافع دائمی دارد. اینکه فقط شما طلوع آفتاب را ببینید و غروب آفتاب را در نتیجه فعالیت یک روز خودتان ندانید، سبب می‌شود که دوستان خوبی نداشته باشید و دشمنان زیادی به صف دشمنان خود اضافه کنید.»