آمادگی حماس برای توافق کامل

آتش‌بس موقت جنگ اسرائیل و غزه که از صبح روز جمعه آغاز شده، در صورت عدم تمدید آن دوشنبه (فردا) به اتمام خواهد رسید. این در حالی است که بعد از حدود ۵۰ روز، کمک‌های بشردوستانه به شمال غزه رسیده است. هرچند رئیس‌جمهور آمریکا از بالابودن شانس تمدید آتش‌بس در غزه سخن گفته و هیئت قطری برای تمدید توافق توقف نبردها در غزه به اسرائیل سفر کرده، اما مسئله اصلی این است که آیا نتانیاهو در شرایط کنونی برای پذیرش پایان جنگ با وجود اعلام مشاور رئیس دفتر سیاسی حماس مبنی بر استقبال از نقش میانجیگران راغب است؟

به اذعان کارشناسان و حتی سیاستمداران، اسرائیل در ۷ اکتبر با حمله حماس غافلگیر شد و بعد از گذشت ۴۸ روز از آغاز جنگ موفق نشده است غزه را به اشغال خود درآورد و حتی تا پیش از آتش‌بس برای آزادی اسرا موفقیت چندانی نداشت. بنابراین نتانیاهو تاکنون نتوانسته‌ است دستاوردی در این جنگ داشته ‌باشد. مهمتر اینکه، به دلیل شیوه حملات در این جنگ و حملات شدید به بیمارستان‌ها و مدارس و کشتارهای گسترده کودکان و زنان به چهره‌ای منفور در افکار عمومی دنیا تبدیل شده است. او که پیش از آغاز این جنگ مورد انتقاد شدید از سوی بدنه اجتماعی اسرائیل قرار گرفته بود، این روزها بیش از همیشه اقبال خود را از دست داده است؛ به‌طوری‌که به گفته صابر گل‌عنبری، کارشناس حوزه خاورمیانه، آتش‌بس کنونی و آزادسازی اسرا، پیروزی برای حماس است. در این شرایط اگرچه به دلیل فشارهای آمریکا، حامی اصلی خود ناچار به پذیرش آتش‌بس موقت شده است اما تردیدی وجود ندارد که نتانیاهو و دولت او برای تداوم جنگ همچنان تشنه است و بیش از همیشه برای جنگ آماده است. او که روزهای نخست از نابودی حماس سخن گفته بود، به‌رغم کشتار وحشیانه غیرنظامیان در غزه، نتوانسته‌ است پیروزی نظامی چشمگیری به دست بیاورد. شاید به همین دلیل است که جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا از واژه «دشوار» برای توصیف شکست نیروهای حماس استفاده کرده است. البته او در اظهاراتی در جمع خبرنگاران بیان کرد، احتمال تمدید وقفه چهارروزه در جنگ اسرائیل علیه غزه وجود دارد. با این حال او همچنان از اسرائیل حمایت کرده است. بایدن تاکید کرده: «فکر می‌کنم شانس برای عملی شدن تمدید آتش‌بس وجود دارد. انتظار و امید من این است که جهان عرب و کشورهای منطقه هم به همه طرف‌ها فشار بیاورند تا هرچه سریع‌تر به جنگ پایان دهیم.» همچنین طاهر النونو، مشاور رئیس دفتر سیاسی حماس با بیان اینکه ما از نقش میانجیگران استقبال می‌کنیم و آماده بررسی جدی معاملات جدید هستیم، اعلام کرده است: «اظهارات اشغالگران درباره اشغال مجدد غزه فریب و نیرنگ است. حماس همواره حاضر است. ما اقداماتی مثل آزادی تایلندی‌ها را انجام دادیم؛ درحالی‌که این مسئله در معامله نبود. اشغالگران به بندهای مربوط به ورود کامیون‌ها پایبند نماندند. اگر اشغالگران به ارسال کمک‌ها به شمال غزه پایبند نمانند، کل توافق در معرض تهدید واقع خواهد شد.» با این حال روز گذشته در چارچوب توافق توقف نبردها در نوار غزه و آزادی اسرای اسرائیلی و فلسطینی، هیئتی از قطر به اسرائیل سفر کرده است. این هیئت بخشی از «تیم عملیاتی» قطر برای بحران غزه است که برای مذاکره درباره تمدید توافق چهارروزه در ازای آزادی تعدادی از اسرای دیگر، وارد اسرائیل شده است. همچنین عصر روز گذشته، سازمان اطلاعات داخلی مصر طی بیانیه‌‌ای اعلام کرد، این کشور سعی دارد آتش‌بس چهارروزه غزه را تمدید کند و در این باره پیام‌های مثبتی از طرفین دریافت کرده است. حال باید منتظر ماند و دید آتش‌بس کنونی تمدید خواهد شد یا نه و آیا امکان تبدیل شدن آن به آتش‌بس دائمی وجود دارد؟

نابودی حماس حداقل به سه سال جنگ نیاز دارد

صابر گل‌عنبری، کارشناس حوزه خاورمیانه با بیان اینکه آنچه فعلاً می‌توانیم پیش‌بینی کنیم و احتمال آن زیاد است، تمدید آتش‌بس موقت است، به هم‌میهن گفت: «تمدید آتش‌بس می‌تواند امیدواری برای دستیابی به یک توافق جامع که به این جنگ خاتمه دهد را فراهم کند. توقف عملیات نظامی پنجر‌ه‌ای به دیپلماسی گشوده است و باید دید که تا چه اندازه دو طرف می‌توانند از طریق دیپلماسی به حل معضل کنونی کمک کنند تا جنگ متوقف شود. آنچه محتمل است تمدید آتش‌بس است؛ بنابراین فعلاً زود است از احتمال دستیابی برای آتش‌بس دائمی صبحت کرد زیرا موانع آن زیاد است. البته این موانع از سوی اسرائیل است زیرا اهدافی برای خود تعریف کرده که تاکنون محقق نشده است.» او با تاکید بر اینکه دستاورد نظامی بزرگ برای دولت نتانیاهو به دست نیامده و این مانع بزرگی برای آتش‌بس طولانی‌مدت و دائمی است،‌ اعلام کرد: «اگر فضای جامعه اسرائیلی را نگاه کنیم، ‌متوجه خواهیم شد که فضای تند و انتقادی علیه نتانیاهو وجود دارد؛ به‌طوری‌که منتقدان با وجود استقبال از آزادی اسرا، اما انجام آن در قالب یک توافق تحت شروطی را برای نتانیاهو دستاورد نمی‌دانند حتی آتش‌بس را نوعی دستاورد و برد برای حماس معرفی می‌کنند و این شرایط نتانیاهو را بیشتر در تنگنا قرار می‌دهد و باید دید آیا دولت اسرائیل با این معضل کنار خواهد آمد یا نه. روز شنبه رئیس‌جمهور آمریکا نیز اعلام کرد که نابودی حماس کار بسیار دشواری است و به زمان زیادی نیاز دارد. بنابراین این سوال مطرح می‌شود که آیا اسرائیل توان این را دارد جنگ را برای مدت‌زمان دو تا سه سال ادامه دهد؟» گل‌عنبری معتقد است: «اگرچه اسرائیل قدرت تخریبی بالایی داشته و توانسته است بخش‌های بزرگی از غزه را با خاک یکسان کند و تلفات زیادی را به فلسطینی‌ها تحمیل کند اما در این جنگ اگر اسرائیل می‌توانست منطقه غزه را اشغال و آن را از نیروهای حماس پاکسازی کند، می‌توانست از آن به‌عنوان دستاورد یاد کند. در حال حاضر حتی شمال غزه به جز بخش‌های نزدیک به مناطق باز و کشاورزی، کاملاً به اشغال اسرائیل درنیامده است و نیروهای اسرائیلی بعد از آتش‌بس به دلیل پرخطر بودن از برخی مناطق خارج شدند. موضوع مهمتر اینکه تعدادی از اسرای اسرائیلی در این دو روز از شمال نوار غزه به جنوب منتقل شده‌اند و این نافی این ادعای اسرائیل است که کنترل شمال غزه را از دست حماس خارج کرده است.» این کارشناس با بیان اینکه اهداف اعلامی جنگ مبنی بر نابودی حماس و تسلط بر منطقه توسط اسرائیل، اهداف صعب‌الوصولی است، گفت: «تداوم جنگ برای اسرائیل پرتلفات خواهد بود. در دو سه هفته اخیر بیش از ۷۰ افسر اسرائیلی کشته شده است بنابراین این سوال مطرح می‌شود که آیا اسرائیل توان تحمل این تلفات را دارد؟ آیا جامعه اسرائیلی این میزان تاب‌آوری دارد که جنگ طولانی‌مدت را تحمل کند؟ با توجه به اینکه این جنگ برای اسرائیل تاکنون هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی بالایی به بار آورده و اقتصاد آن را تحت‌الشعاع قرار داده است، بنابراین بعید به نظر می‌رسد. بعید نیست اسرائیل این سیاست را در پیش بگیرد که با طولانی شدن دوره‌های آتش‌بس در سایه حضور زمینی ارتش در بخش‌هایی از شمال غزه، به حماس فشار بیاورد و شروط‌ متعددی برای حماس تعیین کند تا فشار روانی موجود علیه اسرائیل و نتانیاهو در نتیجه عدم تحقق اهداف اعلامی تخلیه شود.» او درباره آمادگی حماس برای مذاکرات جدی و دستیابی به توافقات جدید،‌ اظهار کرد: «حماس به توقف این جنگ تمایل دارد و حتی آن را اعلام کرده است. در هفته اخیر اسماعیل هنیه از بسته‌ پبشنهادی توقف جنگ و لغو محاصره سخن گفته است که به شروع یک فرایند سیاسی بینجامد که در نهایت به ایجاد کشور فلسطین به پایتختی قدس ختم شود. برخی این اظهارات را جدید دانستند اما این اظهارات از سال ۲۰۰۶ در قالب سند معروف به سند اسرا مطرح شد. از این رو، این بسته که در این مدت به میانجی‌گران اطلاع داده شده، موضوع جدیدی نیست. اگرچه حماس آماده است، اما بعید است شاهد از سرگیری جدی روند صلح میان اسرائیل و فلسطین باشیم اما در صورت برقراری آتش‌بس دائمی با توجه به اینکه توجه جهانی به این اَبَربحران در خاورمیانه از سرگیری مذاکرات صلح به‌ویژه پس از شکل‌گیری دولت جدیدی در اسرائیل است، دور از انتظار نیست.» این کارشناس همچنین با بیان اینکه پایان جنگ از طریق آتش‌بس بلندمدت با حماس به این معناست که اهداف اعلامی جنگ برای اسرائیل محقق نشده است و این یعنی اینکه اسرائیل بالاخره با این واقعیت کنار آمده است، تاکید کرد: «اما روند جنگ تا به امروز و آتش‌بس موقت نشان میدهد که پایان جنگ با پیروزی قاطع اسرائیل محتمل نیست؛ از این رو، احتمال سناریوی نخست بیشتر است و البته بعید است که تل‌آویو از اول باور کاملی به تحقق این اهداف داشته باشد. از این جهت طرح هدف نابودی حماس بیشتر می‌تواند در قالب جنگی روانی مطرح شده باشد. با این وصف، به نظر می‌رسد اسرائیل تلاش کرده تا از طریق وارد آوردن تلفات انسانی گسترده و خسارات بی‌سابقه به زیرساختهای غزه حداقل برای چند دهه یک نوع بازدارندگی را در مقابل حملات طرف فلسطینی ایجاد کند. در این صورت می‌توان گفت که طرف اسرائیلی بعید نیست این نوع بازدارندگی را تحقق‌یافته بداند که اگر اینطور باشد، می‌توان گفت آتش‌بس کنونی مدخلی مهم برای پایان جنگ خواهد بود.» او درباره احتمال بروز شکاف درون حماس و جدا شدن طیف‌های میانه‌رو و تندرو نیز اعلام کرد: «اظهارنظر در این باره بسیار زود است، زیرا باید اول دید که جنگ به چه صورت تمام می‌شود. اگر آتش‌بس موقت به آتش‌بس دائمی تبدیل شود، شکافی ایجاد نخواهد شد زیرا حماس خود را در موقعیتی نمی‌بیند که امتیازات زیادی بدهد تا منجر به شکاف شود. موضوع دوم اینکه سیستم داخلی حماس به‌گونه‌ای نیست که منجر به شکاف شود. در حماس سیستم تصمیم‌گیری شورایی حاکم است و در این شورا تمامی جریان‌های سیاسی حضور دارند و خود را ملزم به تبعیت از تصمیمات مبنی بر رای اکثریت شورا می‌دانند. در میان جنبش‌های اسلامی، حماس جزء معدود جنبش‌‌هایی است که رهبران آن در قید حیات تغییر می‌کنند و رهبران آن تنها دو دوره می‌توانند در رأس قدرت حضور داشته باشند، درحالی‌که در بیشتر جنبش‌ها رهبران تقریباً مادام‌العمر هستند. معمولاً در این سیستم‌ها شکاف عمیق ایجاد نمی‌شود و دودستگی کمتر خواهد بود با این حال باید منتظر ماند و دید آیا شروط آتش‌بس امتیازات بزرگی خواهد بود یا نه؛ که موجب نارضایتی بدنه حماس شود.» او در پاسخ به این پرسش که دستیابی به یک توافق جدی با اسرائیل چه پیامدها و مسائلی را برای حماس خواهد داشت؟ گفت:«در مرحله اول باید بررسی کرد که آیا این توافق حاصل می‌شود. اگر این اتفاق رخ داد ماهیت و چهارچوب آن نیز مهم خواهد بود. به بیان دیگر اگر مبنای توافق این باشد که حماس به‌عنوان یک قدرت حاکمه در غزه ماندگار شود، مشخص است که پیامدهای آن برای حماس مثبت خواهد بود و او را به عنوان بازیگری که نمی‌توان نادیده گرفت، جلوه می‌دهد. اما اگر این توافق بر این مبنا شکل بگیرد که نظام سیاسی آینده در نوار غزه به تشکیلات خودگردان واگذار شود، می‌توان پیش‌بینی کرد که برای فعالیت‌های نظامی و مقاومتی حماس در غزه و کرانه باختری پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد.» گل‌عنبری ادامه داد:«در گذشته نیز مذاکراتی میان فتح و حماس در راستای آشتی انجام شده بود که غزه و کرانه باختری از حیث اداری و سیاسی متحد شوند که اگر چنین توافقی حاصل شود که براساس آن غزه و کرانه باختری صرفاً از لحاظ اداری و سیاسی متحد شوند، پیامدی جدی برای حماس نخواهد داشت. اما اگر مبنای توافق این باشد که امنیت نوار غزه سپرده شود به تشکیلات خودگردان، می‌توان گفت نیروهای حماس آزادی عمل را در نوار غزه از دست خواهند داد. چنین توافقی مستلزم این است که حماس در این جنگ به شدت تضعیف شود و قدرت تحرک خود را از دست بدهد اما اگر به همین شکل که آتش‌بس صورت گرفته است، حماس در نوار غزه ماندگار شود و این آتش‌بس مبنای آتش‌بس دائمی در نوار غزه شود، می‌توان گفت بعید است که توافقی صورت بگیرد که خروجی آن پایان سیطره امنیتی حماس بر نوار غزه باشد. بنابراین همه چیز به آینده این جنگ وابسته است که بر چه مبنایی به پایان برسد.» این کارشناس مسائل خاورمیانه تاکید کرد:«پاکسازی غزه از حماس موضوع آسانی نیست، حتی شاید محمود عباس و تشکیلات خودگردان نیز آمادگی تحویل گرفتن غزه را نداشته باشند. محمود عباس اعلام کرد که آمادگی این موضوع را دارد اما مشروط بر اینکه مذاکرات صلحی انجام شود و دورنمای روشن تشکیل کشور فلسطین در آن وجود داشته باشد. حتی اگر حماس در غزه نابود شود که به نظرم چنین اتفاقی بعید است، باید بررسی کرد که مردم غزه تا چه میزان بازگشت تشکیلات خودگردان به این منطقه را می‌پذیرند. در این جنگ مشخص شد که بخش عظیمی از مردم غزه حامی حماس هستند. بخش بزرگی از این مردم سال‌هاست که با تشکیلات خودگردان زاویه دارند.» او بیان کرد:«از طرف دیگر توافقی منطقه‌ای نیز برای سپردن غزه به تشکیلات خودگردان وجود ندارد؛ اولاً اسرائیل با این موضوع مخالفت کرده و گفته است که تشکیلات خودگردان قادر به کنترل منطقه نیست. ثانیاً میان قدرت‌های منطقه‌ای بر سر غزه رقابت وجود دارد. محمد دحلان، رقیب محمود عباس در امارات حضور دارد و مورد حمایت این کشور است تا غزه را به جریان اصلاح‌طلب در داخل جنبش فتح بسپارند. البته یک انگیزه دیگر امارات رقابت و اختلافات دیرینه با قطر است که تداوم سلطه حماس بر غزه ظرفیت دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی آن را با توجه به روابطی که با این تشکیلات دارد، به نحوی چشمگیر افزایش داده است. در این جنگ هم دیدیم که دوحه به کانون دیپلماسی جهانی تبدیل شد. نظر آمریکایی‌ها این است که محمود عباس و تشکیلات خودگردان توان اداره غزه را دارند. از این نظر نیز شاهد یک اتفاق‌نظر میان قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بر سر اینکه در آینده چه کسی بر غزه حکومت کند، نیستیم.» او در پایان اعلام کرد: «در کنار عوامل مهمی که به آن اشاره شد، دو عامل بین‌المللی وجود دارد که به نفع آمریکا نبوده است. اول تاثیرگذاری منفی تداوم جنگ بر نتیجه انتخابات آینده آمریکا برای بایدن و حزب دموکرات است و دوم اینکه تداوم بیشتر این جنگ، بر جنگ روسیه و اوکراین اثرگذار بوده است که باز به نفع آمریکا نیست.»

پذیرش آتش بس به معنای عزل نتانیاهو است

ابوالفضل بازرگان، کارشناس بین‌المللی درباره تبدیل آتش‌بس موقت به دائم به هم‌میهن، گفت: «این بعید به نظر می‌رسد، هرچند بستگی به این دارد که فشار بین‌المللی به خصوص افکار عمومی بر نتانیاهو برای این موضوع چه میزان باشد. البته آمریکا برای آتش‌بس تلاش می‌کند اما آتش‌بس کامل به معنای شکست نتانیاهو است زیرا به هیچ‌کدام از اهداف خود در ادامه جنگ نرسیده؛ از این رو بعید است. هرچند تداوم آن نیز نوعی شکست برای او محسوب می‌شود زیرا خسارت‌هایی که اسرائیل از این جنگ دید به‌ویژه در ۷ اکتبر قابل جبران نیست.» او با تاکید بر اینکه آتش‌بس موقت تنها به دلیل میانجیگری کشورها انجام نشده است، تاکید کرد: «آن چیزی که موجب شد تا نتانیاهو با آتش‌بس موافقت کند، فشار افکارعمومی بر علیه او بود. البته عامل دیگر پذیرش این آتش‌بس موقت، تغییر استراتژیک جنگ توسط اسرائیل است زیرا استراتژی موجود اسرائیل را به اهداف خود در این جنگ نرسانده است. نتانیاهو به دنبال نابودی حماس است اما این امر تاکنون محقق نشده است بنابراین این جنگ ادامه‌دار خواهد بود.» پژوهشگر مهمان مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه معتقد است، اتمام جنگ به معنای عزل و سقوط از قدرت نتانیاهو است زیرا وجهه بین‌المللی او از بین رفته است، بنابراین او به این زودی‌ها به آتش‌بس دائمی تن نخواهد داد. میانجی‌‌ها (ایران، آمریکا، چین، قطر، عربستان و ترکیه) برای آتش‌بس تلاش خواهند کرد اما با توجه به عدم دستاورد برای نتانیاهو این امر فعلاً شدنی نیست. اگر فردا آتش‌بس شود، غزه شادی خواهد کرد و این با خواسته اسرائیل در تضاد است.