خطر اشاعه

اگر از اشاعه صحبت کنیم، ذهن بسیاری از افراد به سمت گسترش سلاح‌های هسته‌ای می‌رود و این تصور چندان دور از واقعیت نیست. در حال حاضر، ۹ کشور (چین، فرانسه، هند، اسرائیل، کره شمالی، پاکستان، روسیه، ایالات متحده و بریتانیا) سلاح هسته‌ای دارند. با این حال، بسیاری از کشورهای دیگر توانایی ساخت این سلاح‌ها را داشته و ممکن است انگیزه‌ای نیز برای آن داشته باشند. علاوه بر این، خطرِ افتادن این سلاح‌ها به دست گروه‌های تروریستی و استفاده از آن‌ها برای ایجاد ویرانی‌های گسترده نیز وجود دارد.

گسترش سلاح‌های هسته‌ای به شکل افقی (یعنی اضافه شدن یک کشور به لیست کشورهای دارای سلاح هسته‌ای) یکی از نگرانی‌های اصلی در دنیای امروز است. ایران، به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی این نگرانی، توانایی خود را برای تولید سلاح هسته‌ای به‌طور قابل توجهی افزایش داده است. دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای می‌تواند تعادل منطقه‌ای را بر هم زده و به مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه منجر شود. کشورهای همسایه‌ای مانند عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و ترکیه نیز ممکن است برای مقابله با این تهدید، به دنبال توسعه یا خرید سلاح‌های هسته‌ای باشند.

اما خطر تنها به اشاعه افقی محدود نمی‌شود. افزایش کیفیت و کمیت زرادخانه‌های هسته‌ای کشورهای دارای این سلاح‌ها، یعنی اشاعه عمودی نیز تهدیدی جدی به شمار می‌رود. این امر می‌تواند به افزایش احتمال وقوع جنگ و جسورتر شدن دولت‌ها برای پیگیری اهداف خود منجر شود. زیرا آن‌ها ممکن است بر این باور باشند که با داشتن سلاح هسته‌ای، می‌توانند مصونیت ایجاد کنند. در نتیجه، اشاعه سلاح‌های هسته‌ای، چه به صورت افقی و چه به صورت عمودی، صلح و امنیت جهانی را به طور جدی تهدید می‌کند و نیازمند توجه و اقدام فوری جامعه جهانی است.

امروزه، چین سریع‌ترین رشد زرادخانه هسته‌ای در جهان را دارد. به نظر می‌رسد چین معتقد است که اگر بتواند با ایالات متحده در این زمینه برابری کند، می‌تواند ایالات متحده را از مداخله به نفع تایوان در هر بحرانی در مورد این جزیره بازدارد. چین در حال افزایش تعداد کلاهک‌های هسته‌ای خود است تا در یک دهه آینده از این نظر با ایالات متحده و روسیه برابری کند و هیچ علاقه‌ای به شرکت در گفت‌وگوهای کنترل تسلیحات که می‌تواند روند افزایش زرادخانه آن را کُند کرده یا سقف توانایی‌های آن را تعیین کند، نشان نمی‌دهد.

در جایگاه بعدی کره شمالی وجود دارد. نه تحریم‌های اقتصادی و نه دیپلماسی موفق به مهار برنامه هسته‌ای این کشور نشده‌اند. پرسش صرفاً این نیست که کره‌شمالی ممکن است با زرادخانه هسته‌ای خود چه کند. تصور حمله کره شمالی به کره جنوبی یا حتی ژاپن با استفاده از نیروهای متعارف، همراه با تهدید هسته‌ای به ایالات متحده برای عدم مداخله، دور از ذهن نیست. این احتمال وجود دارد که با فشار افکار عمومی در کره جنوبی، توسعه سلاح‌های هسته‌ای تقویت شود و این مسئله نشان می‌دهد اشاعه عمودی می‌تواند اشاعه افقی را آغاز کند.

روسیه دلیل دیگری برای نگرانی است. روسیه و ایالات متحده دارای دو بزرگترین زرادخانه هسته‌ای جهان هستند. هر دو توسط توافقنامه‌های کنترل تسلیحات(معاهده جدید START ) محدود شده‌اند که تعداد کلاهک‌های هسته‌ای را که هر کدام می‌توانند مستقر کنند به ۱۵۵۰ محدود می‌کند. (اگرچه ممکن است کلاهک‌های اضافی در انبار نگهداری شوند.) در ماه مارس، دولت آمریکا اعلام کرد که بررسی دوره‌ای زرادخانه هسته‌ای خود را به پایان رسانده است. بر اساس این بررسی، میلیاردها دلار برای توسعه نسل جدیدی از بمب‌افکن‌ها، موشک‌ها و زیردریایی‌های هسته‌ای اختصاص خواهد یافت. این اقدامات نگرانی از ورود جهان به دورانی از رقابت بی‌قید و بند هسته‌ای را افزایش داده است.

تابوی استفاده از سلاح‌های هسته‌ای که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، به تدریج در حال تضعیف است. تهدیدات اخیر مقامات روسی مبنی بر استفاده احتمالی از سلاح هسته‌ای در جنگ اوکراین نیز بر این نگرانی‌ها دامن زده است.

در دوران جنگ سرد، سلاح‌های هسته‌ای نقش بازدارنده‌ای ایفا می‌کردند. وجود این سلاح‌ها، هر دو ابرقدرت را از آغاز جنگ جهانی سوم بازمی‌داشت. اما امروزه با پایان جنگ سرد و افزایش تعداد بازیگران هسته‌ای، این توازن شکننده به شدت به خطر افتاده است.