شکست دیپلماسی دفاعی در عادی‌سازی روابط با سوریه

بازگشت سفیر عربستان به سوریه آخرین گام کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با رژیم اسد است. سال ۲۰۱۸ امارات متحده عربی اولین کشوری بود که روابط خود را با دمشق دوباره از سر گرفت (بااینکه فقط سفیر خود را به سوریه فرستاد). اقدام امارات در جهت احیای رژیمی بود که از سال ۲۰۱۱ به‌دلیل سرکوب اعتراضات گسترده داخلی در منطقه طرد شده بود.

دیگر بازیگران منطقه‌ای از جمله اردن و بحرین هم به‌تبع امارات روابطی را برقرار کردند اما پس از وقوع زلزله ویرانگر فوریه ۲۰۲۳ در جنوب ترکیه و شمال سوریه به عادی‌سازی روابط جنب و جوش واقعی بخشیده شد. چند ماه بعد، در ماه می، اتحادیه عرب به بازگشت عضویت سوریه رای داد و تعلیقی را که به سال ۲۰۱۱ برمی‌گردد، لغو کرد. علاوه بر آن، چندین کشور عربی از جمله اردن، عربستان سعودی، عراق، لبنان و مصر کمیته رابط را تشکیل دادند تا درباره بازگشت سوریه به جهان عرب از جمله ارائه حمایت‌های به‌شدت مورد نیاز مالی مذاکره کنند. از آن زمان، بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه به‌طور مرتب در همایش‌های منطقه‌ای شرکت کرده، از جلمه نشست فوریتی نوامبر ۲۰۲۳ درباره غزه  که خشونت اسرائیلی علیه فلسطینی‌ها را تقبیح کرده بود.

همسایگان سوریه عادی‌سازی روابط خود را با دمشق پس از سال‌ها انزوا و تحریم‌های شکننده‌ای که نتوانست تغییری در رفتار رژیم سوریه ایجاد کند، آغاز کردند. افزایش نگرانی‌ها از سرازیر شدن اثرات بحران اقتصادی سوریه در ثبات منطقه نیز دلیل دیگری بود. آنها معتقدند که شاید ایجاد انگیزه در قالب رویکرد گام به گام که برای رژیم اسد مزایایی را داشته باشد می‌تواند دستاوردهایی ایجاد کند. سه موضوع اصلی در برنامه کشورهای عربی برجسته‌اند: نیاز به ایجاد شرایطی که بازگشت امن پناهجویان به سوریه را فراهم می‌کند، توقف یا حداقل محدود کردن تولید و قاچاق کاپتاگون؛ مواد مخدری که وارد عربستان سعودی و دیگر کشورهای عربی می‌شود و احتمالی که بازگشت سوریه به کشورهای عربی در کنار پول کشورهای خلیج‌فارس می‌تواند نفوذ ایران در سوریه را کاهش دهد. 

با گذشت یک سال، عادی‌سازی روابط چه نتیجه‌ای داشته است؟ به‌جز به‌رسمیت شناختن و مشروعیت دادن به رژیم اسد این اقدامات هیچ نتیجه‌ای نداشته است. کشورهای عربی گام‌های یک‌جانبه‌ای را بدون انتظار هیچ‌گونه اقدام متقابلی از اسد برداشتند. عادی‌سازی روابط هیچ پیشرفت چشمگیری به‌سمت اهداف اعضای کمیته رابط عرب نداشته است. پناهجویانی که از لبنان به‌اجبار به سوریه بازگشتند درمعرض شکنجه و زندان قرار دارند. اکثر پناهجویان خطر بازگشت داوطلبانه را به‌جان نمی‌خرند. همچنان میزان بالایی از کاپتاگون از سراسر مرزهای سوریه خارج می‌شود که حمایت مستقیم و مشارکت برخی از مقامات از جمله برادر رئیس‌جمهور، ماهر اسد را داشته است. در نبود هیچ‌نوع تلاش جدی از سوی رژیم برای مقابله با قاچاق، اردن به تاسیسات تولیدی در داخل سوریه حمله کرده و پهپادهای حامل مواد مخدر را منهدم کرده است و همچنین نیروهای نظامی خود را برای مقابله با کارتل‌های قاچاق فرستاده که تلاش می‌کنند از مرز عبور کنند. ۷ می‌۲۰۲۴، یک سال پس از احیای عضویت سوریه در اتحادیه عرب، کمیته رابط عرب در سوریه نشست‌های خود را تعلیق کرده است. در حالی که مکان نشست‌های آینده در بغداد اعلام شده‌اند اما هیچ تاریخی مشخص نشده است.

در حالی که سوریه همچنان در نشست‌های منطقه‌ای شرکت می‌کند که آخرین آن نشست اتحادیه عرب در منامه، پایتخت بحرین بود، سوال کوچکی وجود دارد مبنی بر اینکه اسد ترجیح می‌دهد با کشورهای همسایه روابط یک‌جانبه یا چندجانبه داشته باشد. حداقل این است که این رویکرد به اسد اجازه می‌دهد تا توسعه دیپلماتیک خود را در اولویت قرار دهد. برای آن دسته از کشورهایی که انزوا و تحریم رژیم اسد را واکنش لازم در برابر اقداماتش می‌دانند، مثل نقش او در خشونت جمعی و جنایت علیه بشریت که شامل بیش از ۳۰۰ مورد استفاده از تسلیحات شیمیایی است، عدم ارائه اطلاعات درباره سرنوشت بیش از ۱۲۰هزار نفر زندانی، مصادره سیستماتیک املاک افرادی که از کشور فرار کرده‌اند و درنهایت نقش او در تجارت کاپتاگون، عادی‌سازی روابط نتیجه‌ای جز باخت-باخت نبوده است.