کم‌فروغ‌تر از همیشه
حاضران و غایبان هرساله یکی از مهمترین مسائل در نمایشگاه کتاب بوده است. امسال نیز ناشران بزرگی مانند نشر نی، نشر مرکز، نشر ققنوس و... که هرسال با استقبال عمومی مواجه می‌شدند در نمایشگاه کتاب حضور ندارند اما نکته جالب این است که این ناشران همزمان با ایام برگزاری نمایشگاه کتاب تخفیف‌هایی را برای مخاطبان خود درنظر گرفته‌اند.
یک‌دست شدن نمایشگاه کتاب و ناشرانی که در آن حضور پیدا می‌کنند دغدغه‌ای است که سال‌هاست ذهن اهالی فرهنگ را به خود معطوف کرده است. طبق سال‌های گذشته، در این دوره نیز افراد و خانواده‌هایی دیده می‌شدند که با سبدهای پیک‌نیک برای گذران تعطیلات به مصلی آمده بودند.
یکی از ناشران حاضر در این دوره از نمایشگاه کتاب در این باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «متاسفانه می‌توان گفت که 90 درصد نمایشگاه کتاب تهران در این دوره به ناشران دولتی و با خط فکری مشخصی اختصاص پیدا کرده است. در این میان ما تعداد اندک و حتی انگشت‌شمار ناشران عمومی را می‌بینیم که اغلب مردم از آنها خرید می‌کنند. این اتفاق زیبایی نیست و اگر شما می‌خواهید یک رویداد فرهنگی برگزار کنید باید عرصه را برای حضور ناشران در موقعیت یکسان فراهم کنید. اینجا نمایشگاه قرآن نیست و ما باید کتاب‌های مختلفی را برای طیف مختلفی از سلایق و مخاطبان فراهم کنیم. متاسفانه با این شرایط کتاب‌خوانان حرفه‌ای ما دیگر به نمایشگاه کتاب نمی‌آیند و اغلب کتاب‌هایشان را از کتابفروشی‌ها یا به صورت مجازی خریداری می‌کنند.»
همچنین روز جمعه 21 اردیبهشت‌ماه جشن امضای کتاب «پایاب شکیبایی» نوشته محدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین با حضور او در انتشارات اطلاعات با استقبال مخاطبان و تشکیل صف‌های طولانی برگزار شد.
نمایشگاه کم‌رمق
در یکی از راهروهای انتهایی شبستان چند ناشر عمومی نامآشنا ازجمله نشر افق، نشر ثالث، نشر نو، نشر میلکان و انتشارات آموت کنار یکدیگر قرار دارند. نشر نو یکی از غرفههایی بود که مخاطبان زیادی داشت. برخی از افراد با هدف خرید کتاب خاصی به غرفه این انتشارات سر می‌زدند و برخی با تورق کتاب‌های روی میز دنبال پیدا کردن گزینه مناسب بودند.
نشر نو نیز یکی از انتشاراتی بود که سال گذشته در نمایشگاه کتاب حضوری شرکت نداشت. آزاد عندلیبی، مسئول غرفه نشر نو در گفت‌وگو با ما درباره تفاوت‌‌های این دوره از نمایشگاه کتاب می‌گوید: «احساس می‌کنم که نسبت به دو سال گذشته عمده فضای نمایشگاه کتاب در اختیار ناشرانی است که کمتر فعالیت می‌کنند و نامآشنا نیستند. تعدادی از ناشران عمومی هم امسال در نمایشگاه حضور دارند که تعدادشان خیلی کم است به همین دلیل چیزی که به وضوح به چشم می‌خورد این است که نمایشگاه کتاب امسال نسبت به دوره‌های قبل رمق کمتری دارد.»
«آقا کتاب زیر 100 هزار تومان هم دارید؟» این سوالی بود که یک خانم تقریباً 30 ساله که برای خرید کتاب به نمایشگاه آمده بود، از یکی از غرفه‌داران پرسید. سوالی که شاید ابتدا به نظر عجیب برسد اما قیمت بالای کتاب موضوع قابل انکاری نیست و تاثیرش در همین نمایشگاه که آثار آن با تخفیف ارائه می‌شوند، نیز ملموس است.
عندلیبی با اشاره به اینکه قدرت خرید مردم کم شده است به «هم‌میهن» می‌گوید: «طی این 3 روزی که در نمایشگاه کتاب به صورت مستقیم با مخاطبان در ارتباط بودیم، شاهد این موضوع بودیم که مردم مشخصاً کتاب‌هایی از یک محدوده قیمتی بالاتر را نمی‌توانند خریداری کنند یا میل به خرید کتاب در آنها کمتر شده است. اگر امروز می‌بینید که نمایشگاه به عنوان روز جمعه شلوغ است، این شلوغی چندان در میزان فروش ما مؤثر نیست و خیلی‌ها چه‌بسا برای گشت و گذار و تفریح در نمایشگاه حاضر شده‌اند تا خرید کتاب.»
«طبق اصول برگزاری همزمان نمایشگاه حضوری و مجازی کتاب نقض غرض است. یا ما می‌خواهیم که مردم در یک رویداد حضور داشته باشند یا نمی‌خواهیم.» این بخشی از صحبت‌های مسئول غرفه نشر نو است. او با انتقاد از جانمایی برخی غرفه‌ها ادامه می‌دهد: «وقتی نمایشگاه مجازی و حضوری همزمان برگزار می‌شود به دلیل وجود بُن‌های تخفیف و ارسال رایگان در بخش مجازی، خیلی‌ها دیگر به نمایشگاه حضوری نمی‌آیند و این موضوع از تاثیرگذاری بخش حضوری نمایشگاه کم می‌کند. دوم اینکه سیاست‌های برگزاری نمایشگاه بعضاً منصفانه نیستند بدین‌صورت که ناشری با کتاب‌های به مراتب بیشتر نسبت به ناشران دیگر در غرفه‌های کوچک‌تر و در راهروهایی که دسترسی به آنها سخت‌تر است جانمایی می‌شوند. این موضوع این حس را در برخی ناشران تقویت می‌کند که شاید خیلی تمایل ندارند تا این ناشران در نمایشگاه کتاب حضور داشته باشند. به هرحال شوق ارتباط مستقیم با مردم و کتابخوان‌ها باعث شد که ما مجدد در نمایشگاه کتاب شرکت کنیم و از نزدیک با مردم در ارتباط باشیم. در کنار این موضوع فروش کتاب برای دریافت نقدینگی و چاپ کتاب‌های بیشتر ما خوب است.»
مخاطبان زیاد و غرفه‌های کوچک
جانمایی و متراژ پایین غرفه مسئله‌ای است که ناشران زیادی نسبت به آن انتقاد داشته‌اند. در رابطه با این موضوع سراغ نشر افق می‌رویم که یکی از شلوغ‌ترین غرفه‌های نمایشگاه کتاب را دارد. شلوغی این بخش به حدی است که گاهی مخاطبان برای انتخاب کتاب‌هایشان و حتی رفت‌وآمد داخل راهرو با مشکل مواجه می‌شوند.
به نظر می‌رسد معیار اختصاص غرفه به ناشران به تعداد کتاب‌های آنها بستگی دارد اما با یک گشت و گذار ساده در مصلی می‌توانید ناشرانی را مشاهده کنید که با حجم کتاب‌های کمتر غرفههایی با متراژ بزرگ دریافت کرده‌اند اما مخاطبان زیادی ندارند و خالی بودن غرفه بیش از هرچیزی به چشم می‌خورد.
مسئول غرفه نشر افق با ابراز ناراحتی از این اتفاق می‌گوید: ما هرسال همین مشکل را داریم و گاهی در برقراری نظم در غرفه و معرفی کتاب به مخاطبان دچار مشکل می‌شویم. متاسفانه مسئولان عبرت نمی‌گیرند. با یک بررسی ساده معلوم است که برخی غرفه‌ها برای ناشران کوچک است و این اصلاً کار دشواری نیست که به ناشران پرمخاطب غرفه بزرگ‌تری اختصاص دهند.
مسئله دیگر این است که نمایشگاه کتاب مانند سال‌های گذشته در سطح شهر و در پلتفرم‌های مختلف تبلیغ نشده و این موضوع در میزان استقبال مخاطبان از این رویداد تاثیر داشته است.»
نمایشگاه کتاب تهران به سی‌وپنجمین دوره خود رسید اما به نظر می‌رسد طی این سال‌ها و با مرور زمان قدرت حضور ناشران خصوصی و حضور کتاب‌هایی برای طیف مختلفی از مخاطبان کمتر شده است.
درنتیجه این اتفاق بخش عمده‌ای از کتاب‌خوانان و اهالی فرهنگ دیگر در نمایشگاه کتاب به عنوان یک رویداد فرهنگی حضور پیدا نمی‌کنند و نمایشگاه کتاب بیشتر به محلی برای تفرجگاه‌های خانوادگی تبدیل شده است.
عکس: آرش خاموشی، هم‌میهن
