آغاز جهش دلار؟

تاکید بر تک‌نرخی شدن ارز با افزایش قیمت ارز نیمایی کلید خورد اما رشد دلار نیمایی سایه خود را بر سر بازار آزاد انداخت و تحرک نرخ‌ها در ارقام بالای ۶۰ هزار تومان را سبب شد. نرخ ارز همچنان راه صعودی خود را طی می‌کند؛ هرچند مسعود پزشکیان به وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی دستور ویژه ارزی داده باشد تا عبدالناصر همتی و محمدرضا فرزین مامور مراقب بازارها باشند و جلوی مداخلات ارزی را بگیرند.

روز گذشته قیمت دلار در بازار آزاد حدود ۶۳ هزار تومان بود و به شیب صعودی خود ادامه داد و این در حالی بود که بانک مرکزی قیمت دلار نیما را حدود ۴۹ هزار و ۹۰۰ تومان اعلام کرده بود.

نزدیک به هفت ماه از آغاز سال ۱۴۰۳ گذشته و اتفاقات غیراقتصادی رخ‌داده در آن فضای ارزی کشور را تحت تاثیر قرار داده است؛ در اواخر فروردین امسال در راستای تجاوز اسرائیل به سفارت ایران در دمشق، ایران عملیات وعده صادق ۱ را اجرا کرد و این اتفاق باعث شد نرخ ارز جهش داشته و به حدود ۶۸ هزار تومان برسد اما دوباره پایین بیاید. حدود دو ماه بعد بالگرد رئیس‌جمهور پیشین سقوط کرد و تا انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رئیس دولت جدید فضای اقتصادی و به‌خصوص بازار ارز در التهاب بود.

انتخاب تیم اقتصادی دولت جدید و حضور عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی دولت حسن روحانی در کسوت وزیر اقتصاد پیام خوبی برای بازار بود تا کمی به آرامش برسد اما تغییر نکردن محمدرضا فرزین رئیس بانک مرکزی دولت سیزدهم و اختلافات او با همتی بر سر افزایش قیمت ارز نیمایی همچنان بازار ارز را دچار سردرگمی و البته صعودی شدن کرده است. ترور اسماعیل هنیه در تهران نیز بازار بورس را ملتهب کرد و شهادت سیدحسن نصرالله و پاسخ دوباره ایران به اسرائیل در عملیات وعده صادق ۲، یک‌بار دیگر فضای بازار ارز کشور را دچار تغییر کرده و باعث شده در چند روز اخیر شاهد افزایش قیمت دلار باشیم؛ اتفاقاتی که جنبه اقتصادی ندارند اما سیاست‌های اقتصادی دولت چهاردهم را تحت تاثیر قرار داده‌اند.

در هر حال این شرایط فروکش خواهد کرد اما تیم اقتصادی دولت باید بتواند این شرایط را پیش‌بینی و کنترل کند؛ چراکه عرضه ارز و مدیریت بازار ارز نیمایی و آزاد در شرایطی که کشور سال‌هاست با مشکلات چندنرخی بودن ارز مواجه است از مهترین وظایف وزارت اقتصاد و بانک مرکزی است.

همتی به‌عنوان وزیر اقتصاد و از مهمترین منتقدان تیم اقتصادی دولت سیزدهم، شهریورماه و از همان ابتدای ورود به این وزارتخانه عنوان کرد که حتماً ارز را با همکاری بانک مرکزی تک‌نرخی خواهد کرد چراکه بخشی از کسری ارزی به دلیل همین اختلاف ارز ترجیحی و آزاد بوده است. او البته گفته بود که اصلاح ارز ترجیحی به معنای بالا رفتن قیمت دلار نیست، وقتی نرخ نیما را به نرخ بازار نزدیک کنیم، دلار بازار آزاد ارزان‌تر می‌شود. هرچند هنوز این اصلاح ارزی جواب نداده و قیمت ارز رو به افزایش است، البته سیاست‌های ارزی وزیر اقتصاد موافقی چون رئیس مجلس و مخالفی همچون رئیس بانک مرکزی دارد. 

حدود دو هفته پیش بود که عبدالناصر همتی در حاشیه نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اعلام کرد که فاصله قیمت ارز نیمایی و آزاد باید در حدی که توجیه داشته باشد به حداقل برسد و این اختلاف در حال حاضر توجیه ندارد و بسیار زیاد است. در چند روز گذشته نیز محمدباقر قالیباف در مجلس عنوان کرد عرضه و تقاضا در بازار ارز تنظیم نیست که باید اصلاحاتی صورت گیرد. او همچنین از چندنرخی بودن ارز گلایه کرده بود و گفت که مجلس انتظار دارد سیاست‌های ارزی اصلاح شود. 

در دولت حسن روحانی ارز نیمایی با قیمت ۴۲۰۰ تومانی به کالاهای اساسی و دارو پرداخت می‌شد که فاصله قیمتی این ارز با ارز بازار آزاد باعث فساد و اختلال در سیستم توزیع ارز شده بود. دولت سیزدهم این ارز را با عنوان ارز ترجیحی به ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان افزایش داد اما قیمت ارز در بازار آزاد چنان بالا بود که باز همان مشکلات را برجا گذاشت. وزیر اقتصاد دولت چهاردهم بر این اعتقاد است که باید فاصله قیمتی ارز نیمایی و آزاد به حداقل برسد اما رئیس بانک مرکزی از تورم‌زا بودن این سیاست می‌گوید.

محمدرضا فرزین چندی پیش در مجلس گفته بود: «امکان افزایش بیشتر قیمت ارز نیما وجود ندارد. از ابتدای سال تاکنون قیمت این ارز از حدود ۴۱ هزار تومان تا حدود ۴۷ هزار تومان رسیده است یعنی ما تحت‌تأثیر متغیرهای بنیادین، اصلاحاتی در نرخ ارز انجام داده‌ایم، نمی‌توان نرخ آن را بیش از این مقدار افزایش داد چون ما نگران نرخ تورم هم هستیم، پایین بودن نرخ ارز برای کنترل تورم است و چنانچه با سیاست‌های ارزی اتخاذشده نرخ تورم افزایش پیدا کند، آن سیاست‌ها مناسب به‌نظر نمی‌رسند.» 

همانطور که رئیس بانک مرکزی گفته نرخ ارز نیمایی تا ۴۷ هزار تومان نیز بالا رفته که نشان می‌دهد وزیر اقتصاد در حال اجرای سیاست‌هایی برای نزدیکی این نرخ با نرخ ارز آزاد است اما اینکه نرخ آزاد در این چند روز افزایشی بوده را چگونه می‌توان تحلیل کرد؛ مسائل و اتفاقات سیاسی و نظامی در منطقه یا عوارض ناشی از جراحی نرخ ارز ترجیحی؟

در همین راستا، با دو تن از کارشناسان اقتصادی درباره این موضوع به گفت‌وگو نشستیم.

بازار ارز تکان خورده و صعودی شده است و دولت نیز به دنبال این است که از چندنرخی بودن ارز خلاص شود، آلبرت بغزیان، کارشناس و استاد اقتصاد در گفت‌وگو با «هم‌میهن» این موضوع را مورد بررسی قرار داده و گفته تا الان ندیده که دولت چهاردهم تصویر درستی از تک‌نرخی شدن ارز نشان دهد و البته این را هم گفته که در هیچ جای دنیا نمی‌توانید موردی پیدا کنید که کشوری ادعا کند ارز را رها کرده است.

همچنین کمال سیدعلی، معاون ارزی اسبق بانک مرکزی و کارشناس اقتصاد در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به این موضوع اشاره دارد که نرخ ارز نسبت به متغیرهای دیگر اقتصاد کشور افزایش چندانی نداشته و افزایش ۱۰ درصدی آن در یک سال و نیم گذشته نشان می‌دهد که دارای یک ثبات نسبی است.