اتصال به شبکه بانکی روسیه!
روس‌ها از تصمیم‌شان برای اتصال شبکه بانکی میر و شتاب می‌گویند
روس‌ها از تصمیم‌شان برای اتصال شبکه بانکی میر و شتاب می‌گویند
روسیه امروز که گرفتار تحریم اقتصادی شده به فکر اجرایی‌کردن یکی از وعده‌های کهنه خود افتاده. اتصال شبکه بانکی ایران و روسیه که به‌تازگی از زبان وزیر امور خارجه به عنوان یک برنامه مهم اعلام شده؛ سال‌هاست به ایران وعده داده شده، ولی روسیه اجرای آن را مدام به تعویق انداخته و حالا که تحریم به روسیه فشار آورده، با یک پیشنهاد قدیمی سر میز مذاکره با ایران نشسته است.
اتصال شبکه بانکی «شتاب» و «میر» هرچند بر اساس مصالح و منافع دو طرف برنامه‌ریزی شده، اما روس‌ها تا مادامی که با دنیا روابط مالی مطلوبی داشتند؛ تن به اجرا ندادند و عن‌قریب که جنگ و تحریم روسیه تمام شود؛ ممکن است مذاکرات اتصال میر و شتاب هم همانند گذشته به نقطه پایان برسد.
با پایان جنگ روسیه و اوکراین و اتصال مجدد بانک‌های روسیه به سوئیفت، روسیه باید ارتباط مالی خود با ایران را قطع کند. با توجه به اینکه حجم تبادلات ایران و روسیه در مقایسه با حجم تبادلات اروپا و روسیه اصلا قابل توجه نیست؛ روسیه قطعا بین ایران و اروپا، اروپا را انتخاب خواهد کرد. به‌این‌ترتیب اگرچه روسیه امروز به دنبال اتصال مالی با ایران آمده، اما نمی‌توان به تداوم این اتصال خوشبین بود. واقعیت آن است که روسیه در تنگنای فعلی به فکر استفاده از شبکه بانکی ایران افتاده و سخن راندن درباره ضرورت اتصال شبکه مالی دو کشور، در واقع ترفندی برای رهایی از بحران کنونی و استفاده از ایران به مثابه نرده‌بان برای خروج از این بن‌بست است.
قطع ارتباط شرکای مالی روسیه
روسیه که پیش از این با کشورهای دیگر اتصال شبکه بانکی داشت در اثر تحریم‌های جدید، در حال از دست دادن یک به یک این اتصالات است. از جمله ترکیه که منابع مطلع روز جمعه از قطع شبکه میر در بانک‌های این کشور گفتند. اخیراً دفتر کنترل دارایی خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد، آماده است هر مؤسسه مالی و بانکی را که از سامانه میر در خارج از روسیه استفاده می‌کند تحریم کند. در پی این اعلام، سه بانک بزرگ ترکیه یعنی هالک بنک، زراعت و واکف بنک که به میر متصل بودند به دنبال خروج از این سامانه هستند. هفته گذشته، رسانه‌های روسی اعلام کردند قزاقستان و ویتنام نیز از ترس تحریم‌های ثانویه آمریکا استفاده از سامانه میر را متوقف کرده‌اند.
در این شرایط اتصال شبکه میر و شتاب به عنوان یک برنامه اولویت‌دار از سوی ایران و روسیه دنبال می‌شود. طبق توافقات صورت‌گرفته، سوئیچ ATM شبکه شتاب ایران با سوئیچ میر روسیه ارتباط برقرار می‌کند. درواقع سوئیچ ATM به این معناست که کارت‌های شتاب ایران بر روی ATMهای روسیه و کارت‌های روسیه بر روی ATMهای ایران پذیرش می‌شوند. به‌این‌ترتیب در فاز اول، این ارتباط بر روی درگاه‌های ATM برقرار می‌شود و سوئیچ فعلی شبکه شتاب کشور با سوئیچ میر روسیه ارتباط برقرار می‌کند.
در حال حاضر زیرساخت این اتصال در حال آماده‌سازی است و زمانی که مذاکرات بانک مرکزی با شبکه پرداخت بین‌المللی به نتیجه برسد و توافقات با بانک‌های دیگر به مرحله نهایی نزدیک شود، شبکه پرداخت ایران برای این اتصال آماده خواهد بود. ولی این آمادگی به معنی اتصال نیست. در حقیقت این روسیه است که باید برای این اتصال شرایط را فراهم کند.
فراهم کردن امکان استفاده از کارت‌های شبکه شتاب ایران در روسیه مستلزم این است که شبکه پرداخت ایران به شبکه‌های بین‌المللی متصل شود. این اتصال نیازمند سوئیچی است که با استاندارد بین‌المللی همخوانی داشته باشد. در حال حاضر شرکت روسی BPC اعلام کرده در حال فراهم کردن این زیرساخت بین‌المللی‌ست.
شرکت PBC روسیه که از بین 9 شرکت خارجی، برنده مناقصه تهیه زیرساخت سوئیچ کارت استاندارد بین‌المللی در ایران شده است، تجربه اجرای چندین پروژه مشابه در کشورهای مختلف را دارد و هم‌اکنون در ایران قرارداد پیاده‌سازی سامانه سوئیچ کارت خود را با چند بانک داخلی منعقد کرده است.
از وعده سیف تا...
سال 1396 بود که بحث اتصال شبکه میر و شتاب به صورت جدی برای اولین بار مطرح شد. ولی‌الله سیف، رئیس کل وقت بانک مرکزی در فروردین 1396 اعلام کرد که پروژه استفاده از پول ملی دو کشور در مراحل نهایی است. سیف گفته بود: «با بانک مرکزی روسیه پیرامون اتصال سوئیچ کارت‌های بانکی دو کشور یعنی سامانه شتاب ایران و سامانه میر روسیه مذاکره کردیم تا با نهایی شدن آن، گردشگران دو کشور از خدمات این کارت‌ها و استفاده از دستگاه‌های خودپرداز و پایانه‌های فروش بهره‌مند شوند. مذاکرات تقریبا نهایی و مقرر شد متن تفاهم‌نامه، ظرف هفته آینده آماده و سپس امضاء شود و پس از آن نیز، به لحاظ فنی یک ماه زمان نیاز است تا این اتصال برقرار شود که دستاورد مثبتی در تسهیل گردشگری میان ایران و روسیه خواهد بود و امیدواریم به زودی عملیاتی شود.»
براساس آنچه سیف گفته بود، قاعدتا باید اردیبهشت‌ماه سال 1396، بازرگانان و گردشگران ایرانی از این اتصال شبکه بهره‌مند می‌شدند و به‌راحتی از خودپردازهای روسی استفاده می‌کردند. امروز پنج سال و پنج ماه از این وعده می‌گذرد و مسئولان تازه از راه رسیده بانک مرکزی، باز هم به روس‌ها اطمینان می‌کنند.
یکی از مسئولان سابق بانک مرکزی به هم‌میهن می‌گوید: «پس از مذاکره با روسیه برنامه ایجاد زیرساخت‌ها تدوین و کار انجام شد، اما نهایتا این اتصال عملیاتی نشد.» او در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود آنکه سیستم وجود داشت و زیرساخت‌ها آماده بود، اتصال برقرار نشد، تاکید می‌کند: «روسیه زیر بار اجرا نرفت.»
اما مهران محرمیان، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در گفت‌وگو با هم‌میهن با تاکید بر اینکه موارد قبلی که پیگیری می‌شد با موردی که اکنون در حال پیگیری است، متفاوت است توضیح می‌دهد: «در دوره قبل بحث اتصال شبکه‌های مالی دو کشور مطرح بود، اما در این دوره سوئیچ ملی دو کشور قرار است انجام شود. هرچند هر دو ارزشمند است ولی این دو اقدام، تفاوت‌هایی دارد. در حال حاضر برای سوئیچ ملی اقدامات فنی در حال انجام است و مانند هر پروژه دیگری پیش می‌رود.»
دروغ گازپروم‌ها
گازپروم در ایران خوش‌سابقه نیست. در دوره‌های قبل که شرکت گازپروم با ایران تفاهم‌نامه‌هایی برای استخراج گاز امضا کرد، به جای سرمایه‌گذاری، جاسوسی کرد. سال 1395 خبرگزاری تسنیم دراین‌باره نوشت: «شرکت گازپروم روسیه با امضای تفاهم‌نامه‌ای با شرکت ملی نفت ایران، بر روی میدان آذر مطالعه کرد، اما اطلاعات ایران را برای توسعه میدان نفتی رقیب ایران، به خاک عراق برد و قرارداد توسعه میدان بدرا را با عراق امضا کرد.» این شرکت همچنین در سال ۱۳۹۰ و زمانی که مطابق تعهدش باید قرارداد با ایران را امضا می‌کرد، زیر همه چیز زده و حاضر به امضای قرارداد نشد.
دروغ‌ها و وعده‌های پوچ به «گازپروم گازی» خلاصه نشد و «گازپروم بانک» روسیه هم همان راه را رفت. در سال 1396 ایران و روسیه تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند که براساس آن قرار شد حساب مشترکی در سیستم بانکی دو کشور تشکیل شود و در پایان هر سه ماه، مانده موجود در حساب به صورت نقدی تسویه شود. برای این منظور با یکی از بانک‌های بزرگ روسیه یعنی گازپروم بانک مذاکره شد و بنا شد کار در اسرع وقت عملیاتی شود. ولی‌الله سیف در این رابطه گفته بود: «با ایجاد این حساب مشترک تجار دو طرف، در کالاهای صادراتی و وارداتی، تسویه‌حساب‌ها را براساس پول ملّی انجام خواهند داد.» شاید سیف آن زمان نمی‌دانست که گازپروم بانک هم برادرخوانده همان گازپروم گازیست.
همه چیز برای دلارزدایی فراهم است
مسئولان کشور اندکی هم به روس‌ها شک نمی‌کنند. آنها معتقدند روسیه حتما به گفته‌هایش عمل می‌کند و شرایط استفاده از شبکه میر برای ایرانیان فراهم می‌شود. به همین دلیل هم بی‌توجه به سوابق تاریخی تفاهمات بدون عمل با روسیه، در مصاحبه‌ها از برقراری اتصال شبکه‌های بانکی دو کشور می‌گویند. مهدی صفری، معاون دیپلماسی وزیر امور خارجه ایران از سرگرفتن مذاکرات برای دسترسی به شبکه میر روسیه را مورد تاکید قرار داده و اعلام می‌کند: «ایران و روسیه برای آنکه مبادلات‌شان را دلارزدایی کنند، باید سیستمی مانند سوئیفت داشته باشند و این کار از طریق اتصال شبکه‌های میر و شتاب در حال انجام است.»
قربان اسکندری، مدیرکل دفتر امور بانکی و بیمه وزارت اقتصاد هم معتقد است: «مذاکرات بین بانک مرکزی و طرف روسی در حال انجام است و با عضویت در این سامانه؛ خدمات دریافت، پرداخت و خرید بین ایران و روسیه را می‌توان با کارت میر انجام داد و رویه تبادلات مالی بین دو کشور آسان‌تر خواهد شد.»
مسئولان نظام بانکی هم می‌گویند همه زیرساخت‌ها برای این اتصال فراهم است و امکان استفاده از این شبکه‌ها به‌زودی قابلیت اجرایی شدن دارد.
سروصدا برای سهم دو درصدی!
روسیه شریک تجاری بزرگی برای ایران نیست. نسبت که می‌گیریم، می‌بینیم فقط 2/2درصد از کل تجارت خارجی ایران به تبادلات با روسیه اختصاص دارد. مسئولان البته خوش‌بینی زیادی دارند که این تبادلات بیشتر شود. شاید در بحبوحه جنگ روسیه و اوکراین، ایران برنامه‌های بلندپروازانه برای افزایش تجارت با روسیه را تدوین کرده باشد. این برنامه‌ها وقتی رو می‌شود که وزیر نفت می‌گوید حجم تجارت با روسیه را به 40 میلیارد دلار خواهیم رساند. اما نمی‌گوید چگونه قرار است دو میلیارد دلار تجارت فعلی تبدیل به 40 میلیارد دلار شود. این جملات مستقیما از سوی جواد اوجی در خرداد امسال بیان شده است: «ظرف یک سال و نیم آینده و با برنامه‌ریزی‌ای که در دستور کار داریم، به سقف سالانه ۴۰ میلیارد دلار در روابط تجاری ایران و روسیه می‌رسیم.»
از آنچه اوجی در مراسم روز ملی روسیه در سخنرانی گفت می‌توان برداشت کرد که امید دولت به اتصال شبکه مالی دو کشور است. اوجی گفته بود: «پروژه همکاری ایران و روسیه، در آینده‌ای نزدیک به سلطه دلار خاتمه خواهد داد و ظرفیت‌های ایران و روسیه، موازنه قدرت را تغییر می‌دهد.»
اینکه تحریم‌ها و موانع بانکی مانع اصلی تجارت ایران و روسیه است را در گفته‌های طرف‌های روسی هم می‌بینیم. رستم ژیگانشین، نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه زمستان سال گذشته گفته بود: «تحریم‌های آمریکا علیه سیستم بانکی ایران همچنان یکی از ترمزهای کلیدی توسعه تجارت روسیه و ایران است، اگرچه بسیاری از شرکت‌ها یاد گرفته‌اند که از این مانع عبور کنند.»
وقتی گفته می‌شود که تحریم‌ها مانع اصلی تجارت دو کشور است، به این معنی می‌تواند باشد که پیش از اعمال تحریم‌های سختگیرانه آمریکا، روابط تجاری و مالی دو کشور از سطح مطلوبی برخوردار بوده و بعد از بسته شدن شبکه بانکی جهان به روی ایران و تحریم تبادلات دلاری با ایران، این تجارت فروکش کرده است.
بیایید نگاهی به آمارهای تجارت دو کشور بیندازیم. در سال 1400 که به قول مسئولان دو کشور در مضیقه‌های ارتباط مالی بودیم؛ دو میلیارد و 242 میلیون دلار با روسیه تبادلات تجاری داشتیم. این عدد در مقایسه با 101 میلیارد و 632 میلیون دلار تجارتی که ایران داشته فقط 2/2درصد سهم دارد. مقامات ایرانی و البته برخی مسئولان روسی می‌گویند این خرید و فروش اندک و جزیی زیر سر آمریکاست که اجازه نداده بانک‌های ما با هم ارتباط مالی داشته باشند. حالا آمارهای سال 1388 را با هم مرور کنیم. سالی که هنوز تحریم‌ها علیه ایران شروع نشده بود، هنوز بانک مرکزی ایران تحریم نشده بود، هنوز سوئیفت به روی ایران بسته نشده بود و هنوز امکان خرید و فروش دلاری برای ایران مهیا بود، در این سال و با این شرایط، حجم تبادلات تجاری ایران و روسیه یک میلیارد و 349 میلیون دلار گزارش شده است. در سال 1388 کل تجارت ایران عددی بالغ بر 77 میلیارد و 177 میلیون دلار بوده یعنی سهم روسیه از کل تبادلات تجاری ایران فقط 7/1درصد بوده است! بنابراین برخلاف آنچه مسئولان دو کشور می‌گویند تحریم‌ها نه‌تنها سطح تبادلات ایران و روسیه را کاهش نداده بلکه باعث افزایش آن هم شده است. حالا مسئولان می‌گویند شبکه مالی دو کشور اگر متصل شود و اگر دلار دور زده شود، حجم تبادلات به 40 میلیارد دلار می‌رسد. یعنی قرار است ظرف یک سال آینده 18 برابر شود. این هدف بلندپروازانه در حالی است که ایران حتی با چین که شریک اول تجاری ایران است و تبادلاتش را به تحریم گره نزده، 26 میلیارد دلار تجارت دارد. با این حال در سخنرانی‌ها می‌بینیم که به راحتی از ارقام رویایی 40 میلیارد دلاری صحبت می‌شود. وزیر نفت وقتی این عدد را گفت تاکیدش بر قدرت انرژی دو کشور بود. شاید اوجی روی مذاکره 40 میلیارد دلاری با گازپروم که همه در اجرای آن تردید دارند، حساب باز کرده باشد.
نگاه کارشناس
رئیس انجمن پرداخت الکترونیک در گفت‌وگو با هم‌میهن:
روسیه زیر میز بازی می‌زند؟
احتمال اینکه روسیه خیلی زود زیر میز بازی بزند و اتصال شبکه میر و شتاب دوباره به حالت تعلیق درآید، زیاد است. با توجه به ارتباطات اقتصادی و سیاسی اروپا و روسیه و اینکه ادامه جنگ به نفع هیچ‌یک از طرف‌ها نیست دیر یا زود این جنگ خاتمه خواهد یافت. در این حالت احتمالا یکی از توافقات اتصال شبکه بانکی روسیه به سوئیفت خواهد بود. به‌محض این اتصال طبق قوانین اگر روسیه به سوئیفت متصل شود، باید اتصال شبکه بانکی روسیه و ایران را قطع کند. علیرضا بزرگمهری، رئیس انجمن پرداخت الکترونیک در گفت‌وگو با هم‌میهن ضمن تاکید بر وجود سایه مصالح سیاسی بر روابط مالی روسیه و ایران، سابقه توافقات مالی این دو کشور را توضیح داد.
اخیرا مقامات روسیه از برنامه جدی این کشور برای اتصال دو شبکه میر و شتاب گفته‌اند. به نظر شما می‌توان این بار به اتصال این شبکه امیدوار بود؟
اتصال شبکه بانکی ایران به شبکه بانکی دنیا اتفاق میمون و مبارکی است. این واقعیتی است که وجود دارد. اما در مورد اتصال شبکه میر و شتاب نکاتی را باید مدنظر قرار داد. نخست اینکه سهم گردشگران، بازرگانان و حضور ایرانیان در روسیه نسبت به میزان کل گردشگران و بازرگانان ایرانی اندک است. از سوی دیگر میزان تراکنش مالی از این نوع، جای تردید دارد که تغییر اساسی در وضعیت نقل و انتقالات مالی ایران ایجاد کند.
یک ریسک بزرگ وجود دارد. فرض کنیم جنگ حال حاضر اوکراین به یک فیصله‌ای بین روسیه و اروپا برسد که این اصلا اتفاق بعیدی نیست. با توجه به ارتباطات اقتصادی و سیاسی اروپا و روسیه و اینکه ادامه جنگ به نفع هیچ‌یک از طرف‌ها نیست دیر یا زود این جنگ خاتمه خواهد یافت. در این حالت احتمالا یکی از توافقات اتصال میر به سوئیفت خواهد بود. به محض این اتصال طبق قوانین اگر روسیه به سوئیفت متصل شود باید اتصال میر از شبکه بانکی ایران را قطع کند.
به لحاظ اقتصادی حجم مبادلات ایران و روسیه در مقایسه با حجم مبادله با بازارهای اروپایی و آمریکای شمالی حجم تعیین‌کننده‌ای نیست و روسیه نشان داده در چنین مواقعی مانند هر کشور بالغ دیگری، مصالح کشور خود را در نظر خواهد گرفت. بنابراین ثبات این اتصال به‌شدت در هاله‌ای از ابهام و تردید است. اگر احیانا در کوتاه‌مدت اتصال میر و شتاب اتفاق بیفتد نمی‌توان به برقرار ماندن آن خوشبین بود. ضمن آنکه از ظواهر امر هم پیداست که این اتصال چندان قریب‌الوقوع نخواهد بود. اما اگر برجام احیا شود و ارتباط بانکی ایران با سوئیفت برقرار شود شاید اتصال میر و شتاب اتفاق عجیب و دور از دسترسی نباشد.
اینکه ما به سوئیچ‌های بین‌المللی اتصال پیدا کنیم، اتفاق لازمی است. در این سال‌ها که تحریم بودیم مردم ما از این سوئیچ محروم بوده‌اند. در همه کشورهای دنیا از طریق بانک‌ها امکان حواله، خرید اینترنتی باز کردن ال‌سی و... وجود دارد. همه این‌ها حقوق شهروندی مردم است، اما متاسفانه به علت تحریم‌های ثانویه خزانه‌داری آمریکا، شهروندان ایران از این حقوق محروم شده‌اند.
اگر فرض خوش‌بینانه داشته باشیم بر ثبات اتصال احتمالی میر و شتاب، به لحاظ فنی این اتصال چقدر قابل دسترس است؟
از لحاظ فنی، پروتکل ارتباط بین سوئیچ‌های پرداخت ایزوی 8583 است. روی این ایزو که هر کشوری مقداری سفارشی‌سازی انجام داده است، شما می‌توانید انتظار داشته باشید که مشکل جدی وجود نداشته باشد. از لحاظ زیرساختی سوئیچ شتاب قادر است تراکنش‌های میر مرتبط یا تراکنش‌های ما بر روی میر را منتقل کند. چراکه تراکنش‌های دو کشور در برابر کل تراکنش‌ها، حجم قابل توجهی ندارد که ظرفیت خاصی را طلب کند. بیشتر به نظر می‌رسد که موضوعات غیرفنی مانع تسهیل انجام این اتصال شده است.
پس در همه این سال‌ها که بحث اتصال دو شبکه میر و شتاب وجود داشته، زیرساخت مهیا بوده اما به لحاظ سیاسی امکان اتصال وجود نداشته است؟
می‌توانم بگویم موضوع فنی نیست.
اتصال میر و شتاب چه مزایایی دارد؟
چند مزیت دارد. اول اینکه انتقال پول در طرق مختلف اعم از ال‌سی یا ال‌جی انجام می‌شود. این برای بازرگانانی که با روسیه یا از روسیه با ایران تجارت دارند باعث تسهیل کار می‌شود و هزینه انتقال پول را کاهش می‌دهد.
دوم اینکه امکان خرید از شاپ‌های مجازی روسیه فراهم می‌شود و افرادی که دانشجو یا افراد وابسته در دو کشور دارند، امکان واریز پول خواهند داشت.
