معامله ۶ میلیارد دلاری
بررسی مذاکرات جدید ایران و آمریکا بر سر آزادی زندانیان
بررسی مذاکرات جدید ایران و آمریکا بر سر آزادی زندانیان
بار دیگر مذاکرات ایران و آمریکا بر سر آزادسازی منابع توقیف‌شده ایران در کشورهای دیگر و زندانیان آمریکایی در ایران به صدر اخبار بین‌المللی راه یافت و این بار توسط هر دو طرف ایرانی و آمریکایی تایید شد.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز جمعه در مورد آزادسازی منابع توقیف‌شده ایرانی و آزادی تعدادی از زندانیانی که غیرقانونی توسط آمریکا بازداشت شده‌اند، بیانیه‌ای را منتشر کرد و تصریح کرد: «فرآیند آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های جمهوری اسلامی ایران که برای چند سال به‌طور غیرقانونی در کره جنوبی توسط آمریکا توقیف شده بود، آغاز شد. ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود در این خصوص را دریافت کرده است. آزادسازی و رفع محدودیت از منابع مالی جمهوری اسلامی ایران که غیرقانونی و به بهانه نگرانی بانک‌های خارجی از تحریم‌های ظالمانه ایالات متحده مسدود شده یا استفاده از آنها سخت شده است، همواره در دستور کار وزارت امور خارجه قرار داشته است. نحوه بهره‌برداری از منابع و دارایی‌های مالی رفع توقیف‌شده در اختیار جمهوری اسلامی ایران بوده و این منابع برای نیازهای مختلف کشور حسب تشخیص مراجع ذیصلاح هزینه خواهد شد.» این در حالی است که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا در کنفرانس خبری مشترک با همتای مکزیکی خود مدعی شده منابع مالی ایران صرفاً برای «اهداف بشردوستانه» در حساب‌های «محدود و همسو» با «معافیت‌های تحریمی موجود» و برای «اقلام غیرتحریمی» استفاده خواهد شد. بلینکن تصریح کرد که تلاش برای بازگرداندن این آمریکایی‌ها به خانه منجر به «رفع هیچ‌گونه تحریمی» برای ایران نخواهد شد. دولت آمریکا تعهد تزلزل‌ناپذیری برای حفظ و اجرای تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی دارد. در همین راستا برخی ناظران از جمله باربارا اسلاوین کارشناس آمریکایی در توئیتی مدعی شد: «ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و شمار محدودی تجهیزات پزشکی را نزد بانکی در دوحه ثبت کند. بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالا‌ها را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آنها را به ایران تحویل می‌دهند. ایران اصلاً به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.» محمد مرندی، تحلیلگر امور بین‌الملل و هسته‌ای و منبع نزدیک به دولت در توئیتی نوشت: «این ادعای نادرست، ساخته و پرداخته افراد ناخرسند و عصبانی است. ایران به تمام دارایی‌های آزادشده خودش دسترسی کامل و مستقیم دارد و هیچ شرکت قطری در این میان دخیل نیست. بانک‌های ایرانی کنترل کامل [بر این دارایی‌ها] دارند و می‌توانند بدون هیچ محدودیتی خدمات و کالا خریداری کنند.»
بیانیه وزارت امور خارجه ایران می‌افزاید: «آزادی تعدادی از زندانیان بی‌گناه ایرانی که طی سال‌های گذشته به‌طور غیرقانونی و با اتهام واهی دور زدن تحریم‌های ظالمانه آمریکا، در این کشور دستگیر و زندانی شده‌اند، جدیداً توسط دستگاه دیپلماسی پیگیری شده است. در این راستا، آزادی تعدادی از زندانیانی که به‌طور غیرقانونی توسط آمریکا بازداشت شده‌اند، به‌زودی محقق خواهد شد. زندانیان مدنظر آمریکا کماکان در ایران حضور دارند». روزنامه نیویورک‌تایمز مدعی شده مطابق با توافق حاصله میان ایران و آمریکا، پنج زندانی آمریکایی در ازای آزادی چند زندانی ایرانی و دسترسی تهران به ۶ میلیارد دلار برای اهداف بشردوستانه، اجازه ترک ایران را پیدا خواهند کرد. مراد طاهباز، سیامک نمازی و عماد شرقی از جمله زندانیان آزادشده توسط ایران هستند. نام دو زندانی آزاد شده دیگر ذکر نشده است. نیویورک‌تایمز به نقل از دو منبع مطلع نوشت که یکی از دو زندانی ناشناس آزادشده یک «دانشمند» و دیگری یک «تاجر» است. به گفته بلینکن، این پنج تن از زندان به حبس خانگی منتقل شده‌اند.
علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز با اشاره به توافق اخیر ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان بین دو کشور و آزادسازی چند میلیارد دلار از دارایی‌های ایران گفت: «ایران تضمین لازم برای پایبندی آمریکا به تعهدات خود را دریافت کرده است.»
واکنش همتی به اقدام دستگاه دیپلماسی
عبدالناصر همتی، رئیس اسبق بانک مرکزی در رابطه با آزادسازی منابع بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی در کانال تلگرامی خود با عنوان نکاتی درخصوص آزاد شدن منابع ارزی مسدودی در کره‌جنوبی نوشت: «اینکه انتقاد می‌شود چرا دولت پذیرفته است که منابع ارزی در کره‌جنوبی برای خرید کالاهای اساسی و دارو باشد، باید توضیح بدهم که موضوع صرفاً مربوط به این دولت نیست. در دولت قبل هم پذیرفته شده بود. چراکه هرگونه توافقی خارج از برجام، همراه با ادامه تحریم‌هاست. ایرادی که می‌توان گرفت این است که چرا روند توافق را طول داده و بعد از سه سال تحمیل هزینه، به همان نقطه اول رسیدید؟ چرا اروپا را دور زدید و متوسل به کشورهای منطقه شدید؟ و مهمتر اینکه چرا به‌رغم ادعای یک دولت مقتدر، نتوانستید برجام را اجرا کنید و یا به یک توافق هسته‌ای بهتر، جهت رفع تحریم‌ها دست یابید؟ دیگر از چاپ پول «بدون پشتوانه» در سال ۱۳۹۸ هم نمی‌توانید صحبت کنید، چون که امروز با توافق انجام‌گرفته، بانک مرکزی می‌تواند با پشتوانه همان ارز‌های آزادشده و از طریق تأمین ارز واردات کالاهای اساسی و دارو، انبساط پولی یک سال گذشته شما را نیز عقیم کند.»
اشاره همتی به چاپ پول بدون پشتوانه مربوط به هزینه‌کرد منابع توقیف‌شده در کره‌جنوبی توسط دولت حسن روحانی است. در سال 1398 دولت روحانی با معرفی این منابع ارزی به بانک مرکزی و تسعیر آن، ریال دریافت کرده و آن را هزینه کرد و اکنون منابع آزادشده بایستی به‌عنوان پشتوانه ارزی تحویل بانک مرکزی شود درحالی‌که براساس اخبار منتشرشده این منابع صرف هزینه‌های صادرات اقلام ضروری خواهد شد. از سوی دیگر منابع توقیف‌شده ایران در سال 2018 معادل 2/7 میلیارد دلار ارزش داشت که اکنون با توجه به کاهش ارزش یوان کره جنوبی در مقابل دلار به 6 میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است.
درحالی‌که شبکه آمریکایی سی‌ان‌ان به نقل از یک منبع مطلع گزارش داده توافق اخیر ایران و آمریکا مبنی بر آزادی زندانیان با مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای ایران مجزا است و آزادی نهایی آمریکایی‌ها «شاید بتواند به تسهیل مذاکرات در دیگر حوزه‌ها کمک کند». روزنامه نیویورک‌تایمز به نقل از مقام‌های ارشد اسرائیلی خبر داد که این معامله بخشی از «تفاهم‌های گسترده» است. دو مقام ارشد امنیتی در اسرائیل که نخواسته‌اند نام‌شان فاش شود، به روزنامه نیویورک‌تایمز گفته‌اند که در چارچوب «تفاهم‌های گسترده‌تر» که به‌صورت «غیرمستقیم» میان ایران و آمریکا حاصل شده، فعالیت هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران «محدود» و حملات نیروهای نیابتی وابسته به تهران به نیروهای آمریکایی حاضر در منطقه «متوقف خواهد شد». «محمدعبدالعزیز الخلیفی»، وزیر مشاور دولت قطر در امور خارجه نیز روز جمعه، در گفت‌وگو با شبکه «الجزیره» درباره جزئیات توافق تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا گفت: «قطر نقش مهمی در تسهیل گفت‌وگو بین واشنگتن و تهران داشت و امیدواریم توافق واشنگتن و تهران منجر به توافق در پرونده هسته‌ای شود.»
مجموعاً 26 میلیارد نصیب ایران می‌شود
عبدالرضا فرجی راد، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین الملل در مورد توافق صورت‌گرفته به هم‌میهن گفت: این تفاهم که قرار بود انجام شود توافقی نبود که روی کاغذ بیاید و امضاء شود. هدف این بود که این توافق نانوشته باشد تا به دلیل مشکلات داخلی آمریکا برای تصویب به کنگره آمریکا نرود. این تفاهم این است که غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران در 60 درصد بماند و در قبال آن، زندانی‌های آمریکایی در ایران آزاد شوند و پول‌های ایران در کره، عراق و وامی که صندوق بین‌المللی پول مقرر بود، به ایران پرداخت کند و آمریکا اجازه این سه مورد را بدهد که مجموعاً 26 میلیارد دلار از این طریق نصیب ایران می‌شود. چند ماه پیش با طرح موضوع پنجمین زندانی آمریکایی در ایران مذاکرات متوقف شد. بحث زندانی پنجم کار را خراب کرد و دوباره مذاکرات با واسطه‌ها شروع شد و نتیجه این شد که آن تفاهم اولیه تبدیل به یک توافق دومرحله‌ای شود؛ یعنی یک قدم به عقب رفتیم. در آن توافق طرفین برای یک توافق درازمدت بعد از انتخابات آمریکا، بحث می‌کردند.
فرجی‌راد با اشاره به انتخابات آمریکا ادامه داد: «بعید می‌دانم بعد از انتخابات آمریکا بشود برجام را احیاء کرد. دومرحله‌ای شدن این توافق موجب شد تا طرفین به این نتیجه برسند که حالا برای قسمتی از توافق که می‌توانیم راه‌حلی برایش پیدا کنیم، آن را انجام بدهیم و بعد وارد مرحله دوم شویم. یعنی با آزاد شدن پول ایران در کره‌جنوبی این پنج زندانی آزاد شوند و زندانیان ایرانی در آمریکا هم آزاد شوند، بعد مذاکره ادامه پیدا کند. من تصورم این است که مذاکرات ادامه پیدا می‌کند و اگر مشکل خاصی پیش نیاید که مجموعه تفاهمی به نتیجه خواهد رسید و پول ایران در عراق و پول صندوق بین‌المللی آزاد خواهد شد و یک مقدار هم فروش نفت بیشتر ایران بیشتر خواهد شد و غنی‌سازی روی 60 درصد متوقف خواهد شد و در ادامه نیز مذاکرات ادامه پیدا خواهد کرد.
فرجی‌راد با اشاره به نزدیک شدن زمان رفع برخی محدودیت‌های ایران در پائیز مانند منع خرید و فروش تسلیحاتی و همچنین محدودیت‌های موشکی ایران افزود: بعید می‌دانم در این مذاکرات اخیر روی این موضوعات اصلاً بحثی شده باشد به‌ویژه که با شرایط کنونی اروپا بر سر مسائل تسلیحاتی ایران حساس است. اروپا شاید بیشتر از آمریکایی‌ها روی برداشتن این محدودیت‌ها حساس باشد. البته خود آمریکایی‌ها هم حساس هستند اما فکر نمی‌کنم به اندازه اروپایی‌ها. بعید می‌دانم با توجه به مسائلی هم که در رابطه با جنگ اوکراین مطرح است، الان آنها آمادگی‌اش را داشته باشند روی رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران بحث کنند. اما ایران براساس برجام ادعای خود را خواهد داشت و می‌گوید ما در برجام توافقاتی داشته‌ایم و یکی از توافقات این است که ما دیگر از پاییز بتوانیم خرید و فروش سلاح داشته باشیم. باید زمان پیش برود و ببینیم چه اتفاقاتی می‌افتد. ایران چه اقداماتی می‌کند، آنها چه عکس‌العمل‌هایی نشان می‌دهند. اما اگر مرحله دوم توافقات هم مثل این مرحله اول مثبت باشد می‌توان به مراحل بعدی امیدوار بود. در مرحله اول هم هنوز نباید تصور کنیم صددرصد موضوع تمام شده است چون هنوز زندانی‌ها در ایران هستند، هنوز پول ایران در کره جنوبی وارد بانک قطر نشده است.
فرجی‌راد در ادامه افزود: بعد اگر در آن قسمت دوم، تفاهم شود، یعنی غنی‌سازی 60 درصدی باشد، نفت ایران هم بیشتر فروش برود و اتفاقات دیگری که گفتم انجام شود و آن تنش منطقه‌ای که آمریکایی‌ها درخواست دارند درگیری انجام نشود، مثلاً در عراق گروه‌های شیعی به نیروهای آمریکایی حمله نکنند، فکر می‌کنم که روند مثبتی را شاهد خواهیم بود.
فرجی‌راد با اشاره به رابطه ایران و روسیه افزود: یکی از دلایل سرعت گرفتن مذاکرات ایران و آمریکا تصور می‌کنم این است که ایران یک مقدار نسبت به روسیه دلسرد شده است. بعد از بیانیه مشترک روسیه و کشورهای عربی شورای همکاری خلیج‌فارس و شک و تردید درباره فروش جنگنده‌های سوخو، ایران می‌خواهد به گفت‌وگوها سرعت بدهد. ایران به‌دنبال این است که خودش را از همراهی با روسیه رها کند. به‌ویژه این همراهی که از ابتدای جنگ اوکراین به خاطر همسایگی حمایت ضمنی از روسیه صورت گرفت.
این استاد دانشگاه با اشاره به نزدیکی انتخابات مجلس در ایران افزود: ایران به‌دنبال این است که گشایش‌های اقتصادی به وجود بیاید و به دنبال این گشایش‌های اقتصادی بخواهد با کشورهای منطقه هم به‌خصوص جنوب خلیج‌فارس کار کند؛ با عربستان روابط برقرار کرده، روابط با امارات بهتر شده و همه این کشورها چه ایران، چه کشورهای جنوبی خلیج‌فارس به دنبال ثباتسازی هستند. چون هر دو طرف به این ثباتسازی نیاز دارند، لذا من تصور می‌کنم که ایران یک مقدار به گفت‌وگوهایی که قرار است با آمریکا داشته باشد؛ حالا با واسطه یا بی‌واسطه سرعت بدهد.
