پیام مقامات واکنش روزنامه‌‏نگاران

عباس عبدی: «روایت» باید مبتنی بر واقعیت باشد محمد مهاجری: دولت با رسانه‌‏ها امنیتی برخورد نخواهد کرد

در شرایط کنونی و حساس کشور که مساله برجام روی میز است و مشکلات اقتصادی بیداد می‌‌کند، جریان آزاد رسانه‌‌ای و تعامل با دولت بهترین ابزار است اما دولت کنونی روند همکاری خود با رسانه‌‌ها را محدود کرده است. حتی مقامات در پیام‌‌های تبریک‌شان جایگاه رسانه را نظامی و امنیتی دیده‌اند و کمتر به ظرفیت‌‌های موجود اشاره کرده‌اند. مساله‌‌ای که از دید روزنامه‌نگاران به جد مورد نقد واقع شده است. از دید این روزنامه‌نگاران، هنوز جایگاه رسانه همان جنبه سنتی دارد و دولتی‌‌ها و رسانه‌‌های رقیب همراه با جریان قدرت، از سال 1378 درس نگرفته‌اند و به دنبال ایجاد فضای یک‌طرفه رسانه هستند. با فرا رسیدن 17 مرداد باز هم نگاه‌‌های مسئولان به سمت جامعه رسانه‌‌ای جلب شد؛ اقشاری که در کنار سایر مشاغل از حداقل حقوق و مزایا و مهمتر از آن، امنیت شغلی برخوردار هستند و مهمتر اینکه به واسطه نگارش و تشریح مشکلات در طول چهار دهه اخیر بارها از سوی دستگاه‌‌های نظارتی به تشویق اذهان عمومی و خروج از چارچوب‌‌های تعیین‌‌شده قانون مطبوعات، متهم و در نهایت بیکار و حتی محکوم شده‌‌اند. بدون تردید بزرگترین محکومیت برای یک فرد رسانه‌‌ای ممنوعیت از نوشتن آلام مردم و مشکلات جامعه است، اما بارها این ممنوعیت‌‌ها برای افرادی در مطبوعات اعمال شده است. بیان مشکلات رسانه‌‌ها و افراد در حوصله این گزارش نیست، اما برای یک رسانه و مهمتر از آن، برای یک خبرنگار و روزنامه‌‌نگار، نشر حقیقت و واقعیت در کنار دسترسی به مسئولان برای پاسخگو کردن و احترام به جایگاه آن مهمترین خواسته است. باید پیام رئیس دولت را برای این روز که در آن آمده است «روز خبرنگار فرصت مغتنمی برای قدردانی از کوشش کسانی است که در عرصه تبیین، آگاهی‌‌بخشی و پاسداری از حقیقت خستگی نمی‌‌شناسند» به فال نیک گرفت و امیدوار بود که با نگاهی که او نسبت به این قشر دارد، جایگاه رسانه‌‌ها در این دولت رشد یابد. در ادامه این پپام اینگونه آمده است: «در روزگاری که بدخواهان انقلاب اسلامی با تحریف و روایتگری مغرضانه به نبردی جدی و مستمر با حقیقت برخاسته‌‌اند، نقش اصحاب رسانه، در ایستادگی در برابر امواج تخریب، دروغ و فریب، بیش از همیشه مهم است. توسعه و تعالی ایران اسلامی و تحقق آرمان‌‌های بلند انقلاب اسلامی، امام(ره) و رهبر ‌‌معظم، بی‌‌تردید جز در سایه نقش‌‌آفرینی موثر رسانه‌‌نگاران گرانقدر و اطلاع‌‌رسانی منصفانه و مسئولانه به دست نخواهد آمد. روز خبرنگار، علاوه بر گرامیداشت مسئولیت و جایگاه مهم خبرنگاران، مجالی برای پاسداشت حقیقت‌‌جویی، شفافیت و حق مردم بر دانستن و دسترسی آزاد به اطلاعات است. » رئیس‌‌جمهور در پایان با گرامیداشت این مناسبت، از همه مرزداران حقیقت و مجاهدان عرصه تبیین و آگاهی، قدردانی نموده و تقارن معنادار روز خبرنگار امسال را با عاشورای حسینی، تاکید مضاعفی بر وظیفه آگاهی‌‌بخشی اصحاب قلم و جهاد تبیین آنان می‌‌داند. در کنار رئیس‌‌جمهور، محمدباقر قالیباف نیز در پیامی این روز را تبریک گفته است. او از تمامی خبرنگاران پارلمانی دعوت کرده است تا در مسیر تحول قوه مقننه یاری‌‌رسان نمایندگان مردم در مجلس باشند و در پیام خود به دو نکته مهم اشاره کرده که قابل تامل است. رئیس مجلس برای خبرنگاران دو وظیفهٔ همگانی یعنی جهاد تبیین و جهاد تصمیم را تبیین کرده است. البته محتوای پیام این مقام مسئول در کنار سایر مقامات، قابل تامل و تعمق است زیرا این مقامات برای خبرنگاران وظیفه خاصی را تعریف کرده‌‌اند. برای نمونه در پیام شورای نگهبان، قلم به سلاح و رسانه به سنگر توصیف شده است یا وزیر کشور مسئولیت خبرنگار را روایت آرمان‌‌های بلند و دستاوردهای انقلاب اسلامی در برابر جنگ ترکیبی و شناختی دشمن دانسته است. حتی وزیر دفاع نیز در پیام تبریک خود از جریان بودن جنگ روایت‌‌ها سخن گفته است. فرشاد مهدی‌‌پور معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌‌رسانی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در پیام تبریک خود گفته است:«رسالت امروز خبرنگاران همگانی کردن مفهوم «جهاد تبیین» به معنای واقعی کلمه است و در این عرصه هر قلم می‌‌تواند به مثابه‌‌ی یک سرباز پُرتوان عمل کند. » عباس عبدی در واکنش به این اظهارنظر معتقد است: «زمانی که سیستم‌‌های سیاسی در تقابل هستند ایرادی ندارد اگر گاهی رسانه‌‌ها نیز اینگونه عمل کنند، اما به معنای این نیست که عین سرباز با یکدیگر بجنگند، حتی اگر رسانه بخواهد جنگ کند، ادبیات خاص خود را دارد. اینگونه نیست که رسانه، ادبیاتی لخت و نظامی، توهین‌‌آمیز و فحاش‌‌گونه و دروغ را به صرف اینکه می‌‌خواهد بجنگد، به کار گیرد. این ادبیات و رویکرد در رسانه‌‌ها جواب نمی‌‌دهد. همین دلایل است که وضعیت کنونی رسانه را رقم زده است، به‌‌طوری که رسانه‌‌های رسمی سیستم و به‌‌طور مشخص رادیو و تلویزیون را از اوج به حضیض رسیده و نفود خود را از دست داده است. » با این حال این سوال به طور جدی مطرح می‌‌شود که چرا در سال جاری تبریکات مقامات برای این روز، در حول و محور این موضوعات بوده است.

انتقاد از رویکرد سنتی و ارسال پیام تبریک

رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه‌‌نگاران در پاسخ به این رویکرد به هم‌‌میهن گفت: «باورکردنی نیست هنوز پس از چهل و اندی سال مسئولان متوجه اهمیت واقعی رسانه نشده‌‌اند و مهمتر اینکه متوجه ذات این پدیده هم نیستند. تصور آنان از رسانه این است که در خدمت جنگ تبلیغاتی و روایتی است و فکر می‌‌کنند باید روزنامه‌‌نگار و رسانه در خدمت این جنگ باشند؛ جنگی که یک طرف آن رسانه‌‌های معاند، مخالف و برانداز و طرف دیگر آن رسانه‌‌های خودی قرار دارند. در حالی که اساسا توجه نمی‌‌کنند اگر جنگ رسانه‌‌ای هم باشد باید مبتنی بر واقعیت‌‌ها باشد، نمی‌‌توان فراتر از واقعیت‌‌ها و با نادیده گرفتن کامل واقعیت اقدام به ساخت روایت کرد. شاید یک بار بشود اما هر روز این امر شدنی نیست.‌» او معتقد است:«باید رسانه در خدمت بازتاب واقعیت و حقیقت باشد، ممکن است در این راه کم و بیش ملاحظاتی رعایت شود، اما اصل این وظیفه را نمی‌‌توان نادیده گرفت، به همین دلیل وقتی ادبیاتی به کار گرفته می‌‌شود و فکر می‌‌کنند خبرنگار مانند سرباز در جنگ است و فرماندهی هم وجود دارد تا بگوید، حمله، خبرنگار حمله کند. باید بگویم که اساسا چنین ماهیتی در رسانه‌‌های مدرن وجود ندارد. رسانه‌‌های مدرن باید انعکاس‌‌دهنده واقعیت و حقیقت باشند، البته با روایت‌‌های گوناگون. ولی در هر صورت این روایت‌‌ها باید مبتنی بر حقیقت و واقعیت باشد، متاسفانه هیچ پدیده مدرنی را در ایران به اندازه رسانه به شکل سنتی مورد استفاده قرار نمی‌‌دهند و نسبت به رسانه کاملا رویکرد سنتی و منبرگونه وجود دارد و موجب شده تا ساختار رسانه ایران به شدت متزلزل و ناکارآمد شود. » محمد مهاجری مدیرمسئول خبرگزاری خبرآنلاین هم‌‌نظر با دیدگاه عبدی درباره جایگاه رسانه است. او به هم‌‌میهن گفت: «رسانه‌‌ها طلایه‌‌داران جهاد تبیین هستند و بهترین کار برای این جهاد نیز راست و صریح گفتن است. وقتی صداقت در کار باشد بزرگترین جهاد تبیین است. مسئولان دوست دارند که سالی یک روز خبرنگاران را تحویل بگیرند، اما من فکر می‌‌کنم نیازی به این کار نیست. مسئولان به همین اندازه که برای حرفه این اقشار، اعتبار قائل شوند و قبول کنند رسانه یک حرفه عینی، تجربی و مهم است که می‌‌توان از آن به عنوان یک فرصت استفاده کرد، کافی است. به خصوص باید آنقدر صداقت و صراحت داشته باشند که زمانی که خبری، گفت‌‌وگویی یا گزارشی از مسئولی منتشر می‌‌کنند، با کمترین توهین و تهمت و اهانت برخورد شود. » او با انتقاد از برخی از توصیف‌‌ها در پیام تبریک به مناسبت 17 مرداد، معتقد است که «مسئولان از خبرنگاران انتظاراتی را بیان می‌‌کنند اما این نکته مهم را باید بدانند که رسانه خیلی کار ساده‌‌ای دارد و افراد رسانه کسانی هستند که با مردم بیشتر می‌‌جوشند و حرف مردم را بیشتر می‌‌فهمند. »

توقع بی‌‌جای دولت از رسانه‌‌ها

با این حال برای رسانه و فرد رسانه‌‌ای وظایف مشخصی تعریف شده است که یکی از وظایف تشریح مشکلات و حتی نقد سازنده است. مساله‌‌ای که رسانه‌‌ها با اما و اگرهای بسیار در این مسیر قدم برمی‌‌دارند و بیشترین انتظارات دولت‌‌ها همراهی مثبت رسانه‌‌ها است. عباس عبدی در این زمینه گفت: «هرگونه مطالبه‌‌ای فراتر از کارکرد رسانه‌‌ها نشان‌‌دهنده این است که آن مطالبات منجر به تضعیف نهاد رسانه می‌‌شود. در کشور ایران که 99درصد رسانه‌‌های آن رسمی و تحت کنترل دولت و حاکمیت هستند، چرا نمی‌‌توانند موثر باشند. در حالی که ۲۴ ساعته مشغول بازتاب دستاوردها هستند. چرا اثر نمی‌‌گذارد برای اینکه روایت آنها واقعی و مبنی بر واقعیت نیست و مردم نمی‌‌پذیرند. این انتظارات از رسانه‌‌ها اشتباه است. معتقدم باید رسانه‌‌ها آزاد باشند تا با یکدیگر رقابت کنند تا به بهترین شکل ممکن واقعیت در جامعه بازتاب داده شود. در این شرایط است که مخاطب، واقعیت‌‌های بیان شده از سوی رسانه‌‌ها را می‌‌پذیرد زیرا این واقعیت‌‌ها به شکل تزریقی یا تحمیلی نیست. » مهاجری نیز در این‌‌باره اینگونه نظر می‌‌دهد:«اینکه برخی از رسانه‌‌ها، دیگر رسانه‌‌ها را تنها به دلیل بیان نقدهایی از دولت؛ به عامل بیگانه، نفوذی یا لیبرال یا تندرو بودن متهم کنند، درست نیست. معتقدم اگر فضا دوستانه باشد رسانه‌‌ها می‌‌توانند به حاکمیت و دولت کمک کنند. دولتی‌‌ها همیشه رسانه‌‌ها را مقابل خود می‌‌دانند و میان آنها تقابلی وجود دارد و انتظار دارند رسانه‌‌ها در برابر آنها کرنش داشته باشند که این توقع نابجاست، زیرا در کل دنیا رسانه به عنوان یک نهاد دموکراتیک و آزاده‌‌خواه شناخته شده است. پس در کشور رسانه و افراد رسانه‌‌ای را چه به رسمیت بشناسیم یا نه، واقعیت این است که آنها وجود دارند. »

جریان آزاد رسانه‌‌ای در دولت سیزدهم

رئیس‌‌جمهور بر رشد جایگاه رسانه تاکید دارد. اما آیا این حقیقت در این دولت قابل تحقق است. عباس عبدی در این باره گفت: «رسانه به کمک‌‌های دولتی نیاز ندارد و اگر دولت‌‌ها مانع عملکرد آزاد آنها نشوند، جزو بنگاه‌‌های سودده هستند، اما اینکه در آینده شاهد چه وضعیتی از رسانه‌‌ها خواهیم بود و آیا آزادی رسانه تحقق می‌‌یابد یا نه؟ پرسشی قابل تامل است. رسانه رکن دنیای امروز است و ذاتی دارد که نمی‌‌توان آن را تغییر داد. حتی اگر رسانه بخواهد سوگیری کند باید خیلی موارد را رعایت کند، رسانه تنها 10 درصد می‌‌تواند سوگیری کند نه 100 درصد. برای همین رسانه‌‌هایی که سوگیری‌‌های متعارف و ظریفی دارند، مخالف و منتقدان خود را دعوت می‌‌کنند حتی اگر به ضرر آنها باشد، صحبت می‌‌کنند. بنابراین بدون آزاد شدن رسانه‌‌ها رشد و توسعه و ثبات سیاسی و اجتماعی در کشور خیال واهی است، به خصوص با گسترده شدن فضای مجازی و رسانه‌‌های غیررسمی اهمیت توجه به کارکرد و ذات رسانه بیشتر شده است. » محمد مهاجری نیز در این باره با تاکید بر اینکه برخورد با رسانه هیچ مشکلی را حل نمی‌‌کند، گفت: «به عنوان یک فرد اصولگرا این مطلب را می‌‌گویم که در سال 1378 در دادگاه مطبوعات 18 رسانه اصلاح‌‌طلب را تعطیل کردیم و ماندیم خودمان و فکر کردیم؛ که من آنم که رستم بود پهلوان، و الان می‌‌توانیم فضای افکار عمومی را دست بگیریم که هیچ کاری هم نکردیم. معتقدم اگر رسانه‌‌های موافق و مخالف باشند رسانه‌‌ها بزرگترین فرصت برای حاکمیت و نظام هستند و هر زمانی که رسانه‌‌ها را به ارتباط با بیگانگان متهم کردیم، بازنده خودمان بودیم. من نمی‌‌گویم که قانون مطبوعات رعایت نشود، اما اگر به دادسرای رسانه در دو سال اخیر نگاه کنیم متوجه خواهیم شد که در این مدت افرادی که زبان رسانه را می‌‌شناسند حضور دارند، برای همین با کمترین پرونده‌‌ها مواجه هستیم. قوه قضائیه هم نتیجه گرفته است، اگر دولتی‌‌ها و سایر دوستان رسانه‌‌ای به دنبال مچ‌‌گیری از هم نباشند مشکل حل می‌‌شود.» او معتقد است که «دولت نظامی و امنیتی با رسانه‌‌ها برخورد نخواهد کرد، اما قبول دارم برخی از رسانه‌‌ها فضا را برای رقبای خود امنیتی می‌‌کنند و به دنبال آن هستند که با تهدید از سر راه خود بردارند و وادار به سکوت کنند. در رسانه‌‌های دولتی این ادبیات وجود دارد و حتی رسانه‌های طرفدار دولت در یکسال گذشته در سطح پایین‌‌تر کیفیت هستند. حتی طرفداران دولت حاضر به مصاحبه نیستند.» عبدی نیز بر این باور است که: «متاسفانه سیاست رسمی نسبت به این رسانه‌‌ها (مجازی) فقط نگاه سلبی دارد در حالی که در همه جای دنیا این رسانه‌‌ها وجود دارند، اما چرا در دنیا با این رسانه‌‌ها مشکل چندانی ندارند، برای این است که رسانه‌‌های رسمی آنها کارکردهایی به نسبت معقول و مناسب دارند و فضای مجازی خطری برای فضای واقعی نیست. در ایران هم اگر رسانه‌‌های رسمی چنین چارچوبی را اتخاذ کنند فکر می‌‌کنم با گام‌‌های قابل اعتمادی می‌‌توانیم امیدوار باشیم که آینده مناسبی برای رسانه‌‌ها رقم بزنیم.»