عصر جدید گرمایش زمین
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
بررسی گزارش جدید سازمان بین‌المللی هواشناسی در گفت‌وگو با اقلیم‌شناسان
براساس گزارش جدید سازمان بین‌المللی هواشناسی، به عصری جدید با موج‌های بیشتر گرمایش و آتش‌سوزی وارد شده‌ایم. این واقعیت، ناشی از گرمایش زمین و ناتوانی و بی‌ارادگی نوع بشر در مقابله با تغییرات اقلیمی است که زندگی صدها میلیون انسان را بدتر می‌کند. این در حالی است که به گفته کارشناسان، برنامه هفتم توسعه در حال تنظیم است، اما صراحتا به مباحث مربوط به سازگاری با اقلیم اشاره نشده است، درحالی‌که برخی از اقدامات مطروحه در آن به‌گونه‌ای است که در عمل به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با اقلیم کمک می‌کند. حالِ کره زمین خوب نیست، این مادر مهربان و سالخورده که طی میلیاردها سال حیات خود گونه‌های متنوعی از زیستمندان و غیرزیستمندان را در آغوش امن خود جای داده، این روزها به لطف بی‌توجهی و رفتارهای خسارت‌بار بشر نفس‌هایش به شماره افتاده است. گرمای بیش از حد، بلای جانسوزی است که بر سر این کره ارزشمند فرودآمده تا زمین نتواند همچون گذشته نگهبان و مأمن خوبی برای فرزندانش باشد. دانشمندان از گرمایش روزافزون زمین خبر داده و عنوان می‌کنند که به احتمال زیاد این گرما غیرقابل بازگشت خواهد بود تا جایی که صورت‌مساله سازمان‌های بین‌المللی محیط‌زیستی از مقابله با تغییرات اقلیمی به سمت چگونگی زندگی در کره‌زمین گرم‌تر تغییر کرده است. گرمایش زمین طی فرآیندی طولانی رخ داده است. بعد از انقلاب صنعتی و حرکت جهان به سمت صنعتی شدن، انسان برای پیشبرد صنعت دست به اقداماتی زد که به انتشار گازهای گلخانه‌ای منجرشد. با انتشار این گازها به تدریج روند گرمایش زمین شروع شد، معضلی که طی سی چهل سال اخیر شتاب بیشتری داشته و عواقب زیان‌بار آن روزبه‌روز بیشتر احساس می‌شود. دانشمندان تخمین زده‌اند که تا پایان قرن بیست‌ویکم میزان دی‌اکسید کربن جو به ۵۴۰ در میلیون یعنی دو برابر مقدار آن در پیش از انقلاب صنعتی که ۲۷۰ در میلیون بود، برسد. این افزایش بدون در نظر گرفتن سایر عوامل، به تنهایی دمای زمین را ۱/۲درجه بالا می‌برد. اما در اثر گرم‌تر شدن زمین، بخار آب جو و به تناسب ابر‌ها زیاد می‌شوند. آب شدن یخ‌های قطب شمال و جنوب و یخچال‌های طبیعی شدت می‌گیرد. با در نظر گرفتن این بازخوردها، تخمین زده شده که دمای زمین تا 7/2 درجه بالا برود.
متوسط گرمایش ایران دو برابر نرم جهانی
صادق ضیائیان رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا و دبیر مرجع ملی هیات بین‌الدول تغییر اقلیم درباره علت غیرقابل بازگشت بودن گرمای زمین به سمت دمای نرمال به هم‌میهن گفت: «حجم بالایی از گازهای گلخانه‌ای وارد جو زمین شده است. روی زمین جذب‌کننده‌های طبیعی برای جذب گازهای گلخانه‌ای وجود دارد. اقیانوس‌ها و جنگل‌ها نمونه‌ای از آن هستند که CO2 یا سایر گازهای معادل آن را جذب می‌کنند و به طور طبیعی پالایش انجام می‌دهند. اما بخشی از گازهای گلخانه‌ای موجود در جو جذب نمی‌شوند، به همین دلیل درحال حاضر حتی اگر بالانس انتشار این نوع گاز صفر بوده و میزان انتشار گاز و جذب آن به بالانس صفر برسد، باز هم میزان این گازها در جذب به مقداری است که تا ده‌ها سال دیگر همچنان در جو وجود خواهند داشت.» اگرچه همه مناطق دنیا تحت تاثیر عواقب منفی انتشار این گازها و تغییرات اقلیمی ناشی از آن قرار میگیرند، اما آسیب این شرایط به برخی مناطق بیشتر است. ضیائیان با تایید این مطلب اظهار کرد: «قطب‌ها بیشترین تاثیر را از این شرایط می‌پذیرند. بعد از قطب‌ها، مناطقی که به لحاظ سازگاری با تغییر اقلیمی دارای ضعف هستند و مناطقی که وابستگی زیرساخت‌های‌شان به تغییرات اقلیمی بیشتر است، آسیب‌پذیرتر هستند. در حال حاضر شاهد سیل‌های شدید در پاکستان و کشور خودمان هستیم. اما این تفاوت‌ها چندان فاحش نیست و همه کشورها از تبعات این تغییرات آسیب می‌بینند.» کشور ما نیز طی دهه‌های اخیر شاهد افزایش دما بوده است و از تبعات سوء آن تاثیر پذیرفته است. ضیائیان دراین‌باره معتقد است: «ایران نه اولین کشور و نه آخرین کشوری خواهد بود که افزایش دما را تجربه می‌کند. کلیه کشورهایی که مانند ما در محدوده خشکی قرار دارند، حدود دو برابر متوسط جهانی تحت تاثیر گرمایش زمین قرار میگیرند. در حال حاضر متوسط گرمایش جهانی یک درجه است، اما آنچه در کشور ماست، تقریبا دو برابر این اندازه است. کشور ما به دلیل قرار گرفتن در شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک می‌تواند تبعات زیادی را از گرمایش زمین متحمل شود.» برای مقابله با تغییر اقلیم نیاز به اجماعی جهانی و همکاری جهانی بوده و شاید یک کشور به تنهایی نتواند شرایط را تغییر دهد، اما قطعا دولت‌ها وظایفی در برابر شهروندان خود برای کاهش اثرات تغییراقلیم دارند. این درحالی است که به گفته کارشناسان، کشور ما با سوءمدیریت در حوزه حفاظت ازمحیط زیست، منابع آبی و جنگل‌ها مواجه است و به شرایط موجود دامن می‌زند. خشک کردن بخشی از تالاب هورالعظیم که توسط یک شرکت چینی همکار با وزارت نفت و در راستای استخراج نفت از این تالاب با هزینه کمتر صورت گرفت و حریق‌های عمدی در جنگل‌ها، تالاب‌ها و سدسازی‌های بی‌رویه، نمونه‌ای از همین سوءمدیریت‌ها و کوتاهی‌ها است.
کاهش 40 میلی‌متری بارش‌ها در کشور زیرسایه تغییرات اقلیمی
ضیائیان اما درباره عملکرد زیست‌محیطی مسئولان برای حمایت از محیط زیست و مقابله با تغییرات اقلیمی تاکید کرد:«موضوع سازگاری با تغییر اقلیم بسیار مهم و ضروری است. باید تغییراتی در رفتارهای فردی و اجتماعی و سیاست‌های کلان کشور داشته باشیم. باید بپذیریم که از میزان متوسط 270 میلی‌متر بارش کشور به 230 میلی‌متر بارش متوسط در کشور رسیده‌ایم و تمهیدات ویژه‌ای نیز مهیاکنیم.» او ادامه داد: «باید روش‌هایمان را به لحاظ مدیریتی و به لحاظ تغییر رفتارهای شهروندی در مصرف آب و انرژی و... تغییر دهیم. حتی برای تهیه لباس، باید تخریبی در طبیعت ایجاد شود، هرآنچه که تولید شده و در اختیار ما قرار می‌گیرد، می‌تواند باعث انتشار گازهای آلاینده شود. لذا صرفه‌جویی می‌تواند در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موثر بوده و باید در سیاست‌گذاری‌های دولت و برنامه‌های توسعه‌ای نیز مورد نظر قرار بگیرد.» با این حال این اقلیم‌شناس موافق ضعف در عملکرد دولت‌های مختلف در کشور ما نبوده و معتقد است: «ما کارهای بزرگی در حوزه مقابله با انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام داده‌ایم، اما آنها را بزرگ‌نمایی و اطلاع‌رسانی نکرده‌ایم.» او بر این باور است: «ما در برنامه‌های مختلف توسعه کشور به این موارد توجه کرده‌ایم. مثلا در بخش‌هایی از برنامه ششم به این موضوع توجه شده است. برنامه هفتم توسعه نیز در حال نوشتن است. اما صراحتا به مباحث مربوط به سازگاری با اقلیم اشاره نکرده است، درحالی‌که برخی از اقدامات مطروحه در آن به‌گونه‌ای است که در عمل به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و سازگاری با اقلیم کمک می‌کند. همچنین ما قوانین مختلفی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی داریم؛ مانند قانون کاهش مصرف انرژی و سایر قوانینی که به این موضوع توجه کرده است.»
ضعف در عملکرد نداریم، کشورهای دیگر بزرگ‌نمایی می‌کنند
صادق ضیائیان تاکید کرد: «حتی احداث یک تونل که باعث کاهش مسافت می‌شود، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند. به نظر من طی دولت‌های مختلف اقدامات مختلفی در راستای مقابله با این تهدید صورت گرفته است. ما شاهد همین اقدامات در کشورهای دیگر هستیم اما آنها اقدامات خود را بیش از آنچه رخ داده بزرگ‌نمایی می‌کنند. لذا به نظر من اقدامات کشور ما عقب‌تر از سایر کشورها نیست، اما می‌توان گفت که می‌توانستیم عملکرد بهتری داشته باشیم. ولی اینکه اقدامات خود را به نام مقابله با تغییرات اقلیمی و سازگاری با آن انجام می‌دهیم به این معنا نیست که ما اقداماتی نکرده‌ایم.» ضیائیان ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را باعث بهبود شرایط در تولید برق کشور، بهبود در مصرف انرژی و کاهش انتشار گازهای گلخانه دانسته و معتقد است: «نظیر چنین اقداماتی بسیار انجام شده است. با این حال به باور این اقلیم‌شناس می‌توان برای سازگاری با تغییر اقلیم کارهای بیشتری انجام داد و جهت‌گیری‌ها و اقدامات بهتر و هدفمندتری انجام داد.»
تاثیر تغییرات اقلیمی بر منابع آبی کشور
تغییر اقلیم و گرمایش زمین، آثاری منفی بر منابع آبی جهان خواهد داشت که کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده و طی سال‌های اخیر شاهد از بین رفتن یا کاهش منابع آبی کشور بوده‌ایم. نتایج تحقیقی که در سال ۲۰۰۶ صورت گرفت، نشان می‌دهد که در سال ۲۰۵۰ میلادی، میانگین دمای کشور ایران ۲/۷ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد و مقدار بارش ۱۲درصد کمتر از زمان فعلی خواهد شد و به علت افزایش دما و کاهش بارندگی، تعداد ۱۰ منطقه کنونی کشاورزی به ۸ منطقه کاهش خواهد یافت. محمود آذری پژوهشگر حوزه اثرات تغییر اقلیم بر منابع طبیعی آب و آبخیزداری و مدرس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه فردوسی در این‌باره به هم‌میهن گفت: «مطالعات درباره تاثیر تغییرات اقلیم بر منابع آب نشان می‌دهد که شرایط حدی ما تشدید شده است، یعنی تغییرات اقلیمی در مناطقی که بارش باران و نزولات آسمانی زیاد است مانند مناطق شمالی کشور باعث افزایش بارندگی‌ها می‌شود. این افزایش بارش به معنای افزایش بارش‌های نرمال و با شدت متوسط یا پایین نیست، بلکه این بارش‌ها عمدتا بسیار شدید و رگباری بوده و منجر به ایجاد سیلاب، فرسایش خاک و ایجاد رسوب در پشت سدها می‌شوند. سیل گلستان نمونه‌ای از این تاثیرات بوده است.» او ادامه داد: «تغییر اقلیم و گرمایش زمین در مناطق خشک مانند مرکز و شرق کشورمان باعث کاهش بارندگی و افزایش دما شده که این مساله نیز افزایش تبخیر و تعرق و تشدید مشکلات برای تامین آب مورد نیاز گیاهان و انسان‌ها را رقم زده است. طی سال‌های اخیر در بسیاری از مناطق مرکزی کشور شاهد در معرض خطر قرار گرفتن پوشش‌های گیاهی منطقه بوده‌ایم. تخریب پوشش گیاهی نیز زندگی حیات وحش را تحت تاثیر قرار داده و باعث کوچ حیات‌وحش و تخریب زیستگاه‌هایشان می‌شود. همچنین انسان‌ها نیز از این تاثیرات مبری نیستند.» در حال حاضر بسیاری از روستاهای کشور به‌ویژه در مناطق خشک نواحی مرکزی و شرقی تخلیه شده و مردم به دلیل کاهش بارندگی و خشک شدن چشمه‌ها و قنوات و در نتیجه تهدید سلامت و اشتغال‌شان از روستاها به شهرها مهاجرت کرده‌اند؛ مهاجرت‌هایی که آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی بسیاری را به دنبال خواهد داشت. آثار منفی گرمایش زمین خود را در شهرهای کوچک کشورمان نیز به تدریج نشان می‌دهد تا جایی که روند مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ نیز آغاز شده است.
در سازگاری با تغییرات اقلیمی موفق نبوده‌ایم
آذری ضمن تایید معضلات ناشی از تغییرات اقلیم و گرمایش زمین بر زیست انسانی درباره راهکارهای مقابله با آثار تغییرات اقلیمی و گرمایش هوا تاکید کرد: «یکی از روش‌هایی که در مواجهه با تغییر اقلیم در کشورهای مختلف وجود دارد، مبتنی بر تعدیل آثار تغییرات اقلیم است. یعنی کاری کنیم که تغییر اقلیم رخ نداده و اگر رخ می‌دهد هم شدت آن کمتر باشد. در این زمینه ما باید به هر طریق که می‌توانیم میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهیم که نیازمند برنامه‌ای کلان است که در این زمینه پیشرفت زیادی نداشته‌ایم. ما باید اقداماتی در راستای کاهش میزان مصرف سوخت صنایع، میزان مصرف سوخت در خودروها انجام دهیم که نیازمند برنامه‌ای کلان و زیرساخت‌هایی است که با توجه به شرایط تحریم شاید قادر به عملکردی خوب در این زمینه نباشیم.» او در ارائه راهکاری دیگر تصریح کرد: «باید میزان کربن موجود در زمین را به اندام‌های گیاهی یا سطح زمین بازگردانیم. این راهکار شامل مجموعه‌ای از اقدامات است که با هدف احیای پوشش گیاهی انجام می‌شود، مانند احیای جنگل‌ها و مراتع. این اقدامات کمک می‌کند کربن موجود در جو زمین که باعث بروز چنین مشکلاتی شده است به بافت‌های گیاهی در قالب برگ و چوب بازگردد. در این زمینه فعالیت‌هایی انجام شده که شاید چندان چشمگیر نباشد اما باید توسعه پیدا کند.» این پژوهشگر حوزه تغییرات اقلیمی و منابع آبی سازگاری با تغییرات اقلیمی را راهکار دیگری برای مقابله با این تغییرات توصیف کرده و گفت: «در این شیوه انسان‌ها باید خودشان را با تغییراتی که ایجاد کرده‌اند سازگار کنند. ما در این زمینه موفق عمل نکرده‌ایم. مشکلات تغییر اقلیم بیش از هر چیز خود را در حوزه آب نشان می‌دهد، بنابراین باید نوعی از گیاهان و محصولات زراعی را کشت کنیم که نیاز آبی بالایی نداشته باشند و نسبت به دمای بالا حساس نباشند. این راهکارها باعث می‌شود که آثار تغییرات اقلیم را کمتر احساس کنیم.» به اعتقاد آذری در صنعت و سایر ابعاد نیز باید از روش سازگاری استفاده کنیم و مثلا به دنبال صنایعی برویم که آسیب‌پذیری بالایی در مواجهه با گرما و تغییرات اقلیمی ندارند یا اینکه در ساختمان‌سازی باید به سبک ساخت ساختمان‌هایی حرکت کنیم که در برابر گرما مقاومت بالایی داشته و نیاز به صرف انرژی زیاد برای خنک کردن آنها نداشته باشیم. این اقدامات باعث می‌شود که آثار تغییرات اقلیمی بر زندگی کمتر باشد. کشورهای جهان بر این اقدامات تمرکز کرده و فعالیت می‌کنند.
