سکوت و سیگنال
روزنامه هممیهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
همزمان با تاخیر آمریکا اتحادیه اروپا پاسخ ایران را معقولانه دانست
پرونده هستهای ایران در مجامع بینالمللی همچنان مفتوح است و درگیر اما و اگرهای پیچیدهای شده است. در این میان باوجود پاسخ ایران به متن پیشنویس اتحادیه اروپا، فرجام احیای برجام در انتظار پاسخ آمریکاست. کارشناسان بینالمللی معتقدند که آمریکا به عمد در پاسخ تعلل کرده و قطعا با همپیمانان خود از جمله اسرائیل برای موافقت یا عدم موافقت با پیشنهادات ایرانی، مشورت خواهد کرد. در صورت ادامهدار بودن این روند احتمال دارد تهران نسبت به واشنگتن موضع دیگری اتخاذ کند که خروجی کار را برای ایران سختتر و مهمتر از آن، اقتصاد ایران را تحتالشعاع این روند، شکندهتر خواهد کرد. اگرچه جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا معتقد است که «پاسخ ایران به پیشنهاد اتحادیه اروپا درباره احیای برجام معقول بود» اما این مقام مسئول انتظار داشته که آمریکا تاکنون پاسخ خود را ارائه کند.» این گفته امیدوارکننده در کنار برخی از اظهارات همانند توئیت جیم اسکیوتو، خبرنگار ارشد حوزه «امنیت ملی» شبکه سیانان درباره مذاکرات احیای توافق هستهای، که نوشته است:«یک مقام ارشد وزارت امور خارجه[آمریکا] گفت، «برخی شکافها را پر کردهایم اما برخی دیگر هنوز باقی ماندهاند.» اگرچه میتواند نویددهنده نزدیکی به توافق باشد، اما سایر مواضع اعلام شده به همان میزان، روند رسیدن به توافق را دورتر و ناممکنتر میکند. یک مقام آمریکایی دیگر که به وبگاه خبری-تحلیلی اکسیوس گفته: «توافق در وین ممکن است نسبت به دو هفته پیش نزدیکتر باشد، اما همچنان نتیجه مذاکرات دارای ابهام است، زیرا هنوز شکافهایی وجود دارد. در هر حال، توافق قریبالوقوع بهنظر نمیرسد». از سویی این روزها مقامات اسرائیلی، واکنشهای تند و صریحی را نسبت به احیای برجام داشتهاند که میتواند نگرانکننده باشد زیرا به گفته مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بینالملل، «بایدن برای تصمیمگیری نهایی درباره احیای برجام قطعا نظر همپیمانان خود از جمله اسرائیل و کشورهای عربی را جویا خواهد شد». همچنین شبکه الجزیره به نقل از بنیگانتس، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی درباره توافق هستهای گفت: «توافقی که با ایران روی آن کار میکنند، بد است و اسراییل ناچار است از خود حفاظت کند. این توافق با ایران موجب رشد توانمندیهای هستهای آنها خواهد شد و آمادگی برای عملیاتهای دفاعی در مواجهه با هر سناریویی در حال انجام شدن است». این شبکه به نقل از رسانههای اسرائیلی اعلام کرد:«یائیر لاپید، نخستوزیر رژیم صهیونیستی در دو هفته آینده به آلمان سفر خواهد کرد تا درباره مسائل مختلفی از جمله توافق هستهای ایران رایزنی کند.» این در حالی است که مقامات کاخ سفید به همتایان اسرائیلی خود اطمینان دادهاند که علیرغم ادعاهای مطبوعاتی، هیچ امتیاز جدیدی به ایران داده نخواهد شد. در این میان مسئولان ایرانی، در ظاهر نسبت به تاخیر پاسخ آمریکا، تاکنون واکنش خاصی نداشتهاند و حتی سخنگوی وزارت امور خارجه صراحتا اعلام کرده که «ایران به دنبال رابطه دوجانبه با آمریکا نیست» با این حال بازارهای مالی ایران، بیشترین واکنشها را نسبت به این موضوع داشتند، به طوری که روند کاهشی قیمتها تقریبا نزولی است و امیدواریها نسبت به دستیبابی به برجام بیش از همیشه شده است.
تعلل آمریکا و اجرای پلن B
مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل بینالملل با بیان اینکه در پرونده هستهای ایران بارها بر این موضوع تاکید کردهام که این پرونده وارد بحران تصمیمگیری شده است، به هممیهن گفت: «آمریکا درباره پرونده هستهای در نهایت به آنچه که اتحادیه اروپا ارائه و اعلام کرده بود، بسنده کرده و آن را میپذیرد، اما با پاسخ تهران و مطرح کردن مسائلی در این باب، اکنون آمریکاست که در پاسخ به تهران عجلهای از خود نشان نمیدهد، چراکه واشنگتن در حال ایجاد فضایی است تا بتواند پلن B را برای تهران زمینهسازی کند و عدم پاسخگویی جنبهی مثبت را به همراه ندارد.» او معتقد است که فرسایشی کردن مذاکرات و عدم پاسخگویی آمریکا منجر به این میشود که دیر یا زود ایران وارد اعلام موضع شود. اعلام موضع در برابر آمریکا، یعنی ایران تهدیدات خود را با موضوع بالا بردن سطح غنیسازی اورانیوم یا مطالبی که در چهارچوب اظهارات خرازی و برخی از نمایندگان مجلس مبنی بر اینکه احتمال دستیابی به بمب هستهای وجود دارد، مطرح کند.» به باور مطهرنیا، این امر مثبت نیست و در نهایت اگر توافقی پذیرفته شود این توافق با اما و اگرهای متفاوتی از سوی آمریکاییها مواجه خواهد بود، زیرا اگر ایران پاسخ کبود به آمریکا دهد، آنها نیز سعی میکنند پاسخ دیپلماتیک عرضه کنند؛ به گونهای که توپ را به زمین ایران بازگردانند.
در دولت بایدن اجماعی وجود ندارد
قاسم محبعلی، دیپلمات و مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه درباره دلایل تعلل آمریکا به هممیهن گفت: «به درستی نمیدانیم پاسخ ایران دقیقا چه بوده است، اما علت این تعلل از سوی آمریکا مشخص نیست و باید از جوانب مختلف بررسی شود. در حال حاضر اجماعی در دولت بایدن درباره احیای برجام وجود ندارد و این دولت برخلاف دولت اوباما با همپیمانان خود یعنی اسرائیل و کشورهای عربی مشورت میکند و نظر و همراهی آنها برای بایدن مهم است.» او معتقد است: «شاید احیای برجام به مرحله نهایی نزدیک شده باشد، اما این احتمال وجود دارد که این توافق، نهایی نشود، اما اگر ایران بتواند مجددا به توافق با آمریکا برسد، قطعا آثار مثبتی بر اقتصاد ایران شاهد خواهیم بود، اما ممکن است با وجود توافق در میانه راه، همه توافقها از بین برود.» این کارشناس با توجه به اثرگذاری اسرائیل بر تصمیم نهایی آمریکا اعلام کرد: «مشکل ایران با اسرائیل مشکل امنیتی است، زیرا قویتر شدن ایران به ضرر امنیت آن خواهد بود. از این رو بر مخالفت خود بر احیای برجام رسما اعلام خواهد کرد. ایرانهراسیای که در کشورهای عربی و سایر کشورها رواج شده است، کمی نگرانکننده است، اما با این وجود همکاریهای ایران در حال گسترش است. با این وجود معتقدم که اسرائیل تا آنجا که بتواند در احیای برجام وقفه ایجاد خواهد کرد هرچند آمریکا به دنبال منافع خود است.» نکته قابل تاملی که محبعلی به آن اشاره کرد این است که «سیاست خارجی ایران، نابودی اسرائیل است، بنابراین با این سیاست خارجی و ایرانهراسی صورتگرفته، مسیر برای ایران سخت است.» با نگاهی مختصر به وضعیت ایران و آمریکا درباره توافق مجدد این دو کشور، آنهم با وجود واسطههای متعدد، دلایل مختلفی میتواند اثرگذار باشد. برای نمونه، آمریکا در آستانه انتخابات کنگره آمریکا (که 13آبانماه امسال برگزار میشود) است؛ انتخاباتی که قرائن و شواهد نشان میدهد که احتمال دارد جمهوریخواهان برنده شوند و کنگره جمهوریخواه، درباره پرونده هستهای ایران رودررویی معناداری دارد و باید حتی اگر در چند هفته آینده توافق حاصل شد، به این موضوع توجه شود. همچنین ایران در تلاش است تا همراهی و تعاملات منطقهای خود را با کشورهای عربی گسترش دهد، به طوری که بعد از هفت سال وزارت خارجه امارات اعلام کرد که سفیر این کشور در ایران به زودی کار خود را در تهران از سر میگیرد. البته در این میان، ایران همراهی خود را با کشور روسیه بیش از پیش کرده، به طوری که نماینده این کشور میخائیل اولیانوف، در سازمانهای بینالمللی اینبار حتی در ظاهر تلاش میکند تا برجام احیا شود. اما نکته قابل توجه اینجاست که احیای برجام منوط به تصمیمگیری آمریکاست. در تایید این موضوع مهدی مطهرنیا کارشناس مسائل بینالملل معتقد است که «آمریکا تصمیمگیرنده نهایی است، همانگونه که الان نشان میدهد. آمریکا با عقب انداختن پاسخگویی به ایران نشان میدهد که حتی اگر اتحادیه اروپا موافق باشد، تا زمانی که آمریکا نپذیرد کار به فرجام نمیرسد.»
یک فرصت طلایی
سیدحسین موسویان، دیپلمات پیشین کشورمان در نشست دوحه که با موضوع بررسی یک سال ریاستجمهوری ابراهیم رئیسی برگزار شد، گفت: «دولت رئیسی یک فرصت طلایی است که قدرتهای جهانی توافق احیای برجام را با دولت او نهایی کنند و همچنین کشورهای عرب شورای همکاری خلیج فارس با ایران گفتوگو کنند تا به تنشها و خصومتهای ۴۰ سال گذشته پایان داده شود و مسیر صلح و همکاری و دوستی پایدار بین ایران و اعراب فراهم شود.» این اظهارات در کنار اخبار منتشرشده درباره برجام، آثار متعددی بر اقتصاد ایران داشته است که بیشتر جنبه روانی دارد. این روزها بازارهای مالی با کاهش همراه بودند، بهرغم اینکه همچنان از نتیجه قطعی مذاکرات خبری نیست، اما سیگنال مذاکرات هستهای برای بازارها مثبت بوده است. قیمت دلار با کاهش همراه شده و در کانال 28 و حتی 27 هزارتومان قرار گرفته و با انتشار تدریجی برخی واکنشهای مثبت در مورد حلشدن بخش زیادی از اختلافات و اخباری در مورد تضمینهای آمریکا، امیدواریها در مورد آینده برجام افزایش یافته است. هرچند احیای نیمهکاره برجام با آنچه در توافق پیشین رخ داد، تفاوتهایی دارد که باعث شده سطح توقعات کاهش یابد. با این حال آن چیزی که میتواند اقتصاد را بهبود ببخشد صرف رسیدن به توافق نیست، بلکه به عوامل دیگری بستگی دارد که میتوان به قیمت تعادلی دلار در ماههای بعد از حصول توافق به میزان فروش نفت و نحوه بازگشت ارز حاصل از آن به کشور اشاره کرد.
اگر توافق نشود، قیمتها سرسامآور میشود
آلبرت بغزیان، اقتصاددان درباره اتفاقات رخداده در بازارهای مالی به هممیهن گفت: «کاهش قیمتها در بازارهای مالی ایران در بخشهای مختلف کاملا روانی است، زیرا هنوز اتفاقی رخ نداده است، اما در اینکه اقتصاد ایران با احیای برجام بهبود مییابد، نباید تردید کرد، زیرا با رفع تحریمها امکان صادرات نفت و ارزآوری میسر میشود. این میتواند در نهایت منجر به بهبود اقتصاد شود.» او اظهار کرد: «برخی از همکاران من معتقدند که برجام اثرگذار نیست، اما من نظر دیگری دارم، زیرا برجام ایجاد امید میکند و این امیدواری میتواند منجر به سرمایهگذاری شود. برجام بازار سوداگرانه را کماثر میکند اما اگر این امیدواری ایجاد شود که ثبات در بازارها دائمی شود، میتوان به بازارهای مولد اندیشید.» این اقتصاددان با بیان اینکه متاسفانه مسئولان، اخبار را صریح اعلام نمیکنند و این رفتار صحیحی نیست، تاکید کرد: «این رویه امیدها را ناامید میکند و مشاهده کردیم که بازارهای مالی با نوسان مواجه شد و یک روز قیمتها افزایشی و روز دیگر کاهش میشود.» بغزیان به شیطنت آمریکا در دوره گذشته اشاره کرد و گفت: «تردید نکنید اگر توافق نهایی نشود، مجددا شاهد رسیدن به پیک دلار و آثار آن خواهیم بود و حتی این بار قیمت بیش از رقم ثبت شده خواهد بود.»
شرکتهای آمریکایی و تضمین برجام
یکی از علل خروج ترامپ از برجام، سهم نبردن اقتصاد این کشور از بازارهای سرمایهگذاری و مالی ایران بود. قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین و مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که به نظر شما نقش شرکتهای آمریکایی در ایران در دوره جدید برجام چگونه میتواند باشد، گفت: «یکی از دلایلی که ترامپ به راحتی از برجام خارج شد، این بود که ایران منافعی برای شرکتهای نفتی و هواپیمایی آمریکایی درنظر نگرفت و چون رقبا از این توافق سود بردند، اما آمریکا نبرد، از برجام خارج شد. این بار هم اگر این اتفاق بیفتد آمریکا میتواند از این توافق خارج شود، بنابراین بهترین تضمین این است که شرکتهای آمریکایی وارد بازار مالی ایران شوند. در این شرایط لابی تندروها اجازه خروج از برجام را نمیدهد.» در این میان مهدی مطهرنیا، استاد علوم سیاسی و کارشناس مسائل بینالملل نظر دیگری دارد. او معتقد است: «ایران گفتمان انقلابی دارد و آمریکا را در مرکز امپریالیست جهانی میداند. بنابراین اجازه نمیدهد که آمریکا وارد معرکه سرمایهگذاری در تهران شود و هرگونه سرمایهگذاری در تهران در گفتمان انقلابی یعنی ورود آمریکا در جهت اعمال نفوذ. همواره بر این نکته تاکید داشتهام که در پرونده هستهای ایران دلالت ضمنی بر دلالت عینی وجود دارد و این موضوع موجب شده تا همواره چرخه تقابل، تحمل و تعارض میان ایران و آمریکا وجود داشته باشد. نمونه بارز آن نیز برجام 2015 است که بعد از تقابلهای گوناگون، با مرکزیت هستهای و پروندههای دیگر، شاهد نوعی تحمل در چارچوب نرمش قهرمانانه ایران و امضای توافق برجام بودیم. اما با وجود اینکه کشورهای اروپایی وارد ایران شدند و رقابتی را با آمریکا آغاز کردند و حتی با وجود آمادگی آمریکا برای سرمایهگذاری، ایران این مسیر را باز نکرد، آن هم در دولت حسن روحانی که دولتی با گفتمان اعتدالی بود و نزدیک به اصلاحطلبان محسوب میشد.» او گفت: «اکنون در دولت ابراهیم رئیسی با گفتمان انقلابی، اگر دولت بخواهد این معنا را در نظر نگیرد و از مواضع قبلی خود عدول کند با دو مساله در سطح تحلیلگران مواجه میشود؛ نخست اینکه کسانی که مخالف و رقیب دولت کنونی هستند، نقدهای شدید خود را نسبت به دولت رئیسی با وجود پذیرش یک توافقنامه دیر یا زود شروع خواهند کرد و این در آستانه انتخابات مجلس آینده در ایران خواهد بود. از طرفی دیگر این نکته را باید مورد توجه قرار داد که ایران در یک وضعیت سخت قرار میگیرد، زیرا باعث ریزش طرفداران گفتمان انقلاب اسلامی - که به هر تقدیر برجام را نوعی سازش با آمریکا میخواندند - میشود.»