رفع فیلتری که ۲۰ میلیون هوادار دارد
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
محمد کشوری / کارشناس فضای مجازی: مساله مردم رفع فیلتر تلگرام نیست، طرح صیانت است
روز گذشته، خبری در شبکه‌های اجتماعی، به نقل از ابوالحسن فیروزآبادی دبیر شورای عالی فضای مجازی منتشر شد که خبر از رفع فیلتر تلگرام می‌داد. این خبر به‌سرعت در فضای مجازی منتشر شد، اما بعد از مدت‌زمان کوتاهی مشخص شد این خبر شایعه‌ای بیش نبود. فراگیر شدن یک شایعه باید دارای دو شاخصه باشد؛ نخست بزرگ و غیرقابل باور بودن و دوم اینکه اکثریت جامعه آرزوی وقوع آن را داشته باشند. حالا باید دید انتشار گسترده خبر رفع فیلتر تلگرام در عرض کمتر از 12 ساعت کدام شاخصه را داشته است. شبکه اجتماعی تلگرام به عنوان یک برنامه پیام‌رسان تعریف می‌شود و در رده سوم یا چهارم جهانی بعد از واتس‌آپ، آی‌مسیج و مسنجر قرار می‌گیرد. اما در ایران این اپلیکیشن علاوه بر پیام‌رسان به عنوان یک رسانه آزاد نقش مهمی در تنویر افکار عمومی جامعه دارد، آن‌قدر که سیاستمداران به فکر کنترل آن افتادند و آن را در سال 1396 فیلتر کردند. اما دلیل اصلی چه بود؟ دولت ایران از مدیران تلگرام درخواست کردند تا با انتقال سرورها به ایران و پاسخگو بودن آنها به احکام قضائی موافقت کنند که این خواسته محقق نشد، بنابراین دستور فیلتر آن از سوی بیژن قاسم‌زاده (بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه تهران) صادر شد؛ که در آن آمده بود: «کلیه ارائه‌دهندگان خدمات دسترسی به اینترنت کشور خصوصاً شرکت ارتباطات زیرساخت و اپراتورهای تلفن و دارندگان پروانه ارائه خدمات ارتباطات ثابت مکلف هستند از تاریخ 10/02/97 نسبت به اعمال مسدودسازی کامل وب‌سایت و اپلیکیشن شبکه اجتماعی تلگرام اقدام کنند.» دستگاه‌های امنیتی بر این باور بودند که اپوزیسیون از طریق این پیام‌رسان علاوه بر ارتباط با عناصر خود در داخل کشور، جو عمومی جامعه را مدیریت می‌کند.
آغاز شایعه
بنا‌بر اطلاعات موتورهای جست‌وجو و رصد فضای مجازی، اولین بار یک کانال تلگرامی که تعداد اعضای آن کمتر از هزار و 500 نفر است، خبر رفع فیلتر را منتشر کرد. این خبر در واقع بازنشر اظهارات سه سال پیش ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی بود که اظهار امیدواری کرده بود با حضور رئیسی در رأس قوه‌قضاییه تلگرام رفع فیلتر شود. فیروزآبادی با اشاره به اظهارات کارشناسان شورا اعلام کرده بود: «ادامه فیلترینگ تلگرام برای اقشار مختلف جامعه به‌ویژه کودکان و نوجوانان به دلیل گرایش آنها به استفاده از نرم‌افزارهای فیلترشکن امری زیان‌بار است. همچینن با توجه به صدمه زیادی که این کار به کسب‌و‌کارهای آنلاین زده، امیدواریم هر چه زودتر این اپلیکیشن رفع فیلتر شود.» بعد از انتشار اولیه این خبر، برخی از کانال‌های پربازدید آن را بازنشر کردند و حتی برای بازدید بیشتر آن را به اصطلاح «پین» کردند؛ عملی که شائبه رپرتاژ بودن یا سفارشی کار شدن این خبر را ایجاب می‌کند.
تکذیب شد
این خبر چند ساعت بعد از بازنشر گسترده در شبکه‌های اجتماعی در اطلاعیه صادرشده از سوی روابط عمومی شورای عالی فضای مجازی تکذیب شد. در این اطلاعیه آمده «با توجه به انتشار خبری با عنوان «تلگرام رفع فیلتر می‌شود» در رسانه‌های کشور، صراحتا به اطلاع می‌رساند؛ این خبر صحت نداشته و تکذیب می‌شود. درصورتی که تصمیم جدیدی درخصوص فعالیت پیام‌رسان‌ها در کشور اتخاذ شود، از طریق سایت رسمی مرکز ملی فضای مجازی در اختیار شهروندان عزیز قرار خواهد گرفت.»
نگرانی از اجرایی شدن طرح صیانت
محمد کشوری، کارشناس رسانه و فضای مجازی در خصوص استقبال از انتشار این قبیل شایعات و بازتاب گسترده آن، به «هم‌میهن» گفت: «ما فکر می‌کنیم اگر در مورد موضوعی صحبت نکنیم، آن مساله حل می‌شود؛ در حالی‌که این‌گونه نیست و باید در مورد مسائل این حوزه، کارشناسان و کاربران نظرات خودشان را مطرح کنند. مسائل این حوزه به‌گونه‌ای نیست که فقط یک‌عده خاص در مورد آن تصمیم بگیرند، چون این انحصار و نگاه تک‌بعدی اثرات زیان‌باری خواهد داشت.» او برای توضیح اظهاراتش گفت: «به‌طور مثال، امروز اکثریت فکر می‌کنند اگر طرح صیانت را مسکوت بگذاریم یا در مورد آن صحبت نکنیم، این مسئله حل می‌شود؛ در صورتی که معلق گذاشتن این طرح نگرانی‌هایی را به‌وجود می‌آورد. از جمله اینکه بدون طی شدن روند قانونی؛ این طرح از سوی برخی اجرا شود و چون قانون و دستورالعملی نیست اجرای پشت‌پرده آن با سلیقه شخصی صورت بگیرد.» اما نکته قابل تامل درباره تلگرام این است که با وجود فیلتر آن، همچنان طرفداران خاص خود را دارد. این موضوعی بود که کشوری نیز به آن تاکید داشت. او معتقد است که «مسئله امروز رفع فیلتر تلگرام نیست، بلکه موضوع این است که بنا بر آمارهای دستگاه‌های دولتی با وجود فیلتر بودن این پیام‌رسان 20 میلیون نفر روزانه از آن استفاده می‌کنند. اگر این پیام‌رسان برای جامعه ضرر دارد و سیاستگذار با کار کارشناسی و نظر افراد صاحب فکر در این حوزه به این نتیجه رسیده که آن را فیلتر کند، پس چرا هنوز 20 میلیون نفر خلاف این نظر را دارند و از آن استفاده می‌کنند، چرا سه میلیون نفر از توئیتر استفاده می‌کنند و حتی مقامات دولتی و حاکمیتی به صورت علنی درآن حضور دارند و برای بیان دیدگاه و مواضع خودشان از این برنامه‌ها استفاده می‌کنند.» تعداد زیادی از کاربران انتظار داشتند با بازداشت بازپرس صادرکننده دستور فیلترینگ به اتهام فساد و ارتشاء این پیام‌رسان رفع فیلتر شود، اما نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی طرحی موسوم به صیانت به صحن ارائه دادند که مدیریت دولت و حاکمیت بر فضای مجازی بیشتر و حتی فروش و ارائه هر نوع فیلترشکن ممنوع می‌شود. کشوری از کاربران و کارشناسان مستقل خواست تا نظرات‌شان را در این باره اعلام کنند و تاکید کرد: «نباید امروز این فضای تعلیق حاکم باشد که هر چند وقت شایعه‌ای در مورد رفع فیلتر تلگرام، توئیتر یا یوتیوب منتشر شود. امروز کاربر تکلیف خود را نمی‌داند، چون هیچ صحبتی در مورد آن نمی‌شود. مردم امروزه از اپلیکیشن‌های خارجی استفاده می‌کنند، با وجود اینکه از برنامه‌های داخلی حمایت خوبی صورت می‌گیرد. این در حالی است که برای برخی برنامه‌های خارجی نمی‌توان جایگزین داخلی تعریف کرد که مورد استفاده روزانه مردم است.»
فیلترینگ سیاست اشتباه
موضع تصمیم‌گیران درباره فرمول فیلترینگ، موضوع دیگری بود که این کارشناس به آن ورود کرد. به عقیده او: «اینکه مردم از پیام‌رسان‌های داخلی کمتر استقبال کردند، باید در یک نظرسنجی واقعی و شفاف مطرح شود. اما برای به نتیجه درست رسیدن، لازم است این اطمینان به شرکت‌کنندگان داده شود که حرف‌های آنها شنیده می‌شود و تاثیرگذار است. اگر بخواهیم همان فضایی که هم‌اکنون بر مطبوعات و صداوسیما حاکم است در این حوزه هم ایجاد کنیم کسی از آنها استقبال نخواهد کرد. امروز مساله مردم دیگر رفع فیلتر تلگرام نیست بلکه از آن مهمتر سرنوشت و روشن شدن وضعیت طرح صیانت است، چون اجرا شدن آن بر زندگی تمام افراد جامعه اثر مستقیم و غیرمستقیم می‌گذارد.» متاسفانه در فضای کنونی، با پایین آوردن سرعت اینترنت از سوی وزارت ارتباطات و قطعی‌های گسترده، فیلترینگ، طرح صیانت افق روشنی برای استفاده از فضای مجازی در قرن 21 برای مردم ایران وجود ندارد.
