بازگشت از وین پرسش در تهران
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
مذاکرات در تعطیلات روزهای شلوغی را پشت سر گذاشت
گروه خبر: مذاکرات چند روزه برجام در وین به اتمام رسید و تیم‌های مذاکره‌کننده شب گذشته به پایتخت‌های خود بازگشتند. اروپایی‌ها می‌گویند که بهترین پیشنهاد‌ها را به ایران ارائه داده‌اند. یک مقام وزارت امورخارجه ایران نیز گفته است که «در چهار روز گذشته مذاکرات فشرده‌ای در خصوص چند موضوع باقیمانده برای اطمینان از تامین ملاحظات و نگرانی‌های کشورمان برگزار شد. در جریان این گفت‌وگوها ما مواضع خود را با طرف‌های مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفت‌های نسبی حاصل شد. با توجه به مباحث صورت‌گرفته، روز گذشته انریکه مورا هماهنگ‌کننده گفت‌وگوها چند ایده در مورد برخی موضوعات باقیمانده به طرف‌ها ارائه داد. ما به محض دریافت این ایده‌ها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به وی منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع ما است و نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌کننده و سایر طرف‌ها منتقل خواهیم کرد.» بعد از این اظهارات و اتمام این دوره از مذاکرات، میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین، در ساعات پایانی روز دوشنبه(۱۷ مرداد) در توئیتی نوشت:«خبری فوری! هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا «متن نهایی» پیش‌نویس احیای برجام را توزیع کرد. مشارکت‌کنندگان در مذاکرات وین حال باید تصمیم بگیرند که آیا این طرح قابل قبول است یا نه. اگر مخالفتی صورت نگیرد، توافق هسته‌ای احیاء خواهد شد.»
ابهامات پادمانی
به نظر می‌رسد که یکی از مسائل مهم در روند احیای برجام، تعیین تکلیف «ادعاهای پادمانی آژانس در قبال ایران» است که باید حل‌وفصل و بسته شود. چه اینکه اگر این مساله حل نشود، ممکن است در آینده دستاویزی برای اعمال فشار بر ایران قرار گیرد. این خواسته ایران درباره برجام است که ابراهیم رئیسی، آن را در گفت‌وگوهای اخیر خود با روسای‌جمهور فرانسه، روسیه و چین اعلام کرده و توافق نهایی احیای برجام را منوط به این موضوع کرده است. خبرها حاکی از آن است که در خصوص ارائه تضمین نیز تغییراتی در متن پیش‌نویس صورت گرفته که ممکن است مورد پذیرش ایران قرار بگیرد. وزیر خارجه ایران نیز از آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد خواست تا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مسائل «غیرسازنده سیاسی»، «فاصله بگیرد» و «از مسیر فنی» موضوع‌های باقیمانده پادمانی را با تهران حل کند، زیرا در این شرایط است که می‌توان به «طور کامل» به حل‌وفصل این مسائل رسید. این اظهارات نشان می‌دهد که حل مسائل پادمانی برای ایران اهمیت بسیار زیادی دارد. بنابراین به نظر می‌رسد که امروز رسیدن به توافق نیازمند شفاف شدن و رفع ابهامات در مورد سه مکان اعلام‌نشده هسته‌ای است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وابسته به سازمان ملل متحد، ادعا دارد ایران هنوز به سوالات و ابهامات در این مورد پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای نداده است. اما محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران، روز ۱۶ مردادماه گفت که برای کشورهای غربی در جریان دور جدید مذاکرات وین «روشن است که هیات ایرانی آماده رسیدن به توافق است». در این بین روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال نوشت که «مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است، با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را می‌پذیرد یا خیر.» اما مقامات رسمی ایران به این خبر واکنش نشان دادند و آن را رد کردند. البته یکی از دیپلمات‌های غربی گفت که در متن توافقی که روی آن کار می‌شود، هیچ اشاره‌ای به درخواست‌های ایران برای بستن تحقیقات آژانس وجود نخواهد داشت. مذاکرات ایران و ۱+۴ در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزیران خارجه از روز پنجشنبه 14تیرماه در وین پس از یک دوره طولانی وقفه با گفت‌وگوهای مستقیم، در غیبت مقامات ارشد سه کشور اروپایی از سر گرفته شد؛ مذاکراتی که گفته می‌شود می‌توانست در اسفندماه سال 1400 به خروجی بینجامد. اگرچه ایران و آمریکا با حضور نماینده اتحادیه اروپا در دوحه در یک ماه اخیر مذاکره داشتند اما این دیدار خروجی نداشت.
خواسته ایران در برجام
هیأت مذاکره‌کننده ایران به ریاست علی باقری‌کنی مذاکره‌کننده ارشد روز پنجشنبه 13 مردادماه به وین رفتند تا رسما دور جدید مذاکرات آغاز شود. علی باقری رئیس تیم مذاکره‌کننده در آستانه سفر به وین در توئیتر خود نوشت:«مسئولیت بر عهده آنهایی است که توافق را نقض کرده و در فاصله گرفتن از میراث منحوس گذشته ناکام مانده‌اند. آمریکا باید قدردان فرصتی باشد که با سخاوتمندی اعضای برجام فراهم شده است؛ توپ در زمین آنهاست تا از خود پختگی نشان داده و مسئولانه عمل نمایند». اما پیش از آغاز دور جدید مذاکرات، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی از رونمایی سامانه‌های شتاب‌دهنده و پرتودهنده گاما به‌عنوان دستاورد جدید سازمان انرژی اتمی در روزهای آینده خبر داد؛ دستاوردی که از منظر اسلامی خیلی دور از تصور بود که ساخت آن کمتر از یک سال به نتیجه برسد. این اظهارات در این فضا تاکید مجدد بر این مهم است که ایران به دنبال دستیابی صلح‌آمیز و پزشکی هسته‌ای است. با این حال، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی به کشورهای عضو که به رصد رویترز رسیده است، خبر از این دارد که ایران غنی‌سازی با سانتریفیوژهای پیشرفته 6-IR در فردو را آغاز کرده است؛ سانتریفیوژهایی که ایران در فردو راه‌اندازی کرده است با هدف افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم به 20 درصد است. همچنین در جدیدترین گزارش‌ها آمده است که ایران نصب سه آبشار سانتریفیوژ پیشرفته 6-IR در نیروگاه غنی‌سازی سوخت نطنز را به پایان رسانده است. این مساله در کنار شناسایی چهار مکان اعلام‌نشده‌هسته‌ای است که گویا در این مکان‌ها ذرات اورانیوم به دست آمده و موضوع جدید در پرونده هسته‌ای ایران است که گویا ابهامات درباره یکی از این مکان‌ها به نتیجه رسیده است. ایران در دور جدید مذاکرات خواهان مذاکرات با آژانس بر «مسیر فنی» برای «حل و فصل کامل اختلافات» است. ایران همچنان خواهان تضمین گرفتن از آمریکا برای باقی ماندن دولت‌های بعدی این کشور در برجام و راستی‌آزمایی رفع تحریم‌های ایالات متحده است. در این ارتباط انریکه‌مورا هماهنگ‌کننده اروپایی مذاکرات وین روز یک‌شنبه 16 مردادماه به خبرنگاران گفت که «مذاکره‌کنندگان در حال بررسی برخی «سوال‌های فنی» هستند که در متن توافق از پیش وجود داشت. ما در حال پیشرفت هستیم و انتظار داریم این مذاکرات به‌زودی به اتمام برسد.»
رویکرد آمریکا و روسیه در دور جدید مذاکرات
رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در آستانه آغاز دور جدید مذاکرات، در توئیتی از تلاش برای احیای برجام خبر داد. او نوشت: «درحال آماده‌سازی برای سفر به وین برای گفت‌وگو براساس متن جوزپ بورل هستم. مراقب انتظارات‌مان هستیم اما ایالات متحده از تلاش‌های اتحادیه اروپا استقبال می‌کند و آماده است تا تلاشی با حسن‌نیت برای حصول توافق انجام دهد. در مدت کوتاهی مشخص خواهد شد که آیا ایران نیز آمادگی دارد یا نه.» با این حال «جان کربی» هماهنگ‌کننده ارتباطات استراتژیک در شورای امنیت ملی کاخ سفید بامداد جمعه مدعی شد که زمان برای تهران جهت بازگشت به توافق هسته‌ای در حال تمام شدن است. نماینده آمریکا در این چند روز دیدارهایی با انریکه مورا داشته است اما نسبت به دور جدید مذاکرات تاکنون رویکرد مشخصی نداشته است. هرچند نماینده روسیه که واسط مذاکره بین ایران و آمریکاست در دور قبل به دنبال تامین منافع خود بود، اما در این دور مذاکرات رویکرد خاصی را در پیش گرفته است. میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین در توئیتی از خبرنگار بی‌بی‌سی خواست تا از انتشار داستان‌های غلط در رابطه با نقش روسیه در مذاکرات هسته‌ای پرهیز کند. او در این چند روز دیدار‌های متعددی با باقری و بعد با انریکه مورا داشته تا درباره اقدامات لازم برای احیای برجام تبادل نظر شود.اما نکته قابل تامل اظهارات سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در روز جمعه بود که اعلام کرد که «موضع ما بسیار روشن است و هرگز تغییر نکرده است.» او در خصوص حل موضوعات پادمانی بین ایران و آژانس افزود: «موضوعات باقیمانده باید هر چه زودتر حل شود و ما از مواضع ایران در این خصوص حمایت می‌کنیم.»
سخن آخر
مواضع ایران درباره برجام شفاف‌تر از همیشه است؛ به خصوص اینکه با یکدست شدن ساختار سیاسی، توافق برجام در سال 2015 در صورت احیا با هر متنی، در سال 2022 نه‌تنها از سوی جریان اصولگرایی مورد ذم و نکوهش قرار نخواهد گرفت، بلکه دستاورد ویژه دولت سیزدهم خواهد شد. با این حال از سوی کارشناسان این مطلب عنوان می‌شود که موضوع اصلی و نگرانی اصلی، موضوعات فنی است، نه موضوعاتی نظیر تضمین یا سایر مباحث. از زمان تصویب قانون هسته‌ای مجلس، این نگرانی‌ها مطرح می‌شد که اجرای این قانون می‌تواند باعث تنش در روابط ایران و آژانس شود. در همان مقطع زمانی، برخی هشدار دادند ایجاد تنش در روابط ایران و آژانس یک اقدام غیرضروری است و برجام را با پیچیدگی‌های فنی مواجه می‌کند. امروز توافق باید در فضایی به فرجام برسد که میزان غنی‌سازی ۶۰ درصد و افزایش ذخایر اورانیوم ایران بیش از سال 2015 شده است. سوال این است که آیا موضوع پادمانی که جنبه فنی احیای برجام است را می‌توان با توافقی سیاسی حل کرد؟
