ایران با کمیته حقیقتیاب همکاری نمی‌کند
بررسی موضع‌گیری دیروز سخنگوی وزارت خارجه
بررسی موضع‌گیری دیروز سخنگوی وزارت خارجه
شورای حقوق بشر تشکیل کمیته حقیقتیاب برای رسیدگی به پرونده ایران در اعتراضات اخیر را تصویب کرد اما سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به این کمیته اعلام کرد: «ایران هیچ‌گونه همکاری‌ای با کمیته حقیقتیاب که قرار است براساس تصمیم شورای حقوق بشر در مورد تحولات اخیر تشکیل شود، نخواهد داشت.» پیش از این یوسف مولایی، استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با هم‌میهن پیش‌بینی کرده بود که ایران با کمیته حقیقتیاب شورای حقوق بشر همکاری نخواهد کرد، چون اساسا قطعنامه این شورا را به‌رسمیت نمی‌شناسد. حال علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل ضمن تشریح عدم همکاری ایران با کمیته در نهایت اعلام کرد که خروجی این تصمیم شورای حقوق بشر می‌تواند به ضرر ایران تمام شود، هرچند ایران نمی‌تواند به نماینده حقوق بشر اجازه ورود و بررسی دهد.
بدون تردید اگر ایران همکاری‌های لازم را با این کمیته نداشته باشد، فشارهای سیاسی و فشارهای دیپلماتیک بیشتر خواهد شد و و این مسئله بهانه‌ای می‌شود تا نهادهای بین‌الملل اقدامات بیشتری برای اعمال فشار بر ایران در دستور کار خود قرار دهند. همچنین اعتبار و چهره‌سیاسی ایران در خارج از کشور نیز لطمه خواهد خورد و این موجب می‌شود در نهایت جایگاه ایران در تصمیم‌گیری‌های بینالمللی ضعیف‌تر شود.
فشارهایی از جنس حقوق بشر
سی‌و‌پنجمین نشست ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران و نحوه مواجهه با این رخداد برگزار شد و مهم‌ترین دستاور آن تصویب قطعنامه‌ای بود که بر طبق آن این کشور باید با این شورا در مورد اعطای دسترسی به بازرسان همکاری کند. این قطعنامه دارای هشت بند مقدماتی و ۱۰ بند اجرایی است. پیش‌نویس این قطعنامه را نمایندگان دائم دو کشور آلمان (به عنوان عضو شورا) و ایسلند (به عنوان عضو ناظر) در تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۲۲ به مقر سازمان ملل در ژنو ارسال کرده بودند و خواستار برگزاری یک نشست ویژه در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران در جریان اعتراضات اخیر بودند. در نهایت با تشکیل نشست فوری در روز ۲۴ نوامبر موافقت شد و قطعنامه‌ای با ۲۵ رای موافق، شش رای مخالف و ۱۶ رای ممتنع در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران به تصویب رسید. شاید مهم‌ترین بند اجرایی این قطعنامه تصمیم ایجاد یک هیئت حقیقتیاب مستقل بینالمللی از طرف رئیس شورای حقوق بشر با این مأموریت باشد که «بررسی کامل و مستقل موارد نقض حقوق بشر در ارتباط با اعتراضات اخیر در ایران» بررسی شود. این هیئت حقیقتیاب یافته‌های خود را در جلسات عادی ۵۳ و ۵۵ این شورا به صورت شفاهی و
کتبی ارائه خواهد کرد. پنجاه‌وسومین جلسه عادی شورا ۱۵خرداد سال ۱۴۰۲ برگزار خواهد شد. رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در این باره بدون اشاره به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایرانیان ادعا کرد:«این قطعنامه، ضدیرانی نیست و قطعنامه‌ای است که از مردم ایران حمایت کرده و خواستار پاسخگو کردن کسانی است که حقوق اساسی مردم را از آنها سلب می‌کنند.»
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در این باره صراحتا ضمن اعلام مخالفت هرنوع همکاری با این کمیته، گفته است: «ایران همانطور که رسما اعلام کرد هیچ‌گونه همکاری‌ای با این «کمیته سیاسی» تحت عنوان کمیته حقیقتیاب نخواهد داشت. جمهوری اسلامی در چارچوب مسئولیت‌های ملی خود رأسا اقدام به تشکیل کمیته ملی با حضور صاحب‌نظران و حقوقدانان و نمایندگان رسمی و غیررسمی کرده است و این به این معنا است که معتقد به مسئولیت ذاتی و ملی خودش است و در این ارتباط در حال انجام وظایف مسئولانه و بررسی و تحقیق همه‌جانبه هستیم. لذا استفاده عجولانه از سازوکارهای حقوق بشری و رویکردهای سیاسی و استفاده ابزاری از این سازوکارها، امری مردود است و هیچ کمکی به ارتقای مفهوم حقوق بشر و سازوکارهای موجود در این زمینه نخواهد کرد.» او تاکید کرد:«ایران در این ارتباط به مسئولیت‌های ملی خود عمل می‌کند. دولت در این زمینه تا الان مسئولانه عمل کرده و با تشکیل کمیته ملی مسئولیت خود را ادامه می‌دهد و در مورد نتایج پیگیری‌های این کمیته اطلاع‌رسانی شفاف خواهد کرد.»
البته وزارت امور خارجه درخصوص نشست ویژه شورای حقوق بشر و تصمیمات آن بیانیه‌ای را منتشر کرد. در این بیانیه آمده است: «وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اقدام ضدایرانی گروه معدودی از کشورهای غربی در تحمیل قطعنامه‌ای ضدایرانی به شورای حقوق بشر را قویا محکوم می‌کند. مایه تأسف بسیار است که شورای حقوق بشر برای تأمین منافع کوتاه‌مدت تعداد معدودی از کشورها یک بار دیگر مورد سوءاستفاده قرار گرفته است.»
تحریم‌های جدید با فشار حقوق بشری
علی بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که عدم همکاری ایران با کمیته حقیقتیاب چه آثار و عوارضی خواهد داشت، به هم‌میهن گفت: «ظاهراً این کمیته جنبه اجرایی محدودی دارد، اما با فشارهای شورای حقوق بشر قطعنامه‌ای علیه ایران صادر خواهد شد. ایران در این مسیر دو راهکار دارد؛ نخست اینکه، نمایندگانی را برای توضیحات مورد نیاز و ادله متقن به شورای حقوق بشر بفرستد تا به سوالات پاسخ داده شود یا اینکه اصلاً نماینده‌ای ارسال نشود. درهرصورت اگر این کمیته مجاب نشود، پرونده ایران به دادگاه بینالمللی جهانی ارسال خواهد شد. در این دادگاه نیز ایران می‌تواند حضور یابد و ادله خود را ارائه دهد و می‌تواند شرکت نکند؛ اما اگر این دادگاه مجاب نشود پرونده ایران از این دادگاه به شورای امنیت خواهد رفت تا براساس قطعنامه شورای حقوق بشر در تمامی ابعاد تحریم‌هایی علیه ایران صادر شود.» او ادامه داد: «مشکل ایران در پرونده برجام نیز همین‌گونه است، منتهی این پرونده محکم‌تر است، زیرا شورای حکام در جلسه گذشته خود قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کرده است. جلسه آتی این شورا تقریباً سه ماه آینده خواهد بود. در این مدت ایران فرصت دارد علاوه بر پذیرش نصب دوربین‌ها، همکارهای لازم را برای بازدید کارشناسان در مورد سه‌نقطه مشکوک داشته باشد. تاکنون قطعنامه‌های صادرشده اصلاحی بوده، اما در جلسه بعدی شورای حکام قطعنامه تنبیهی علیه ایران صادر و مکانیزم ماشه نیز فعال خواهد شد و مجدداً ایران به تمام تحریم‌های گذشته باز خواهد گشت.» او با تأکید بر اینکه در این شرایط دیگر همراهی و مخالفت دو کشور چین و روسیه نیز نمی‌توانند کاری کند زیرا آنها پیش از این قوانین را پذیرفته و امضا کرده‌اند، تصریح کرد: «در حال حاضر ایران در فضای داخلی در تلاش است تا از سرگیری مذاکرات برجامی رسانه‌ای شود، اما متأسفانه در فضای بینالمللی فضا کاملاً به زیان ما در حال حرکت است و این می‌تواند خطرناک باشد. شورای حقوق بشر و واکنش‌‌های آن درباره ایران موجب شده تا شرایط ایران در عرصه بینالمللی حساس‌تر از همیشه باشد و موجب شده تا چهره ایران مخدوش شود.»
احتمال طرح پرونده ایران در دادگاه جهانی و شورای امنیت
در جریان اعتراضات داخلی در همان روزهای نخست شاهد برگزاری دادگاهی در آلمان برای بررسی کشته‌شدگان آبان‌ماه سال ۹۸ بودیم که این دادگاه در پایان بیانیه‌ای علیه ایران صادر کرد. بیگدلی درباره این دادگاه و تفاوت آن با تصمیمات شورای حقوق بشر، تأکید کرد: «این دادگاه‌ها محلی است و به شورای امنیت ارسال نمی‌شود. خروجی آن اعمال محدودیت‌هایی از سوی چند کشور با ایران است، اما وقتی تصمیمی درباره مواضع حقوق بشری از سوی شورای حقوق بشر اعلام می‌شود، داستان گونه دیگری است زیرا تصمیمات این شورا به نهادهای قانونی و اثرگذار همچون دادگاه جهانی و شورای امنیت می‌رود.»
متأسفانه عدم رعایت حقوق بشر حتی در مدرن‌ترین کشورها نیز صورت می‌گیرد. برای آن می‌توان مصادیق زیادی عنوان کرد. برای نمونه طالبان به‌راحتی در کشور افغانستان بعد از به قدرت رسیدن جنایت‌های متعددی را اعمال کرده است یا کشور عربستان سال گذشته در تصمیمی چند نوجوان و جوان مسلمان شیعه را اعدام کرد. همچنین در یمن و لبنان و فلسطین جنایت‌های زیادی در حال انجام است، اما به‌محض اینکه در ایران اعتراضات مردمی شکل می‌گیرد و حاکمیت دست به برخورد با این اعتراضات می‌زند، تمام توجهات جهانی به ایران معطوف می‌شود. بیگدلی دراین‌باره به هم‌میهن گفت: «ایران از چند جهت مورد خشم جامعه غربی قرارگرفته است، به‌طوری‌که به‌راحتی اعلام می‌شود ایران منشأ تروریسم است و از تروریست‌ها حمایت می‌کند. نکته دیگر جایگاه ایران در منطقه است که در کشورهایی همچون عراق، لبنان، یمن و سوریه نفوذ دارد، به‌طوری‌که امنیت منطقه در اختیار ایران است و این با منافع کشورهای غرب و آمریکا در تضاد است که به دنبال ورود به منطقه و سرمایه‌گذاری در آن هستند. به‌عنوان نمونه قرار بود شهر جدید الکترونیکی عربستان در نزدیکی دریای سرخ تأسیس شود، اما به دلیل حمله حوثی‌های
یمن به عربستان ساخت این شهر با همه سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته، متوقف مانده است. مجموع این قضایا موجب شده تا ایران برای هر چیزی تحت‌فشار باشد. در مورد خاشقچی غرب و آمریکا سکوت کردند و حتی ترامپ به ریاض رفت. عربستان با منافع غرب در حال حرکت است و در مقابل آنها نیست، اما ایران این‌گونه عمل نمی‌کند.» او معتقد است: «نگاه خشم‌آلود ایران به غرب و نگاه همراهی ایران به شرق موجب شده است، جامعه غربی علیه ایران متحد شود. برای همین با کوچک‌ترین اتفاقات در داخل کشور به‌سرعت موردتوجه قرار می‌گیرد و تلاش می‌شود از این مسائل برای منفعت خودشان بهره ببرند.»
بیگدلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره علت اصلی عدم همکاری ایران با کمیته حقیقتیاب شورای حقوق بشر چنین گفت:«ما با شورای حقیقتیاب همکاری نمی‌کنیم زیرا براساس تصاویر و اسناد منتشرشده در اعتراضات اخیر مردم در شهرهای مختلف ازجمله مهاباد، بوکان، خوزستان، زاهدان و... ضایعاتی پیش آمده است. برای همین وزارت امور خارجه ناچار است که اعلام کند که با این کمیته حقیقتیاب شورای حقوق بشر همکاری نمی‌کند. توجه نکردن ایران به این موضوع خسارت‌های جبران‌ناپذیری دارد زیرا همواره گفته‌ام ایران برای ایستادگی در مقابل آمریکا به غرب نیاز دارد و موضوعی که می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که نمی‌توانیم چشم‌انداز مثبتی از احیای برجام داشته باشیم.» او تأکید کرد: «البته در کشور کمیته حقیقت‌یابی تشکیل‌شده است اما نمی‌توان به خروجی این شورا که در ذیل حاکمیت است، امیدوار بود که مورد قبول خارجی‌ها قرار بگیرد.»
