چهره زنـانه اعتراض

سلسله گزارش‌های هم‌میهن از وضعیت سیاسی دانشگاه‌های ایران/ 2دانشگاه الزهرا بعد از چهل روز ملتهب حالا روزهای آرامی را سپری می‌کند

«حدود ۴۰ روز از التهابات در دانشگاه الزهرا(س) می‌گذرد و طی این مدت تقریبا هر روز شاهد برگزاری تجمعات اعتراضی همراه با فحاشی، هتک حرمت و بی‌ادبی بوده‌ایم؛ به‌گونه‌ای که معترضان حرمت استاد و کلاس و شأن دانشگاه را نگاه نمی‌دارند و این در شأن دانشجو نیست. ما معترضان را به شرکت در تریبون آزاد دعوت کردیم، اما آن‌ها ائمه اطهار(ع) و سادات را هتک حرمت کردند و این نشان می‌دهد برای آن‌ها هیچ حد و مرزی وجود ندارد؛ البته ما می‌دانیم که معترضان همه این‌گونه نیستند، اما به هر حال آن‌ها نیز با حمایت‌شان و با حضورشان در تجمعات دارند راه را برای کسانی که اعتراض دانشجویی را لوث و بی‌معنی کرده‌اند، باز می‌کنند.» این توصیفی است که فرمانده بسیج دانشجویی دانشگاه الزهرا از وضعیت این دانشگاه، هفته گذشته ارائه داده بود. به اعتراف او، دانشگاه هر روز در التهاب و اعتراض به‌سر برد و بارها و بارها، اتفاقات این دانشگاه تیتر اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی شد. شاید به همین خاطر بود که ابراهیم رئیسی هم تصمیم گرفت روز اول مهر به این دانشگاه برود تا شاید به دانشجویان آن کمی احساس آرامش بدهد. حالا دیگر دانشگاه الزهرا را، که تا پیش از این کمتر نامش در میان بسترهای اعتراضات دانشجویان مطرح می‌شد، به اعتراضات گسترده دانشجویان آن در این روزها می‌شناسند؛ اعتراضاتی که حتی در سیاسی‌ترین دانشگاه‌های کشور هم، تا این اندازه مستمر نبود. شاید به خاطر اینکه دانشجویان این دانشگاه تک‌جنسیتی بخشی از این اعتراضات را مسئله خود یا همان مسئله زنانه می‌دانند.

از دانشگاه فرح پهلوی تا دانشگاه الزهرا

دانشگاه الزهرا در سال ۱۳۵۴ به نام دانشگاه «فرح پهلوی» رسماً به عنوان یک مرکز آموزش عالی شروع به کار کرد. این دانشگاه مشهورترین دانشگاه تک‌جنسیتی ایران است و در منطقهٔ ده ونک تهران واقع شده‌است. سال‌هاست زمین‌های اطراف این دانشگاه، محل مناقشه میان برخی بومیان و مسئولان دانشگاه است. پیش از اینکه این مرکز آموزش عالی به عنوان دانشگاه شروع به فعالیت کند، یعنی حول و حوش سال ۱۳۴۳ با پذیرش ۹۰ دانشجو فعالیت خود را تحت عنوان «مدرسه عالی دختران» آغاز کرد و حالا دانشگاه الزهرا با وسعتی معادل ۱۴هکتار، افزون بر فضای فیزیکی دانشکده و پژوهشکده‌ها، دارای آزمایشگاه‌ها، سایت‌ها و کارگاه‌های تخصصی، آمفی‌تئاتر، استخر، رستوران، سالن‌های ورزشی، بانک، پست و مهدکودک است. به‌طور کلی، دانشگاه الزهرا مشهورترین دانشگاه تک‌جنسیتی دخترانه ایران به شمار می‌رود. این در حالی‌ست که در کشور مراکز آموزش عالی تک‌جنسیتی پسرانه متعددی از جمله دانشگاه امام حسین و دانشگاه تربیت دبیر شهیدرجایی وجود دارد و دانشگاه‌های دخترانه در ایران زیاد نیستند. در واقع دانشگاه الزهرا را می‌توان مهمترین دانشگاه تک‌جنسیتی ایران نامید.

چادری‌ها و اولین روایت سیاسی

سال گذشته در اولین روزهای آغاز به کار دولت رئیسی، تصاویری از دانشگاه الزهرا منتشر شد که در جلسه‌ای که انسیه خزعلی نیز حضور داشت، بعضی از چهره‌های سیاسی، تصاویر زنان چادری که عموما به خاطر شرایط کرونا، ماسک زده بودند را با تصاویر «زنان در حکومت طالبان» مقایسه کردند. بامداد لاجوردی، روزنامه‌نگار، آن زمان در صفحه توئیتر خود نوشته بود: «اولین نشست معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده را ملاحظه می‌کنید. همانطور که مشخص هست تنوع پوشش و تکثر سبک زندگی زنان ایران کاملا در این جلسه هویدا هست.» و عباس عبدی، تحلیلگر سیاسی و اجتماعی نیز در واکنش به این توئیت نوشت: «حکومت توجه نمی‌کند با این کار خود که دیگر پوشش‌های رایج را نادیده گرفته و به‌رسمیت نمی‌شناسد؛ هم فاصله مردم و زنان را با خود بیشتر می‌کند و هم اعتبار این پوشش را به عنوان یک انتخاب آزاد زایل می‌کند.»

در واقع نه آن زمان و نه در موقعیت‌های سیاسی دیگر، مثل حوادث سال 88 یا اعتراضات سال 98، دانشگاه الزهرا وارد اعتراضات نمی‌شد. اما طی ماه‌های گذشته، دانشگاه الزهرا ناگهان به یکی از مراکز اصلی اعتراضات تبدیل شد. اگر «آلکساندرونا الکسیویچ» در کتاب «جنگ چهره زنانه ندارد»، به سراغ جنگجویان زن روسی در جنگ جهانی دوم رفته بود، حالا باید کسی سراغ معترضان دانشگاه الزهرا می‌رفت. این بار اعتراض، چهره زنانه داشت.

تشکل‌هایی که صدایی از آنها نبود

دانشگاه الزهرا دو تشکل اصولگرای «بسیج دانشجویی» و «جامعه اسلامی دانشجویان» دارد و یک تشکیلات به نام «مجمع اسلامی دانشجویان» که گرایش‌های انتقادی دارد. شورای صنفی دانشگاه الزهرا نیز سال گذشته به خاطر برخی ردصلاحیت‌ها و حضور کمرنگ دانشجویان در انتخابات آن، به خاطر حد نصاب کم حاضران در آن انتخابات، تعطیل شد و گویا فعلا هم انگیزه‌ای برای احیای آن وجود ندارد. «مجمع اسلامی دانشجویان» هم در این اعتراضات با فشارهای زیادی مواجه شده است. «مائده دلبری»، از دانشجویان فعال مجمع در ابتدای اعتراضات بازداشت شد و همینطور «رایحه حسینی»، دبیر فعلی مجمع دانشجویان دانشگاه الزهرا در زندان به سر می‌برد.

«محمدجواد حسنی» دایی «رایحه حسینی» به هم‌میهن می‌گوید: «دو هفته پیش با حضور شش آقا و یک خانم در منزل خواهرم، رایحه حسینی با حکم قضایی بازداشت شده است و بعد از بازداشت هم ایشان خبر داد که در زندان اوین است. ما وضعیت ایشان را چند روزی پیگیری کردیم و متاسفانه هیچ اطلاعات خاصی نتوانستیم از او به دست بیاوریم. او هنوز نتوانسته با وکیل خود صحبت کند. او فعالیت‌هایی جز فعالیت‌های دانشجویی نداشته است.»

بازگشت سکوت

البته در میانه این اعتراضات، مثل بسیاری دیگر از دانشگاه‌ها، بعضی از دانشجویان دانشگاه الزهرا بازداشت شدند. اما گویا میزان بازداشت‌ها، احضارها و احکام صادرشده برای دانشجویان دانشگاه الزهرا بیشتر از آن چیزی بوده که در رسانه‌ها منتشر شده است. تلاش‌های خبرنگار هم‌میهن برای تماس گرفتن با دانشجویان فعلی دانشگاه و فعالان مجمع اسلامی دانشجویان، تا امروز بی‌نتیجه بود و بعضی کانال‌های تلگرامی که اخبار اعتراضات را پوشش می‌دادند نیز چند روز است فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. «فاطمه قاسم‌پور» نماینده مجلس در جلسه تریبون آزاد این دانشگاه گفته بود: «شش ماه دیگر نتیجه مطالبات دانشجویان را که به صحن علنی مجلس خواهم برد در نشستی با دانشجویان الزهرا بیان خواهم کرد.» اما خیلی زودتر از شش ماه، هیچ اثری از اعتراضات در دانشگاه دیده نمی‌شود. یکی از فعالان دانشجویی دانشگاه الزهرا می‌گوید: «از تاریخ هشتم تا نهم آبان، متوجه تعلیق شبانه ۱۵۰ نفر از دانشجویان که اکثرا خوابگاهی بودند شدیم که این تعلیق، یک شب پس از تجمع گسترده دانشجویان خوابگاهی دانشگاه الزهرا در نیمه‌شب ۸ آبان‌ماه اتفاق افتاد. رئیس کمیته انضباطی دانشگاه در پاسخ به پیگیری‌های دانشجویان تعلیقی از تشکیل شدن کمیته برای این افراد جلوگیری کرده و فقط حدود ۷۲ ساعت برای تخلیه خوابگاه مهلت داده است!» گفتنی است که دانشجویان تعلیقی که مدت تعلیق آن‌ها یک ماه در نظر گرفته شده، معادل چهار جلسه غیبت و حذف ترم را به عنوان تنبیه خواهند داشت. ضمن اینکه برخی دیگر از دانشجویان نیز با تعلیق شش تا یک ساله روبه‌رو خواهند شد.

به هر حال دانشگاه الزهرا چند روز است دوباره به دوران سکوت خود بازگشته است. در این روزها چند بار تشکل‌های اصولگرای این دانشگاه به خاطر آنچه «هتک حرمت به ائمه اطهار» می‌خواندند، خواستار برخورد با دانشجویان معترض بودند. اما حالا آن‌ها هم سکوت کرده‌اند. حتی خبری از بیانیه مجع اسلامی دانشجویان دانشگاه نیست. گویا آن چهل روز اعتراض، فقط یک خاطره بوده است.

اصلاح‌طلب

زهرا رهنورد

هرچند زهرا رهنورد نه اولین رئیس دانشگاه الزهرا بوده و نه در این دانشگاه درس خوانده است، اما نام او با نام الزهرا گره خورده است. حضور او در رأس دانشگاه الزهرا در دولت خاتمی باعث شد تا این دانشگاه بیشتر از گذشته مورد توجه قرار بگیرد و هنوز هم اسم دانشگاه الزهرا در ادبیات سیاسی ایران با نام زهرا رهنورد گره خورده است. رهنورد اولین زن و تا امروز تنها زنی است که در تمامی برنامه‌های تبلیغاتی همسرش به عنوان نامزد ریاست‌جمهوری شرکت کرده بود. با اینکه این کار در بسیاری از کشورهای دنیا رخ می‌دهد، اما در سال 88 این اتفاق مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت و حتی به مناظره‌های ریاست‌جمهوری کشیده شد. رهنورد در کنار همسرش بعد از اتفاقات 88 در حصر خانگی به سر ‌برد. در بعضی حوادث و اتفاقات، او واکنش‌هایی همدلانه با معترضان داشته است.

اصولگرا

انسیه خزعلی

در اواخر دولت احمدی‌نژاد، ریاست دانشگاه الزهرا به انسیه خزعلی سپرده شد و تقریبا تا اواخر دولت اول حسن روحانی، خزعلی در این مسئولیت باقی ماند.. او در حال حاضر معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهور است و اتفاقا از افرادی است که در ناآرامی‌های اخیر، بارها و بارها اظهارنظر کرده و صحبت‌های او بازتاب‌های زیادی در افکار عمومی داشته است. او اخیرا گفته است: «در بسیاری از حرکت‌ها و تبلیغات این ناآرامی‌ها زنان وسیله بودند. طبق آمار تنها ۱۲درصد از دستگیرشدگان در اغتشاشات از خانم‌ها بودند و ۸۸درصد بقیه از مردان بودند، ولی می‌بینیم که به غلط این کار‌ها حرکتی زنانه معرفی می‌شود. ولی همه چیز را به نام آن‌ها و باشعار «زن، زندگی، آزادی» تمام کردند. این استفاده ابزاری از زن را در بسیاری از امور دیگر هم شاهد هستیم. این یک جنگ همه‌جانبه شناختی و رسانه‌ای علیه ایران و زن و خانواده ایرانی بود. »

دانشجو

سپیده رشنو

دو ماه قبل از وفات مهسا امینی، دو دختر جوان در اتوبوس به خاطر تذکر حجاب درگیر شدند. در نهایت مسافران اتوبوس دختر تذکردهنده را از اتوبوس بیرون کردند. بعد از وایرال شدن این فیلم، دستگاه قضایی، دختر بدحجاب را بازداشت کرد و او ناچار شد حتی در یک برنامه اعترافات تلویزیونی شرکت کند. آن دختر سپیده رشنو، دانشجوی دانشگاه الزهرا بود. ۲۹مرداد، خبرگزاری قوه قضائیه اتهامات او را «فعالیت تبلیغی علیه نظام و تشویق به فساد و فحشا» عنوان کرده بود. همان زمان موج حمایت‌ها از سپیده رشنو به حدی بود که شاید می‌شد این آتش زیرخاکستر را پیش‌بینی کرد. 7 شهریور اولین جلسه دادگاه سپیده رشنو در شعبه ۲۶ دادگاه انقلاب به ریاست قاضی افشار برگزار و قرار «بازداشت موقت» سپیده رشنو «فک» و آزادی او با قید وثیقه مورد پذیرش دادگاه قرار گرفت، اما بعدا خبری از جلسات بعدی و صدور حکم دادگاه او منتشر نشد. در اعتراضات الزاهرا، بارها نام سپیده رشنو توسط دانشجویان برده شد.

زندانی

فائزه هاشمی

فائزه، دختر هاشمی‌رفسنجانی نیز از فارغ‌التحصیلان دانشگاه الزهرا است. او لیسانس مدیریت خود را از دانشگاه الزهرا گرفته است و در سال‌های گذشته به عنوان یک چهره رادیکال اصلاح‌طلب، مورد توجه رسانه‌ها و افکار عمومی قرار گرفته است. در جریان اعتراضات بعد از وفات مهسا امینی، تعدادی از چهره‌های اصلاح‌طلب نیز احضار و بازداشت شدند، اما فائزه هاشمی، مشهورترین چهره‌ای بود که در خیابان و هنگام حضور در یک مراسم اعتراضی بازداشت شد. چند روز قبل دادستان عمومی و انقلاب تهران از صدور کیفرخواست در خصوص پرونده فائزه هاشمی خبر داد. فائزه هاشمی در دوران اصلاحات هم روزنامه‌ای به نام «زن» منتشر می‌کرد و سعی داشت در این روزنامه بیشتر از سایر روزنامه‌های اصلاح‌طلب، نگاهی مدرن به مسائل مرتبط با زنان داشته باشد. روزنامه زن نیز مثل سایر روزنامه‌های اصلاح‌طلب توقیف شد.

اقتصاددان

حسین راغفر

یکی از اقتصاددانان نهادگرای مشهور ایران، از اعضای هیئت‌علمی دانشگاه الزهرا است. شاید به همین خاطر است که تعداد زیادی از کتاب‌ها و مقالات حسین راغفر، مرتبط با مسائل زنان بوده است؛ اما از دریچه اقتصاد. حسین راغفر چه در اعتراضات آبان 96 و چه در اعتراضات دی 98، درباره نقش طبقه محروم و نارضایتی آنها در پدید آمدن جنبش‌ها هشدار داده بود. او درباره اعتراضات 1401 نیز معتقد است آن انفجاری که در روزهای پایانی شهریور 1401 رخ داد، یک نوع فوران ناامیدی‌های انباشته‌شده در دهه‌های گذشته بود که به‌رغم پیش‌بینی ها، هشدارها در این خصوص شنیده نشد. تقویت انسجام اجتماعی از طریق کارکردهای اساسی نظام بانکی، نظام مالیاتی و خروج نهادهای خاص از اقتصاد کشور امکان‌پذیر است. می‌توان کشور را نجات داد اما ما با توجه به واکنش‌ها، این اراده را مشاهده نمی‌کنیم. متاسفانه گوش شنوایی برای تذکرات پیاپی وجود ندارد.

بلاگر

جادی میرمیرانی

یکی از افرادی که بازداشت او در اعتراضات اخیر، باعث تعجب شد، امیر عمادمیرمیرانی مشهور به جادی بود. جادی یکی از برنامه‌نویسان کامپیوتر بود که ویدیوهای آموزشی او در یوتیوب و آپارات و سایر پلتفرم‌ها، طرفداران زیادی داشت. او در یکی از ویدئوهایش گفته بود استاد دانشگاه الزهرا بوده، اما به خاطر اینکه این دانشگاه تک‌جنسیتی بوده و او با تفکیک جنسیتی در دانش کامپیوتر مخالف است، این کار را ادامه نداده است. میرمیرانی فارغ‌التحصیل کارشناسی برق، گرایش مخابرات از دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی است و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ جامعه‌شناسی از دانشگاه علامه گرفته‌است. میرمیرانی از زمان آغاز کار وبلاگ‌ها در ایران با وبلاگ «جادی» مطرح شد؛ وبلاگی که بخشی از اهدافش آگاهی‌رسانی در مورد امنیت و حقوق دیجیتال و همچنین دسترسی به ابزارهای جدید حوزه کامپیوتر و اینترنت بود. او همچنین مجری پادکستی با عنوان «رادیو گیک» است که از سال ۱۳۹۱ تولید می‌شود.

چریک

محبوبه متحدین

در میان چهره‌های دانشگاه الزهرا، یک نفر احتمالا هرگز نام این دانشگاه را نشنیده است، اما نام او با این دانشگاه پیوند خورده است. «محبوبه متحدین» که از اعضای سازمان مجاهدین خلق بود و پیش از انقلاب با میرحسین موسوی و عبدالعلی بازرگان همکار بود و در مدارس جنوب تهران نیز به تدریس می‌پرداخت. محبوبه متحدین به پیشنهاد علی شریعتی با حسن آلادپوش از دیگر اعضای سازمان مجاهدین خلق ازدواج کرد. او و همسرش سرانجام به دست حکومت پهلوی به شهادت رسیدند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، نام بسیاری از مدارس دخترانه و حتی دانشگاه فرح پهلوی به محبوبه متحدین تغییر یافت، اما بعد از مدتی، نام الزهرا بر این دانشگاه گذاشته شد و تا امروز نیز این مرکز آموزشی به همین نام خوانده می‌شود. علی شریعتی در کتاب اثرگذار قصه حسن و محبوبه، به داستان این دو شخصیت اشاره کرده است.

اخراجی

پانته‌آ واعظ‌نیا

یکی از دانشجویان دانشگاه الزهرا به هم‌میهن می‌گوید، بعد از افزایش اعتراضات در دانشگاه شریف، مسئولان دانشگاه از دانشجویان خواستند تا در یک تریبون آزاد مسائل خود را مطرح کنند. دانشجویان این دانشگاه برای حضور در این جلسه مردد بودند، چراکه احساس می‌کردند ممکن است به خاطر صحبت‌هایی که در این جلسه مطرح می‌کنند، تحت تعقیب قرار بگیرند. اما در نهایت یکی از اساتیدی که سابقه همراهی با دانشجویان را داشت، قبول کرد به نمایندگی از آنها در جلسه تریبون آزاد شرکت کند. روز بعد آن استاد ممنوع از ورود شد. آن استاد پانته‌آ واعظ‌نیا کارتونیست و استاد مهمان گرافیک دانشگاه الزهرا بود که خودش نیز با انتشار یک استوری در اینستاگرام خود اطلاع داد روز یکشنبه، ۲۴ مهر با تماس تلفنی به او اطلاع داده‌اند که از دانشگاه اخراج شده است. پانته‌آ از ساخت دکورهای «قهوه تلخ» تا تیتراژهای برنامه مهران مدیری را در کارنامه خود دارد. کار در زمینه فیلم‌های تبلیغاتی را هم به این‌ها اضافه کنید.