رژیم نامتعارف

از حدود سی ماه پیش که پیشروی نیروهای طالبان برای تصرف کامل افغانستان آغاز شد، احتمال قدرت‌گیری آنان نیز بیش از پیش شد، ولی بسیاری گمان می‌کردند که آنان وارد نوعی از حکومت ترکیبی خواهند شد، درحالی‌که حکومت و دولت ترکیبی با طالبان متصور نبود زیرا اینها درکی از تفاهم و شراکت به‌معنای عرفی را ندارند به همین علت دو سال پیش که ولایات گوناگون افغانستان یکی پس از دیگری تسلیم می‌شدند، چنان سرعت تحولات زیاد شد که کابل نیز پیش از تصرف سقوط کرد!
سرعت تحولات فرصت چندانی برای گفت‌وگو درباره افغانستان طالبان فراهم نکرد، برخی از نیروها برای توجیه مواضع خود در حمایت از طالبان کوشیدند که بگویند آنان تغییر کرده‌اند و ما با طالبان جدیدی مواجه هستیم ولی تحولات دو سال اخیر نشان داد که طالبان تغییر چشمگیری نکرده است، جز اینکه مواضع تاکتیکی خود را برای کاهش فشارها متنوع‌تر کرده است. در نهایت هم شاهد آن بودیم که علیه زنان و آموزش آنان اقدام کرد و در تقابل با ایران نیز مسیر گذشته را طی کرده است.
ویژگی این رژیم چیست که آن را غیرقابل اعتماد می‌کند؟ طالبان هیچ درکی از دولت-ملت‌های مستقل و نظام بین‌الملل و قواعد آن از جمله قرارداد آب‌های مرزی ندارد. اصولا ساختار حکومتی خود را نیز فارغ از این چارچوب تعریف کرده است، نه در بند توسعه و تعالی است و نه در بند احترام به مردم و همسایگان. از این نظر صلح و جنگ هم چندان تفاوتی برای آنان ندارد، در نتیجه تا آنجا که بتوانند می‌کوشند از این طریق کشورهای دیگر و حتی مردم خود را در تنگنا قرار دهند. جنگ هم برای آنان هزینه زیادی ندارد، چون صلح منفعت ویژه‌ای ندارد. از این رو از ابتدا حمایت از چنین گروهی برای رسیدن به قدرت اشتباه محض بود. دفاع از دشمنِ دشمن من حتی اگر درست باشد با از میان رفتن دشمن مشترک، چه‌بسا خودش دشمن‌تر شود و زیان‌بارتر گردد.
اکنون مسئله حق‌آبه ایران از هیرمند تبدیل به یک مسئله جدی انسانی، اقتصادی و نیز امنیتی شده است. بنابراین ایران باید در دفاع از حقوق تاریخی و ملی خود اقدام کند ولی اینهایی که گفته شد به معنای تقابل با آنان نیست، این رژیم دیر یا زود مشکلات خاص خود را خواهد داشت و با بحران‌های مهمی مواجه خواهد شد. قرار نیست ایران خط مقدم مواجهه با این رژیم باشد، ابزارهای فشار ایران نیز متنوع است، باید به دور از تنش این ابزارها را به کار برد و مانع از آن شد که طالبان از رویکرد انسانی ایران سوءاستفاده کند، حکومتی که مشروعیت بین‌المللی ندارد و مسئولیت‌پذیر هم نیست، باید هزینه این مسئولیت‌ناپذیری را بدهد، هرچند که ممکن است ملت افغانستان را گروگان اقدامات خود کند.