‏فساد زلزله را مرگبارتر می‏‌کند

منتقدان اردوغــــــان می‌گویند، فساد دولتی در بودجه مدیریت بحران تلفات انسانی را افزایش داده است

در انطاکیه، یکی از شهرهای جنوبی ترکیه، بهزات پتویی را روی سر پدرش کشید و چتری را بالای سرش گذاشت. یکی از مهیب‌ترین زلزله‌های تاریخ معاصر خانه کودکی بهزات را ویران کرده بود. پدرش زیر آوار گیر افتاده بود. بهزات با دستان خالی آوارهای اطراف پدرش را کنار زد و به پیرمردی که پاهایش زیر بلوک بتنی گیر کرده بود، قول داد که کمک در راه است.
24 ساعت دردناک دیگر گذشت. بهزات از همسرش، گوکچه، خواست تا به پدرشان سر بزند: «من نمی‌توانم در چشمانش نگاه کنم. به او گفته بودم کمک در راه است. اما نبود.» پدر بهزات جان خود را از دست داد. چون هیچ‌کسی به داد مادر، بچه‌های فامیل و هزاران نفر دیگر نیز نرسیده بود و آنها هم جان خود را از دست دادند.
آنچه زیر آوارها مانده فقط عزیزان بازماندگان نیستند. وعده‌ مدیریت خوب، کشوری بدون فساد و دولتی که به نیازهای مردم‌اش رسیدگی می‌کند را نیز به آنها اضافه کنید.
رجب‌طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه این وعده‌ها را پس از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 1999 اعلام کرد. در آن زمان زلزله ویران‌گر دیگری در ترکیه رخ داده بود. هزاران نفر به دلیل اقدامات دیرهنگام دولت، جان خود را از دست دادند. اردوغان تمام مشکلات دهه 90 را به پای فساد گسترده، دولت‌های ناکارآمد و نهادهای دولتی ناکارآمد نوشت و وعده داد، تحت فرمان او اوضاع به‌طور اساسی تغییر خواهد کرد.

تراژدی فساد

به گزارش فارن پالیسی، اوضاع هم تغییر کرده و هم تغییر نکرده است. روزهایی را که نزاع‌های داخلی میان شرکای ائتلافی، تصمیم‌گیری‌های دولت را فلج می‌کرد، پشت‌سر گذاشته‌ایم. اردوغان در دو دهه ریاست، قدرت را در دستان خود متمرکز کرده است. رئیس‌جمهور ترکیه نهادهای دولتی را تعطیل کرد، وفادارانش را برای پست‌های کلیدی برگزید، اکثر سازمان‌های مدنی را نابود کرد و به دوستان خود قدرت داد تا دایره کوچکی از وفاداران را در اطرف‌اش به‌وجود آورد. در نهایت تمام این اقدامات بود که راه را برای تراژدی روز دوشنبه ترکیه باز کرد.
شدت زلزله اخیر ترکیه آن را به حادثه‌ای مرگبار تبدیل کرده اما تحقیقات آکادمیک نشان می‌دهد که زلزله‌ها در کشورهایی که در آنها فساد گسترده‌ای در جریان است، جان‌های بیشتری را قربانی می‌کنند. اقتصاد ترکیه در دوران ریاست‌جمهوری اردوغان به پشتوانه رونق ساخت‌وساز اوج گرفت. اردوغان حلقه کوچکی از دستیاران نزدیکش در بخش ساخت و ساز را توانمند کرد. آنها پروژه‌های ساختمان‌سازی را بدون برگزاری مناقصه رقابتی دریافت می‌کردند و هیچ سیستم نظارت قانونی و مناسبی از سوی رئیس‌جمهور برای آنها وجود نداشت.
ساخت‌وسازهای وسیع آغاز شدند. شرکت‌های نزدیک به رئیس‌جمهور ترکیه ساختمان‌ها و خانه‌ها را در مناطق زلزله‌خیز بدون رعایت کدهای ساختمانی مناسب بنا کردند. در استان ختای، یکی از مناطقی که از زلزله روز دوشنبه به شدت آسیب دیده، ساختمان‌های مسکونی، بیمارستان‌ها و حتی شعبه محلی ریاست مدیریت حوادث و فوریت‌های اضطراری ترکیه یا آفاد که خیلی از آنها توسط دوستان اردوغان ساخته شده نیز یا با خاک یکسان شده‌اند یا آسیب‌های شدیدی دیده‌اند. تنها باند فرودگاه این شهر توسط شرکتی که ارتباط نزدیکی با اردوغان داشت، روی گسلی بنا شده بود که زلزله آن را به دو نیم تبدیل کرد.
رویه اهدای پروژه‌های زیرساخت‌های دولتی به متحدان اردوغان یکی دیگر از تراژدی‌های فساد در ترکیه است. بسیاری از این پروژه‌ها در زمینه ایمنی کوتاهی کرده‌اند. سال گذشته، در شهر غربی اسپارتا یک توفان برفی رخ داد که خسارات بسیاری وارد کرد. ساکنان این شهر هفته‌ها برق نداشتند و چندین نفر جان خود را از دست دادند. حزب عدالت و توسعه تاسیسات این شهر را خصوصی‌سازی کرده بود و به شرکت‌هایی فروخته بود که مالک آنها هلدینگ Cengiz و Kolin بودند. نزدیک‌ترین معاشران اردوغان مسئولیت گرداندن این شرکت‌ها را برعهده دارند. این دو هلدینگ برای اطمینان از مقاومت این سازه‌ها در برابر چنین بلایای طبیعی هیچ اقدامی انجام نداده بودند. آنها حتی هنگام وقوع توفان هیچ واکنشی نشان ندادند و هرگونه کمک از سوی احزاب مخالف در شهرهای نزدیک را نپذیرفتند که در نهایت به تظاهرات‌هایی از طرف ساکنان و احزاب مخالف در برابر سیستم فاسد مناقصه منجر شد.
سال 2018، در نتیجه عدم اقدامات لازم برای تعمیرات و نگهداری، قطاری در شهر شمال‌غربی کورلو جان 25 نفر از جمله کودکان را گرفت. سال 2014، در شهر سوما در دریای اژه بعد از انفجاری که مونوکسید کربن را به تونل‌های معدنی فرستاد که در آن 787 کارگر معدن مشغول به‌کار بودند، 301 نفر از آنها جان خود را از دست دادند. رئیس هلدینگ سوما، آلپ گورکان نیز یکی دیگر از نزدیکان اردوغان است. این شرکت در سال‌هایی که حزب عدالت و توسعه در قدرت بوده است، منفعت‌های بسیاری از خصوصی‌سازی برده، وارد بخش ساختمان‌سازی شده و قراردادهای میلیارد دلاری را دریافت کرده است. معدن‌چی‌ها و احزاب مخالف می‌گویند، این کمپانی تدابیر امنیتی لازم را انجام نداده است. فقط 20 روز قبل از انفجار، حزب عدالت و توسعه اردوغان یک طرح پارلمانی به رهبری مخالفان را خنثی کرده بود که به بررسی شرایط این معدن می‌پرداخت.

عدم مدیریت بحران

در حالی که بی‌توجهی اردوغان و نزدیکانش به مقررات ایمنی، بحران‌ها را تشدید می‌کند، اقدامات کند و نامناسب آنها را مرگبارتر می‌کند. سال 2021، آتش‌سوزی‌های جنگلی جنوب ترکیه را درنوردیدند، 9نفر کشته شدند و هزاران نفر مجبور شدند از خانه‌هایشان فرار کنند. اردوغان برای شیوه پاسخ‌گویی ضعیف و آماده‌سازی ناکافی برای آتش‌سوزی‌های جنگلی مورد انتقادهای تندی قرار گرفت. احزاب مخالف و ساکنان، دولت را متهم کردند که در تامین آتش‌نشان‌های هوایی کوتاهی کرده و در عین حال میلیاردها دلار را به شرکت‌های ساختمان‌سازی اختصاص داده که توجه کمی به محیط‌زیست دارند.‌ دولت بعدها اعتراف کرد که ناوگان هواپیماهای آتش‌نشان را در اختیار ندارد و هواپیماهای موجود در شرایط قابل استفاده نیستند. واکنش دولت به زلزله روز دوشنبه بار دیگر کند بوده است. در انطاکیه، خانواده‌ها باید عزیزان خود را با دستان خالی از زیر آوار بیرون بکشند. سر و کله سازمان آفاد ترکیه 24 ساعت بعد پیدا شد تا اعلام کند که هیچ کمکی از دست‌شان برنمی‌آید. امدادگران می‌گفتند، دستور آمده باید به عملیات نجات در جای دیگری رسیدگی کنند.
ارتش ترکیه نیز می‌توانست نقشی در این شرایط بازی کند اما اردوغان نظامیان را آنقدر دیر اعزام کرد که به تلاش‌های امداد و نجات نتوانستند کمکی بکنند. سازمان‌های مدنی ترکیه که نقش مهمی در زلزله 1999 ترکیه داشتند، حضور پیدا نکردند. تمام این شکست‌ها نتیجه سیاست‌های اردوغان است که با متمرکز کردن قدرت در دستان خود، از بین بردن نهادهای مستقل، انتصاب وفادارانش که سابقه لازم برای پست‌های کلیدی را ندارند و خط زدن سازمان‌های مدنی که از اهداف اردوغان پیروی نمی‌کنند دنبال شده است. برای کشوری مثل ترکیه که مستعد زلزله و بلایای طبیعی است، سازمان آفاد یک آژانس دولتی مهم است. اما با این حال، بودجه این سازمان بسیار کمتر از ریاست امور مذهبی است که تحت ریاست‌جمهوری اردوغان گسترش پیدا کرد تا به ابزاری برای مشروعیت مذهبی دادن به سیاست‌های دولت تبدیل شود. فردی که مسئول واکنش‌های اضطراری بلایای طبیعی سازمان آزاد است فارغ‌التحصیل الهیات است که هیچ تجربه قبلی در مدیریت بلایای طبیعی نداشته است.
ارتش ترکیه که سال 1999، در عرض چند ساعت سر صحنه امداد و نجات حضور پیدا کرد، در دوران اردوغان پس از کودتای نافرجام سال 2016، ضعیف و سیاسی شده است. دولت اردوغان پروتکلی را فسخ کرده است که به نیروهای مسلح اجازه می‌داد تا بدون هیچ دستورالعملی به بحران‌ها واکنش نشان دهند. این یکی از عواملی است که اعزام کند سربازان به مناطق زلزله‌زده را نشان می‌دهد.
زلزله‌های قدرتمند جان شهروندان را می‌گیرد اما زلزله‌ها بیشتر در کشورهایی مانند ترکیه مرگ‌بارند. کشورهایی که مقررات ساختمان‌ها لازم‌الاجرا نیستند، اطرافیان بی‌صلاحیت پست‌های کلیدی را پر می‌کنند، سازمان‌های دولتی مستقل وجود ندارند، سازمان‌های مدنی ناپدید شده‌اند و منافع عده‌ای فاسد در اولویت قرار می‌گیرد. درحالی‌که بازماندگان این زلزله فاجعه‌بار تلاش می‌کنند تا اجساد عزیزان‌شان را از زیر آوار بیرون بیاورند تا مراسم خاکسپاری درخوری را برایشان برگزار کنند، اردوغان در تلویزیون ملی، انتقادکنندگان از سرعت کند واکنش به بحران را «بی‌شرف» خطاب کرد. اردوغان از مردم می‌خواهد تراژدی را قبول کنند و تراژدی‌های قبلی را به‌عنوان سرنوشت بپذیرند اما روزبه‌روز عده بیشتری از شهروندان به این نتیجه می‌رسند که مشکلات فزاینده آنها، نام و نام‌خانوادگی دارد.