دردسر ترکیه با فرصتها و محدودیت‌های بسیار
طی ماه‌های گذشته فضای استراتژیکی برای ترکیه ایجاد شده که از هر جهت فرصت‌هایی برای این کشور فراهم کرده است.
طی ماه‌های گذشته فضای استراتژیکی برای ترکیه ایجاد شده که از هر جهت فرصت‌هایی برای این کشور فراهم کرده است. ترک‌ها به‌ویژه از بحران‌های موازی پیش روی روسیه و ایران سود زیادی برده‌اند. گفته می‌شود، البته وضعیت اقتصاد سیاسی ترکیه محدودیتی جدی برای این کشور ایجاد می‌کند. این محدودیت‌ها موجب می‌شود که این کشور در استفاده از همه فرصت‌هایی که در آینده نزدیک در حوزه دریای سیاسی در اختیار دارد، با محدودیت‌هایی مواجه شود. رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در سخنرانی 23 نوامبر در پارلمان ترکیه گفت که عملیات هوایی ترکیه علیه نیروهای کرد در شمال سوریه فقط شروع یک حمله زمینی بسیار گسترده است که آنکارا در صورت صلاحدید آن را آغاز خواهد کرد. اردوغان گفت که کشورش مصمم‌تر از هر زمان دیگری برای تامین امنیت مرزهای جنوبی خود به‌دنبال ایجاد یک کریدور امنیتی در داخل خاک سوریه است. یک روز قبل، رویترز گزارش داد که هواپیماهای جنگی ترکیه برای اولین بار وارد حریم هوایی تحت کنترل روسیه و آمریکا بر فراز سوریه شدند تا با هدف انتقام از بمب‌گذاری 13نوامبر در استانبول به مواضع جدایی‌طلبان کرد سوری حمله کنند. یک مقام ارشد ترکیه که نامش فاش
نشده است، گفت قبل‌تر‌‌ها عملیات بمباران هواپیماهای اف-16 را با مقامات آمریکایی و روسیه هماهنگ کرده‌اند.
از سال 2016، ترکیه درگیر عملیات‌های نظامی مختلف در شمال سوریه بوده و هدفش را مهار گروه‌های تجزیه‌طلب کرد در سوریه اعلام کرده است. کردهای جدایی‌طلب در سوریه به دلیل حمایت‌های آمریکا از آنها در مبارزه با داعش، موقعیت خوبی در سوریه به‌دست آورده‌اند. آنکارا همچنین از انواع نیروهای شورشی سوری مخالف بشار اسد حمایت کرده است. اما تلاش‌های ترکیه به دلیل حمایت‌های مسکو و تهران از بشار اسد، با مشکل مواجه شد. در سال 2022 بازی به نوعی تغییر کرده است. جنگ روسیه در اوکراین موضع سیاست داخلی و خارجی مسکو را به‌شدت تضعیف کرده است و ایران نیز طی ماه‌های اخیر با ناآرامی‌ها و اعتراضات داخلی مواجه بوده است.
بنابراین، نه روسیه و نه ایران دیگر به مانند گذشته دست بازی برای حمایت از سوریه ندارند. این وضعیت و این تحول در حال شکل‌گیری، شرایطی را برای ترکیه ایجاد می‌کند تا سعی کند با استفاده از آن در مرزهای جنوبی خود با سوریه، رویکرد تهاجمی‌تری در پیش بگیرد. هنوز خیلی زود است که بشود گفت ترکیه در پیگیری این رویکرد چقدر آزادی عمل دارد، اما دولت اسد بدون برخورداری از حمایت جدی از سوی روسیه و ایران، احتمالاً با ظهور مجدد نیروهای شورشی مواجه خواهد شد؛ آن‌هم نیروهایی که از حمایت ترکیه برخودار هستند.
خاورمیانه تنها عرصه‌ای نیست که ترکیه در آن نقش اصلی را ایفا می‌کند. آنکارا یکی از بازیگران اصلی جنگ در اوکراین نیز بوده است. این کشور روابط نزدیکی با روسیه دارد و در عین حال به نیروهای اوکراینی پهپاد می‌دهد. میزان نفوذ ترک‌ها در این فضای جنگی را می‌توان با معامله غلاتی که در ماه ژوئیه به‌دست آمد و آنکارا در شکل‌گیری آن نقش میانجی بین مسکو و کی‌یف را ایفا کرد، سنجید. تلاش‌های ترکیه به اوکراین این امکان را داد تا صادرات کالاهای غذایی را که به دلیل جنگ مختل شده بود و ناامنی غذایی در جهان را دامن زده بود، از سر بگیرد. در هفته‌های گذشته، روس‌ها دو بار تهدید به لغو این توافق کردند، اما ترک‌ها توانستند آنها را متقاعد کنند که به توافق پایبند باشند. ترکیه از موقعیت خود در حوزه دریای سیاه استفاده کرده و خود را به عنوان کشوری معرفی کرده که می‌تواند با روسیه و ناتو مذاکره کند. اردوغان در حال نمایش چنین تصویری از خود است. البته این رویکرد در راستای منافع ترکیه نیز هست چراکه به نظر می‌رسد این کشور در حال تبدیل شدن به یک بازیگر موثر منطقه‌ای است.
ایالات متحده برای سال‌ها درگیر نحوه برخورد با اردوغان بوده است، ترکیه درحالی‌که متحد ناتو است، به‌طور فزاینده‌ای خود را درگیر سیاست‌های خارجی یکجانبه‌ای می‌کند که با منافع ایالات متحده در تضاد است. با این حال، نقش ترکیه در جنگ اوکراین برای واشنگتن مفید بوده است، این موضوع،- خود توضیح می‌دهد که ترک‌ها چگونه توانسته‌اند از همکاری ایالات‌متحده برای حملات هوایی اخیر خود علیه جدایی‌طلبان کرد برخوردار شوند. حداقلش این است که آمریکا در این خصوص خود را به ندیدن زده است. به همین ترتیب، نفوذ ترکیه در روسیه که این روزها به لحاظ بین‌المللی منزوی شده است، توانست مانع از اعتراض روس‌ها نسبت به این حملات هوایی شود.
با این حال، اعزام نیروی زمینی ترکیه به داخل سوریه موضوعی به مراتب پیچیده‌تر است. زیرا ترک‌ها احتمالاً در آنجا با نیروهای تحت حمایت ایران برخورد خواهند کرد. بنابراین نیروهای نظامی ترکیه مجبورند ابتدا کردهای سوریه را از سر راه بردارند و سپس نیروهای سنی مخالف بشار اسد را دوباره تقویت کنند تا بتوانند از فرصت مشغولیت ایران به اعتراضات داخلی استفاده کرده و دستور کار خود را در سوریه پیش ببرند.
تا به اینجای کار ایران توانسته دست ترکیه را در منطقه شامات ببندد، اما این روند در منطقه قفقاز جنوبی به نفع ترکیه و به‌ضرر ایران پیش می‌رود. جمهوری آذربایجان در اواخر سال 2020 با کمک نظامی ترکیه، به‌ویژه با استفاده از پهپادهای بیرقدار، توانست توازن قوا را در منطقه قراباغ که ارمنستان از سال 1994 دست برتر را در آن داشت، به نفع خود برگرداند. جمهوری‌آذربایجان با تصرف وسعت
زیادی از خاک ارمنستان، اکنون مرز بسیار طولانی‌تری با رقیبش ایران دارد. ایران که متحد ارمنستان است، از زمان جنگ سال 2020 نسبت به این تحول ابراز نگرانی کرده است اما حالا این نگرانی بیشتر نیز شده است، زیرا ناآرامی‌های داخلی به بخش‌های شمال غربی ایران که نزدیک به مرز آذربایجان هستند، سرایت کرده است.
این وضعیت باعث شده که ایران ماه گذشته مانورهای نظامی گسترده‌ای را در نزدیکی مرز جمهوری‌آذربایجان برگزار کند. درحالی‌که ایران در حالت تدافعی قرار گرفته، ترکیه امیدوار است از پیروزی جمهوری‌آذربایجان بر ارمنستان سود ببرد. ترکیه درباره کریدوری مذاکره کرده است که این کشور آن را از طریق منطقه نخجوان، باکو و از طریق خاک ارمنستان به جمهوری آذربایجان متصل می‌کند و به ترکیه این امکان را می‌دهد که از منابع انرژی منطقه خزر و فراتر از آن استفاده کند.
بالکان یکی دیگر از مناطقی است که ردپای ترک‌ها در آن دیده می‌شود و ترک‌ها قصد دارند نفوذ خود را در این منطقه احیا کنند. پیمان دیتون که در سال 1995، به جنگ در بوسنی پایان داد، یک ترتیب سیاسی پیچیده را بین جمعیت بوسنیایی، صرب و کروات این منطقه ایجاد کرد. حالا پیمان دیتون تحت فشار فزاینده‌ای قرار گرفته است؛ به‌ویژه با توجه به تلاش‌های جمهوری نیمه‌خودمختار صرب‌ها برای جدا شدن از فدراسیون بوسنی این فشار تشدید شده است. روس‌ها متحد صرب‌ها هستند و مسکو مدت‌هاست از مداخله غرب در کوزوو خشمگین است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، حتی جنگ در اوکراین را با تشبیه بمباران صربستان توسط ناتو و حمایت از استقلال کوزوو توجیه کرد.
صرب‌ها احتمالاً از روند رو به ضعف روسیه نگران هستند و به این فکر می‌کنند که ضعف روسیه چه معنایی برای آینده آنها در بالکان غربی خواهد داشت. اگر روسیه بخواهد از این منطقه به‌عنوان اهرمی برای پوشش دادن شکست‌هایش در اوکراین استفاده کند یا اینکه نتواند به آنها کمک کند، بالکان غربی ممکن است وارد فاز جدیدی از درگیری شود. این درگیری فرصتی برای ترکیه ایجاد می‌کند تا به شیوه‌ای بسیار قوی‌تر از دهه 1990 به کمک متحدان بوسنیایی‌اش بیاید.
محدودیت‌های اردوغان
به‌رغم خلاءهای ژئوپلیتیکی ایجادشده در اطراف ترکیه، محدودیت‌های داخلی ترکیه، اردوغان را وادار می‌کند تا میدان‌های نبرد خود را با دقت انتخاب کند و یک اولویت‌بندی دقیق در رویکرد‌هایش صورت دهد. آینده اردوغان پس از نزدیک به 20 سال ماندن در قدرت، زیر سوال است و اردوغان سال آینده باید در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کند. سال 2023 همچنین صدمین سالگرد جمهوری مدرن ترکیه است. اردوغان در ابتدای ورود به قدرت، رهبری یک دهه احیای اقتصاد ترکیه را به عنوان نخست‌وزیر برعهده داشت، اما اقتصاد ترکیه در سال 2013 با شروع اعتراضات علیه اردوغان رو به وخامت گذاشت.
از آن زمان، پول ملی ترکیه 75 درصد از ارزش خود را از دست داده و تورم در این کشور به 85 درصد رسیده است. اردوغان همچنان در برابر افزایش نرخ بهره مقاومت می‌کند. وضعیت مالی ترکیه باعث شده است که سیاست‌های اردوغان در قبال خاورمیانه تغییر کند. چندی پیش، ترکیه با حمایت از نیروهای اخوان‌المسلمین که در پی قیام بهار عربی دوباره فعال شدند، با همه بازیگران اصلی خاورمیانه رودررو شده بود. یک دهه بعد، اردوغان برای بهبود روابط با اسرائیل، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اخیراً مصر اقدام کرد. هفته گذشته، ترکیه و عربستان سعودی برای سپرده‌گذاری پنج میلیارد دلاری عربستان در بانک مرکزی ترکیه با هم مذاکره کردند.
بانک مرکزی ترکیه با چندین همتای خود قراردادهای مبادله ارزهای محلی به ارزش 28میلیارد دلار دارد. ترک‌ها با کره‌جنوبی نزدیک به یک میلیارد دلار، با چین شش‌میلیارد دلار، با قطر 15میلیارد دلار و با امارات نزدیک به پنج‌میلیارد دلار قرارداد امضا کرده‌اند.
این افزایش وام‌گرفتن ناشی از نیاز اردوغان به تلاش برای تقویت هرچه بیشتر وضعیت اقتصادی در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی سال آینده است که قرار است در 18 ژوئن برگزار شود. مخالفان اردوغان، گرد هم آمده‌اند تا نامزدی مشترک علیه اردوغان معرفی کنند و دموکراسی پارلمانی را به ترکیه بازگردانند. با توجه به بدتر شدن شرایط اقتصادی، میزان محبوبیت حزب اردوغان کاهش یافته است. همچنین این تردید وجود دارد که آیا انتخابات آزاد و عادلانه برگزار خواهد شد یا خیر؟ صرف‌نظر از نتیجه انتخابات، شرایط سیاسی و وضعیت اقتصادی داخلی ترکیه همچنان توانایی این کشور را برای استفاده از فرصت‌های ژئوپلیتیکی بسیاری که در اورآسیا برایش پدید آمده، محدود خواهد کرد.
