سـال رکـود

متغیرهای اقتصادی از رکود اقتصاد جهان در سال 2023 خبر می‌دهند

عماد صدر

خبرنگار گروه اقتصادی

چندین سال است که «ابهام» کلیدواژه فهم اقتصاد جهان است. تحلیل درست شرایط موجود و پیش‌بینی آینده با طیف وسیعی از متغیرهای اقتصادی بالقوه، عملا امکان‌پذیر نیست و تنها راه این است که همه سناریوهای موجود برای اقتصاد جهان را مرور کنیم و برای هر اتفاقی آماده باشیم. توازن زنجیره تامین جهان با شیوع کرونا از بین رفت. درحالی که کرونا هنوز جان می‌گرفت، روسیه به اوکراین حمله کرد و جهان وارد بحران جدیدی شد اما ماجرا اینجا تمام نمی‌شود. بحران‌های جدیدی پیش‌روی آینده قرار دارند و ریسک‌های ژئوپلیتیک هر روز افزایش پیدا می‌کنند. با شیوع کووید19 سیاست پول‌پاشی از سمت بانک‌های مرکزی دنبال و اختلال در چرخه تامین به تورم ختم شد. تورم و پول‌پاشی دولت، صعود یک چرخه اقتصادی را به همراه داشت و حالا با افزایش نرخ بهره و گرایش اقتصاد به رکود، این چرخه به پایان خودش نزدیک است. پایان هر چرخه اقتصادی با تولد یک چرخه دیگر همراه است. سازمان‌های بین‌المللی از جمله بانک جهانی پیش‌بینی کردند، سرعت رشد اقتصاد جهان در سال 2023 کند می‌شود. در نشست داووس اکثر اقتصاددانان، ورود اقتصاد جهان به رکود در سال 2023 را حتمی دانستند و اینکه احتمالا به پایان چرخه اقتصادی پس از کرونا نزدیک می‌شویم. اقتصاد ایالات متحده در سال 2022 حدود 2 درصد رشد کرد، اما صندوق‌ بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده است که رشد اقتصادی آمریکا در سال 2023 کاهش پیدا می‌کند و به 1.4 درصد می‌رسد. کاهش رشد اقتصادی از تبعات افزایش نرخ بهره است. افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو با هدف کاهش نرخ تورم شروع شد و این افزایش نرخ، اقتصاد آمریکا را کند کرد. با این وجود بازخوانی اخبار ادامه روند صعودی نرخ بهره در سال 2023 را نشان می‌دهد و احتمالا این نرخ به 5 درصد می‌رسد. پس با توجه به متغیرهای سیاست‌گذاری و بحران‌های ژئوپلیتیک، سال 2023 سال رکود است.

سکانس آخر چرخه اقتصاد

چرخه‌های اقتصادی از کف نمودار و در شک متولد می‌شوند اما سقف نمودار، پایان چرخه نیست. یک چرخه اقتصادی در اوج خود پایان نمی‌یابد، بلکه پایان چرخه زمانی است که چرخه بعد متولد شود. نزول بخش مهمی از یک چرخه اقتصادی است. آخرین چرخه اقتصادی در سال 2021 اوج گرفت و تورم ناشی از پول‌پاشی به دلیل شیوع کرونا، محرک اصلی این چرخه بود. فدرال رزرو آمریکا بعد از همه‌گیری کووید19 به سیاست پول‌پاشی روی آورد و این پول‌پاشی با افزایش سرمایه‌گذاری در بازارهای پرریسک همراه شد. پول‌های تزریق‌شده به اقتصاد، تورم ایجاد کرد و تورم به‌عنوان جرقه رشد بازارهای مالی عمل کرد. حاصل این چرخه اقتصادی رشد زیاد بازارهای سهام و کریپتوکارنسی بود اما افزایش شدید تورم، زنگ‌های خطر را به‌صدا درآورد. بعد از اینکه تورم آمریکا به بالاترین سطح 40 سال اخیر خود یعنی حدود 9 درصد رسید، فدرال رزرو سیاست انقباضی پیش گرفت. نرخ بهره آمریکا به‌صورت پله‌ای افزایش یافت و همین موضوع پایان صعود چرخه اقتصادی را رقم زد. با افزایش نرخ بهره، پول از بازارهای پرریسک خارج شد و نزول بازارهای پرریسک از جمله بازار سهام و کریپتوکارنسی را رقم زد. بیت‌کوین از 68 هزار دلار تا 17 هزار دلار ریزش کرد، اما سوال اینجاست که آیا این چرخه اقتصادی به پایان رسیده است یا نه؟ نرخ بهره آمریکا در حال حاضر 4.75 واحد است و بازارهای مالی ریزش زیادی کردند اما داده‌های مربوط به بیکاری نشان می‌دهد که اقتصاد هنوز وارد رکود نشده است. به عقیده کارشناسان سال 2023، سالی است که اقتصاد جهان وارد رکود می‌شود. پیش‌بینی‌ها از رشد اقتصاد جهان برای سال جاری متفاوت است اما همه پیش‌بینی‌ها از کاهش رشد اقتصاد جهانی در سال آینده حکایت دارند. بانک جهانی چند ماه قبل میانگین رشد اقتصاد جهانی در سال جاری را 3 درصد اعلام کرد اما پیش‌بینی خود را تغییر داد و این نرخ را 1.7 درصد اعلام کرد. این یعنی رشد اقتصاد دنیا در سال 2023 سرعت کمتری نسبت به پارسال دارد. بانک جهانی عقیده دارد که تولید ناخالص داخلی آمریکا در سال 2023 رشد چندانی نخواهد داشت و اگر اتفاق خاصی در عرصه بین‌الملل رخ ندهد، احتمالا رشد تولید ناخالص داخلی آمریکا در سال 2024 از سر گرفته می‌شود. گزارش‌های بانک جی‌پی‌مورگان هم نشان از این دارد که اقتصاد آمریکا هنوز وارد رکود نشده است و احتمالا سال 2023 سال رکود اقتصاد جهان است. افزایش نرخ بهره به بالای 5 درصد می‌تواند آخرین سکانس از چرخه اقتصادی بعد از کرونا باشد. بحران مالی 2008 زمانی به اوج خود رسید که نرخ بهره آمریکا بیش از 5 درصد و حالا هم نرخ بهره در آستانه 5 درصدی شدن است.
رکود آخرین سکانس چرخه بازار است و نشانه‌های این رکود در شمایل اقتصاد دنیا آشکار شده. بانک‌های مرکزی اقتصادهای پیشرفته سیاست انقباضی اتخاذ کردند. نرخ بهره در اقتصادهای پیشرفته در بالاترین حد خود در چند سال اخیر است و بحران غذایی و انرژی جهان را تهدید می‌کند. همه این متغیرها بوی رکود می‌دهند اما داده‌های اشتغال آمریکا و اروپا هنوز رکود کامل را نشان نمی‌دهند. جروم پاول، رئیس فدرال‌رزرو بارها در سخنرانی‌های خود اعلام کرد هدف فدرال‌رزرو کاهش تورم به زیر 2 درصد است، اما به عقیده کارشناسان این امر در بازه زمانی کوتاه امکان‌پذیر نیست. میهیر رسایی، استاد امور مالی مدرسه بازرگانی هاروارد عقیده دارد که احتمالا تورم در سال 2023 در محدوده 4 تا 5 درصد حفظ می‌شود اما رسیدن به هدف تورم 2 درصدی زمان‌بر و دشوار است. پس با این حساب افزایش نرخ بهره آمریکا در سال 2023 برای کنترل تورم ادامه دارد. هرچند پیش‌بینی می‌شود که این افزایش نرخ به سرعت و شدت سال 2022 نیست. براساس پیش‌بینی‌های جی‌پی‌مورگان، اقتصاد آمریکا در 3 ماهه چهارم سال 2023 وارد رکود می‌شود و حاصل این رکود ریزش بازارها به کف‌های قیمتی چرخه اقتصادی و افزایش بیکاری است. در نشست داووس هم بیش از 90 درصد اقتصاددانان پیش‌بینی کردند که اقتصاد جهان در سال 2023 وارد رکود می‌شود و احتمالا در سال 2023 باید منتظر پایان چرخه اقتصادی که بعد از کرونا شکل گرفت و شروع یک چرخه اقتصادی جدید باشیم.

بحران غذا و گرما

اوکراین و روسیه نقش مهمی در تامین غذای دنیا دارند. این دو کشور حدود 30 درصد تولید گندم دنیا را در اختیار دارند و جنگ این دو کشور، جهان را برای تولید گندم در تنگنا قرار داده است. با شروع جنگ اوکراین قیمت مواد غذایی به خصوص گندم افزایش پیدا کرد اما توافقات اوکراین و روسیه برای ادامه صادرات گندم از بنادر اوکراین قیمت را کمی تعدیل کرد. مسئله اصلی این است که تا زمانی که آتش جنگ در اوکراین شعله‌ور است نمی‌توان به بهبود وضعیت زنجیره غذایی دنیا امیدوار بود. آلوارو لاریو، رئیس صندوق توسعه کشاورزی سازمان ملل در مورد سال 2023 گفت: «برای سال 2023 انتظار وضعیت بهتری نسبت به سال قبل نداریم. کاستی‌های زنجیره تامین بر اقتصاد 2023 تاثیر خواهد داشت.»
شروع جنگ روسیه و اوکراین بحران انرژی را هم به ارمغان آورد. کشورهای اروپایی وابستگی زیادی به انرژی روسیه دارند و قطع صادرات انرژی به اروپا از سمت روسیه تاثیر زیادی در معاملات انرژی در سطح جهان گذاشت. قیمت هر بشکه نفت در جهان به بالای 114 دلار به ازای هر بشکه رسید و همه از زمستان سخت اروپا سخن می‌گفتند اما اروپا زمستان سخت را پشت سر گذاشت. بانک جی‌پی‌مورگان قیمت نفت در سال 2023 را 95 دلار به ازای هر بشکه پیش‌بینی کرده است. البته این پیش‌بینی به فرض ادامه وضع موجود است و ایجاد یک چالش جدید می‌تواند تمام معادلات را منسوخ کند. بعد از حمله روسیه به اوکراین، نفت و گاز این کشور تحریم شد و کشورهای اروپایی برای نفت و گاز روسیه سقف قیمت تعیین کردند اما براساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضا برای نفت در سال 2023 افزایش پیدا می‌کند و در این سال تقاضا برای نفت روزانه به 101.9 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. این درحالی‌ست که نفت در طرف عرضه با چالش‌های اساسی روبه‌رو است. سیاست‌های کوویدصفر در چین باعث شد تا اقتصاد این کشور و در نتیجه تقاضا برای نفت در بازار جهانی، کند شود اما به نظر می‌رسد که دولت چین سیاست کوویدصفر را کنار گذاشته و به‌زودی تقاضای نفت بازار چین به اوج می‌رسد و به بازار تحمیل می‌شود. این موضوع درحالی‌ست که روسیه تولید نفت خود را روزانه 500 هزار بشکه کاهش داده است و کشورهایی مانند عربستان هم به درخواست آمریکا مبنی بر افزایش تولید نفت پاسخ منفی دادند. کاهش تولید نفت روسیه و عدم افزایش تولید نفت کشورهای عربی درحالی‌ست که مذاکرات ایران و آمریکا هم در دور آخر خود بی‌حاصل ماند و غربی‌ها برای جبران منابع انرژی خود به سراغ ونزوئلا رفتند. البته تولید نفت ونزوئلا در کوتاه‌مدت نمی‌تواند تاثیری بر کاهش قیمت انرژی داشته باشد و افزایش تولید این کشور در کوتاه‌مدت به دلیل فرسودگی صنایع استخراج نفت و گاز امکان‌پذیر نیست. با این تفاسیر چشم‌انداز بازار نفت هم چندان روشن نیست و احتمالا بحران انرژی در سال‌های آینده ادامه دارد.

بازارهای پرریسک

افزایش نرخ بهره در آمریکا صعود شاخص دلار را به همراه دارد و رشد شاخص دلار تاثیر معکوس بر بازارهای پرریسک می‌گذارد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که بازارهای پرریسک در سال 2023 شاهد تحول خاصی نخواهند بود و با ورود اقتصاد جهانی به رکود، بازارهای پرریسک هم به کف قیمتی خود می‌رسند. البته خبر خوب این است که رکود نرخ تورم را کاهش می‌دهد و احتمالا در ماه‌های پایانی سال 2023 شاهد توقف افزایش نرخ بهره یا حتی کاهش این نرخ خواهیم بود. کاهش نرخ بهره می‌تواند سیگنال مثبتی برای بازارهای پرریسک باشد و می‌تواند جرقه شروع چرخه جدید بازارهای پرریسک باشد. با توجه به ریسک‌های ژئوپلیتیک و بحران‌های پیش‌روی اقتصاد جهان، ریسک سرمایه‌گذاری در صنایع انرژی‌بر یا به اصطلاح نفتی، مانند پتروشیمی و پالایشی زیاد است. به نظر می‌رسد صنابع برنده در سال 2023 صنایع دارویی و غذایی هستند. البته این تحلیل در بازار سهام ایران چندان کارکرد ندارد. به این دلیل که صنایع پالایشی و پتروشیمی در بورس ایران وابستگی زیاد به قیمت دلار دارند و به این دلیل که ایران خود تولیدکننده نفت خام است کمبود مواد اولیه برای این صنایع مطرح نیست.
بازار کریپتوکارنسی هم وابستگی زیادی به بازار سهام آمریکا دارد و احتمالا 2023 سال درجا زدن بازارهای پرریسک است. پیش‌بینی‌ها از قیمت بیت‌کوین در سال جاری، سقف 30 هزار دلار و کف 17 هزار دلار را نشان می‌دهند و احتمال رشد شارپی بیت‌کوین در سال جاری به شدت پایین است. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که احتمالا با افزایش نرخ بهره آمریکا به 5 درصد، بیت‌کوین تا کف قیمتی 17 هزار دلار ریزش می‌کند اما با کاهش تورم و به‌تبع آن کاهش نرخ بهره، بازار کریپتو دوباره جان می‌گیرد اما کارشناسان عقیده دارند نهایت رشد بیت‌کوین در سال جاری تا 30 هزار دلار است. احتمالا زمانی که نرخ بهره به 5 درصد می‌رسد آخرین چرخه بازار رمزارزها به پایان می‌رسد و چرخه جدید بازار شروع می‌شود. بهترین نقطه ورود یک سرمایه‌گذار کف چرخه اقتصادی است. پس می‌توان گفت 2023 فرصت آماده شدن برای چرخه جدید بازار کریپتوکارنسی است. کارشناسان عقیده دارند که رشد بازار رمزارزها در سال 2024 یا 2025 اتفاق خواهد افتاد. سال 2024 رویداد هاوینگ بیت‌کوین اتفاق می‌افتد و این موضوع می‌تواند تاثیر زیادی بر رشد قیمت بیت‌کوین داشته باشد. هاوینگ بیت‌کوین هر چهار سال اتفاق می‌افتد و به معنای نصف شدن پاداش ماینرهای بیت‌کوین است. بیت‌کوین یک بلاکچین اثبات کار است و این یعنی از طریق استخراج به فعالیت خود ادامه می‌دهد. بلاکچین اثبات کار حاوی دنباله‌ای از بلاک‌ها است که هر کدام شامل اطلاعاتی رمزگذاری شده است. ماینرهای بیت‌کوین با حل معادلات پیچیده ریاضی بلاک‌ها را رمزنگاری و به زنجیره اضافه می‌کنند و در ازای آن بیت‌کوین پاداش می‌گیرند. هر چهار سال سختی شبکه بلاکچین بیت‌کوین افزایش پیدا می‌کند و پاداش ماینرها در ازای حل معادلات بیت‌کوین نصف می‌شود و به این اتفاق هاوینگ می‌گویند. کاهش پاداش ماینرهای بیت‌کوین عرضه این ارز در بازار را کاهش می‌دهد و همین موضوع باعث افزایش قیمت این دارایی می‌شود. آخرین بار سال 2020 هاوینگ بیت‌کوین اتفاق افتاد، رشد بازار کریپتوکارنسی چند ماه بعد شروع شد و در سال 2021 به اوج خود رسید. بیت‌کوین به سقف 69 هزار دلاری و ارزش بازار رمزارزها در همان مقطع به سه هزار میلیارد دلار رسید. با این حساب بسیاری از کارشناسان سال 2023 را سال انباشت دارایی و انتظار برای رسیدن چرخه اقتصادی بعدی می‌دانند.

بزرگ‌ترین ریسک ژئوپلیتیک 2023

تمام پیش‌بینی‌های انجام شده فقط در صورتی امکان تحقق دارند که اتفاق غیرمنتظره‌ای در سطح بین‌الملل رخ ندهد. اما جغرافیای جهان دیگر مانند سابق امن نیست. برای اولین بار در طول سالیان گذشته تنش‌های دنیا حتی از زمان جنگ سرد هم بیشتر شده است. نقطه اوج این تنش‌ها تهاجم روسیه به اوکراین بود اما ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود و حالا بزرگ‌ترین ریسک ژئوپلیتیک اقتصاد جهان در سال 2023، افزایش تنش‌ها میان چین و آمریکا، یعنی دو غول اقتصاد جهان است. این دو کشور سهم بیش از 50 درصدی از اقتصاد جهان و زنجیره تامین کالاهای اساسی را در اختیار دارند و جدال این دو غول به‌معنای از بین رفتن زنجیره تامین جهان است. جنگ تجاری آمریکا علیه چین در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ شدت گرفت اما حالا جنگ فقط تجاری نیست. مهم‌ترین نقطه مناقشه‌برانگیز میان آمریکا و چین، تایوان است. تایوان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده میکروچیپ‌های نیمه‌هادی در دنیا، نقش مهمی در منازعات بین‌المللی دارد و حالا رقابت آمریکا و چین نه برای تایوان بلکه برای مقام بزرگ‌ترین اقتصاد دنیا است. چین سال‌هاست که رویای رهبری اقتصاد دنیا را در سر دارد و حالا از هر زمانی به این رویا نزدیک‌تر است و به دست آوردن بزرگ‌ترین منبع میکروچیپ جهان، رویای چین را محقق می‌کند. با این وجود بازخوانی اقدامات غرب مانند سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس آمریکا به تایوان نشان می‌دهد که آمریکا هم به سادگی از تایوان دست نمی‌کشد. اما چرا میکروچیپ‌ها اینقدر در معادلات بین‌الملل مهم هستند؟ اقتصاد آینده یعنی تکنولوژی. تکنولوژی می‌تواند معادلات اقتصادی را برهم بزند. میکروچیپ‌ها در تولید خودرو، لوازم الکترونیکی، تلفن هوشمند و تکنولوژی هوش مصنوعی نقش بسیار پررنگی دارند و تایوان قطب تولید میکروچیپ‌های هوشمند جهان است. دسترسی به میکروچیپ، قدرت آینده اقتصاد دنیا را تعیین می‌کند.
اگرچه میکروچیپ‌ها رهبر آینده اقتصاد را مشخص می‌کنند اما راه‌های تسلط چین بر تایوان هزینه زیادی برای این کشور دارد. چین برای رهبری اقتصاد دنیا به میکروچیپ نیاز دارد اما اگر به تایوان حمله کند هیچ‌وقت به رویای خود نخواهد رسید. اقتصاد چین رابطه بسیار عمیقی با تایوان دارد و مناسبات تجاری این دو کشور به 322 میلیارد دلار در سال می‌رسد. از دست دادن این رقم به علاوه هزینه‌های جنگ و تحریم‌های احتمالی غرب، اقتصاد چین را متلاشی می‌کند. با این حساب حمله نظامی چین به تایوان زنجیره تامین جهانی را مختل می‌کند و این اتفاق با هدف اصلی چین که پیشی گرفتن از آمریکا و تسط بر اقتصاد جهان است، سنخیت ندارد. از طرفی تسلط چین بر صنعت پیشرفته میکروچیپ تایوان تکنولوژی و صنعت نظامی آمریکا را تهدید می‌کند و همه این موضوعات دست به دست هم دادند تا ماجرای چین و تایوان به بزرگ‌ترین ریسک و بحران ژئوپلیتیک امروز تبدیل شود. بحران‌های ژئوپلیتیک کم نبوده و این روزها خاورمیانه هم مانند سابق امن نیست. تنش‌ها میان ایران و اسرائیل به اوج خود رسیده به‌طوری‌که این روزها شاهد عملیات‌ متعدد اسرائیل در خاک سوریه علیه منافع ایران هستیم. سایه جنگ خاورمیانه را تهدید می‌کند و این موضوع هم آینده اقتصاد بین‌الملل را تیره و تار کرده است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید