دیگـر هرگـز

نگاهی به فیلم آرژانتین 1985 که در نقد خشونت‌ورزی است

دکتر بابک زمانی

نورولوژیست و نویسنده

فیلم آرژانتین محصول ۲۰۲۲ که با دوبله فارسی در پلتفرم‌های ایرانی مجاز اخیراً به‌نمایش درآمده، ازجمله فیلم‌های سیاسی آمریکای لاتین است که به یک واقعه تاریخی که بسیاری از بازیگران آن هنوز در قیدحیات هستند، می‌پردازد. موضوع فیلم، محاکمه رهبران حکومت نظامی آرژانتین در دهه 70 است که در طول حکمرانی خود مرتکب جنایات زیادی علیه بشر شدند. ده‌ها هزار نفر از فعالان سیاسی و دانشجویان ناپدید و سر‌به‌نیست شدند و فرزندان تعداد زیادی از ناپدیدشدگان و زندانیان، به خانواده نظامیان سپرده شدند.
فیلم به زبانی ساده و روان، روایتگر داستان از زاویه دید دادستان مسئول‌پرونده است. بازی‌ها بسیار روان و هنرمندانه و قیافه‌ها به‌شدت شبیه شخصیت‌های واقعی‌ای است که هنوز فراموش نشده‌اند. محاکمه در حالی صورت می‌گیرد که بسیاری از متهمان هنوز بر سر کار هستند و از طرف عده زیادی از مردم و افراد نیروهای‌مسلح، حمایت می‌شوند. میزان فشاری که دادستان و خانواده‌اش از تهدیدهای آشکار و نهان تحمل می‌کنند، بسیار زیاد است؛ به‌علاوه تمهیدات و کارهایی که در داخل حکومت برای تطمیع دادستان و تاثیر بر نتیجه دادگاه صورت می‌گیرد، از حد بیرون است. بسیاری که با محکومیت اعدام‌ها هم‌داستان هستند، مایل نیستند نیروهای مسلح کشور تضعیف شوند. با این همه روند دادرسی با پیگیری دادستان متوقف نمی‌شود. شهادت‌ کسانی که از این قتل‌عام جان‌سالم به‌در برده‌اند، به‌شدت تکان‌دهنده و شوکه‌کننده است. درنهایت احکام سنگین برای بالاترین مقامات کشور در دوره حکومت نظامی، نشانه پیروزی مقاومت مدنی و قانونی بر رفتارهای غیرقانونی حکومتی است.
خون ده‌ها هزارنفر انسان فعال و شرافتمند که تنها به مبارزه مدنی روی آورده بودند، به‌ثمر می‌نشیند. دادستان یک‌بار دیگر ثابت می‌کند مقابله با هر نوع خشونتی تنها ازطریق مسالمت‌آمیز امکان‌پذیر است، نه از راه خشونت متقابل! نمونه‌ای پیش‌چشم می‌گذارد که استفاده از محمل‌ها، مناصب قانونی و درخواست مؤکد از او و وادار کردن‌شان به موضع‌گیری و دخالت، یکی از روش‌های مهم فعالیت‌مدنی است.
فعالیت‌مدنی غیرخشونت‌آمیز، رودخانه خروشانی است که آهسته‌آهسته هر بی‌طرفی را هم به‌جانب خود می‌کشد و بر هیچ‌کس به هیچ بهانه‌ای، حتی پیشینه‌اش، دست رد نمی‌زند. از همه به‌قدر توان‌شان انتظار دارد و به هرکس به‌اندازه دیگری بها می‌دهد. تلاش می‌کند با روشی آسان برای همه، حرکتی با حضور همه پدید آورد. فعالیت مدنی معطوف به یک‌هدف تمرینی برای حکمرانی است؛ هموارکردن و نشان‌دادن راه‌های ناشناخته، راهی که فقط به این دلیل قدم بر آن نمی‌گذارند که تاکنون کسی نرفته، برف‌هایش را نکوبیده و ثابت نکرده که این هم راهی است حتی مطمئن‌تر! هدف او انتقام نیست؛ هدفش زندگی است، نه مرگ. به همین خاطر، هیچ‌کدام از افسران با آن‌همه قتل و جنایت، اعدام نمی‌شوند. همه تنها یک آرزو دارند و آن را با دادستان فریاد می‌زنند؛ «دیگر هرگز».