مجــــازی به جـای رسمی

نگاهی به عملکرد رسانه‌ها در شب آتش‌سوزی اوین

ساعت ۲۱ و ۴۰دقیقه شامگاه شنبه ۲۳مهرماه، توئیتر و کانال‌های تلگرامی از پیام‌های متعدد شهروندان ساکن مناطق حوالی زندان اوین خبر دادند. پیام‌هایی که می‌گفتند ساعتی است صدای تیراندازی می‌آید و آتش‌سوزی شده است. تایم‌لاین توئیتر با سرعتی سرسام‌آور پر از ویدئوهای آتش‌سوزی زندان اوین شد و هم‌زمان در پیام‌هایی دیگر از صدای انفجار گفته می‌شد. ماشین‌های آتش‌نشانی در راه زندان اوین بودند. پیام‌ها می‌گفتند، صدای انفجار در ساعت‌های ۲۲ و ۲۰دقیقه، ۲۲ و ۲۲دقیقه، ۲۲ و ۲۶دقیقه و ۲۲ و ۳۶دقیقه شنیده شده است. مادران، پدران، خواهران، برادران، همسران و دوستان زندانیان اوین با شنیدن هر خبر تا آستانه‌مرگ می‌رفتند و برمی‌گشتند و تا ساعت ۲۲ و ۳۹دقیقه، دقیقا یک ساعت بعد از آغاز طوفانی که آتش اوین در توئیتر و کانال‌های تلگرامی به‌پا کرد، هیچ خبری در رسانه‌های رسمی جمهوری اسلامی ایران نبود.

نخستین اطلاع‌رسانی با ۲غلط فاحش

ساعت ۲۲ و ۳۹دقیقه شامگاه شنبه ۲۳مهرماه، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، اقدام به انتشار مطلبی با عنوان «ناآرامی در بند اراذل و اوباش زندان اوین/ بازگشت آرامش به زندان و اطفای‌آتش انبار لباس» کرد، خبری که قبل از ورود به متن، در همان تیتر با دو ایراد فاحش مواجه بود که صحتش را زیر سوال می‌برد. نخست این‌که در زندان اوین، بندی تحت‌عنوان بند «اراذل و اوباش» وجود ندارد. این را مازیار طاطایی، وکیل دادگستری در گفت‌وگو با «هم‌میهن» گفت که مشروحش در گزارش «شب آتش و دود» قابل مشاهده است. آن‌طور که زندانیان پیشین در توئیتر نوشتند، منظور این خبرگزاری از «بند اراذل و اوباش»، اندرزگاه ۷ بود. نکته دوم، ادعای «بازگشت آرامش به زندان و اطفای‌آتش انبار لباس» بود. درحالی‌که فیلم‌های ارسالی ساکنین خانه‌های اطراف زندان و خانواده‌هایی که خود را مقابل اوین رسانده بودند، حکایت از ادامه آتش‌سوزی داشت.

کلاب‌هاوس و گُر گرفتن آتش دل‌ها/ تلفن زدن‌هایی دانه‌دانه

ساعت ۱ و ۴۹ دقیقه بامداد یکشنبه ۲۴ مهر، خبر آمد که یاسر هاشمی، در یکی از اتاق‌های کلاب‌هاوس اعلام کرده به برادرش، مهدی هاشمی، زندانی اندرزگاه ۷ که قرار بوده است روز جمعه، ۲۳مهرماه پس از پایان مرخصی‌اش به زندان برگردد، گفته‌اند «فعلا نیا» و همین، آتش دل خانواده‌های زندانیان را شعله‌ورتر کرد و این ولوله را در جان‌شان انداخت که مبادا عمدی در کار بوده است. شائبه‌ای که هیچ‌کدام از مقامات‌رسمی در هیچ‌کدام از رسانه‌های‌رسمی در موردش شفاف‌سازی نکردند. آن‌چه از ساعت ۲ و ۲۶دقیقه بامداد این روز، دل خانواده‌ها را چون پاشیدن قطرات آب بر آهنی گداخته برای لحظه‌ای آرام کرد، باز هم نه اطلاع‌رسانی رسانه‌های رسمی که تماس‌های تلفنی چندثانیه‌ای عزیزان‌شان از زندان اوین بود. خبرهایی که دانه‌دانه در توئیتر و کانال‌های تلگرامی منتشر می‌شد و در این بین ویدئویی آمد که در شرحش نوشته بودند: «ساعت ۸ و ۳۵دقیقه شنبه ۲۳مهرماه به‌نظر می‌رسد یک‌عده دارند آتش اولیه را روشن می‌کنند». ویدئویی که باز هم در توئیتر بسیار دست‌به‌دست شد، اما هیچ‌کدام از مقامات‌رسمی توضیحی در موردش ندادند.

زندانیان خواب هستند!

یک‌ساعت بعد خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، در ویدئویی که در ایرنا ۲۴ منتشر کرد، از زبان خبرنگارش چنین گفت: «ساعت دوبامداد روز یک‌شنبه ۲۴مهرماه، حریق کاملا مهار شده است، این حادثه چند مصدوم داشت که تحت مداوا قرار گرفتند و تا این لحظه آماری از فوتی‌ها در دست نیست»، چند ساعت بعد، ۴ و ۱۰دقیقه بامداد، سردبیر میزان، خبرگزاری قوه‌قضائیه ویدئویی را با شرح «وضعیت داخل بندهای زندان اوین پس از آتش‌سوزی» منتشر کرد، با صدایی که آرام و آهسته صحبت می‌کرد تا مبادا زندانیان را بیدار کند! او گفت: «زندانیان در حال استراحت هستند و آرامش برقرار است!» بدون هیچ توضیحی در مورد این‌که تصاویر مربوط به کدام بند است و چه فاصله‌ یا ارتباطی با محل آتش‌سوزی دارد. ویدئوی دیگر همان‌زمان از شبکه خبر منتشر شد و گزارشگرش گفت: «ساعت ۲ و ۵دقیقه شب است و ما نمی‌خواهیم مزاحم زندانیان شویم، چون خواب هستند!» و خطاب به آن‌ها ادامه داد: «عذر می‌خواهیم که بیدارتان کردیم!» این درحالی‌بود که همان زمان از توئیتر خبر می‌رسید حدود ساعت چهاربامداد چند آمبولانس و دو اتوبوس به مقصدی که برای مشاهده‌کنندگان نامعلوم بوده با پشتیبانی نیروهای امنیتی از زندان خارج شده‌اند.

فارس از «مین» گفت، مهر تکذیب کرد

ظهر یک‌شنبه ۲۴مهرماه، میزان بدون ذکرنام درگذشتگان و بدون اشاره به بیمارستان محل‌بستری مصدومان اعلام کرد: «چهارنفر از زندانیان که جزو محکومان سرقت بودند، براثر استنشاق دود ناشی از آتش‌سوزی درگذشته‌اند.» هرچند این خبر پیش‌تر اعلام شده بود و شبکه‌های تلویزیونی آن‌سوی آب از آن با عنوان «تایید خبر» خودشان یاد کردند. این خبرگزاری در همان‌زمان افزود، حال چهارزندانی دیگر، وخیم است و طبق آخرین خبری که در این مورد منتشر کرده، تعداد فوتی‌ها، در لحظه تنظیم این گزارش، ظهر دوشنبه ۲۵مهرماه، به هشت‌نفر افزایش پیدا کرده است. آن‌چه بار دیگر آتش حالا خاموش‌شده اوین را دوباره در دل خانواده زندانیان روشن کرد، خبر خبرگزاری فارس بود که نوشت صدای انفجار به این دلیل بوده است که تعدادی از زندانیان هنگام فرار وارد «میدان مین» شده‌اند! خبری که خبرگزاری مهر آن را کذب خواند و مازیار طاطایی، وکیل دادگستری در موردش به «هم‌میهن» گفت، این مین‌گذاری‌ها مربوط به قبل از انقلاب و در محوطه داخلی زندان است، نه بیرون آن. گاف دیگر یکی از بخش‌های خبری صداوسیما آن‌جا بود که مجری گفت، مرکز رسانه‌ای قوه‌قضائیه خبر داد، در آتش‌سوزی زندان اوین ۴۰زندانی بند سرقت در اثر استنشاق دود جان باختند. او دقایقی بعد بابت اعلام عدد ۴۰فوتی به جای چهارفوتی، عذرخواهی کرد.

اوین در کانون توجه رسانه‌ها

آن‌چه شامگاه شنبه ۲۳مهرماه در زندان اوین گذشت، باردیگر این نکته را یادآوری کرد که در ایران، فضای مجازی و به شکل مشخص توئیتر و کانال‌های خبررسان تلگرام بسیار پیش از رسانه‌های‌رسمی حرکت می‌کنند، هرچند در این میان میس‌اینفورمیشن‌ها (اطلاعات کذب غیرعمدی) و دیس‌اینفورمیشن‌ها (اطلاعات کذب عمدی) هم کم نیستند.