ابهامات چشمانداز غزه
آیا توافق آتش‌بس، چنان که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ادعا می‌کند، منجر به «صلحی محکم، مداوم و ماندگار» خواهد شد؟ رسیدن به این توافق با اعمال فشار بر اسرائیل و حماس از سوی ایالات متحده، کشورهای عربی و ترکیه حاصل شد.
آیا توافق آتش‌بس، چنان که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ادعا می‌کند، منجر به «صلحی محکم، مداوم و ماندگار» خواهد شد؟ رسیدن به این توافق با اعمال فشار بر اسرائیل و حماس از سوی ایالات متحده، کشورهای عربی و ترکیه حاصل شد. این طرف‌ها می‌گفتند زمان پایان‌دادن به جنگی دوساله است که نوار غزه را ویران کرده، ده‌ها هزار فلسطینی را کشته، جرقه درگیری‌هایی دیگر در منطقه شده و اسرائیل را به شکلی فزاینده منزوی کرده است. این فشار، توافقی بر سر مرحله اولی را به نتیجه رساند که در آن، گروگان‌های اسرائیلی باقیمانده، در فاصله چند روز و در مقابل آزادی صدها فلسطینیِ زندانی‌شده از سوی اسرائیل، آزاد خواهند شد؛ اما این توافق، فهرست طویلی از سؤالات بی‌پاسخ را درباره آنچه پس از این رخ می‌دهد، باقی گذاشته است.
اسرائیل می‌خواهد تضمین کند که حماس خلع سلاح میشود. حماس می‌خواهد تضمین کند که اسرائیل نیروهایش را کاملاً از غزه بیرون می‌برد و اجازه ندارد جنگ را دوباره شروع کند. در همین حین، درباره حکمرانی در غزه پس از جنگ هم باید تعیین تکلیف شود و جایگزین دوران حکومت حماس معلوم شود. بدون این‌ها، بازسازی بعید است و این بیش از دو میلیون نفر جمعیت غزه را در فلاکت مداوم می‌گذارد. هیچ اعتمادی بین دو طرف وجود ندارد و در چنین وضعیتی، بخش مهمی از ماجرا به ادامه فشار از سوی ایالات متحده، مصر، قطر و ترکیه بسته است. هر گونه مانع در مسیر این مسائل درهم‌تنیده می‌تواند همه رشته‌ها را پنبه کند و به صورت بالقوه منجر به ازسرگیری کارزار اسرائیل شود. درباره توافق، این‌ها را می‌دانیم:
آغاز اولین گام‌ها
آتش‌بس از ظهر جمعه اجرایی شد. ارتش اسرائیل گفت نیروهایش را به خطوطی داخل غزه عقب کشیده که برای روز اول مورد توافق بود و از بخش بزرگی از شهر غزه، شهر جنوبی خان یونس و دیگر مناطق عقب آمد. ارتش اسرائیل می‌گوید فلسطینیانی که آواره و به جنوب رانده شده‌اند، خواهند توانست به خانه‌هایشان در شمال بازگردند و هزاران نفر جاده‌ها به سمت شمال را پر کرده‌اند. یک مقام سازمان ملل متحد بدون ذکر نام گفته اسرائیل به سازمان ملل متحد چراغ سبز نشان داد تا شروع به تحویل کمک‌ها در ابعاد بزرگتر به سمت غزه کند. آزادی ۴۸ گروگان باقیمانده هم شروع میشود که تصور میشود ۲۰ نفر از آنان هنوز زنده باشند. اسرائیل حدود ۲ هزار فلسطینی را آزاد خواهد کرد. این شامل چند صد نفر در حال تحمل حکم زندان میشود و نیز دیگران که در طول جنگ در غزه اسیر شده‌اند. مذاکرات برای مراحل بعدی پس از این‌ها شروع میشود.
عقب‌نشینی سربازان
حماس مدت‌ها اصرار کرده بود، تا زمانی که سربازان اسرائیلی به طور کامل غزه را ترک نکنند، آخرین گروگان‌ها را آزاد نخواهد کرد. حالا بعد از توافق بر سر این که اول آزادشان کند می‌گوید این با تکیه بر تضمین‌هایی از ترامپ است که عقب‌نشینی کامل رخ خواهد داد. این عقب‌نشینی کامل چقدر طول خواهد کشید؟ چند هفته، چند ماه، چند سال؟ معلوم نیست. برنامه اولیه ۲۰ماده‌ای که ترامپ هفته پیش منتشر کرد، از اسرائیل می‌خواهد منطقه حائلی باریک را درون غزه و در طول محدوده مرز بین این دو قلمرو، حفظ کند و اسرائیل هم از نگه‌داشتن گذرگاه فیلادلفیا گفته، باریکه‌ای که در مرز غزه با مصر است.
بعید است اسرائیل این مناطق را رها کند، مگر اینکه حماس خود را خلع سلاح کند و خلأیی که در اداره غزه بر جا می‌ماند، با نهادی که اسرائیل خوشایند می‌داند، پر شود. برنامه ترامپ همچنین خواستار نیروی بین‌المللی حافظ امنیتی با رهبری اعراب میشود که وارد غزه شوند، در کنار پلیس فلسطینی که توسط مصر و اردن آموزش دیده باشد. این برنامه می‌گوید وقتی این نیروها مستقر شدند، نیروهای اسرائیل مناطق را ترک خواهند کرد. هنوز معلوم نیست آیا همان سیستم پیگیری میشود یا بر سر جایگزینی مذاکره خواهد شد.
خلع سلاح
حماس مدت‌هاست از تحویل سلاح‌هایش خودداری کرده است و می‌گوید، تا زمانی که اشغال قلمروهای فلسطینی به دست اسرائیل پایان یابد، حق مقاومت مسلحانه دارد. برای اسرائیل، خلع سلاح خواسته‌ای کلیدی است. نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو مکرراً گفته کارزارش پایان نخواهد یافت تا زمانی که ظرفیت‌های نظامی حماس برچیده شوند و این شامل شبکه تونل‌هایی میشود که در سراسر این منطقه ساخته شده‌اند؛ اما نشانه‌‌هایی هست که می‌گوید حماس می‌تواند با «توقف کارکرد» سلاح‌های تهاجمی خود موافقت کند و آن‌ها را تحویل کمیته مشترک فلسطینی - مصری دهد. این را مقامات عربی که اطلاعات مستقیم از مذاکرات دارند، به شرط عدم ذکر نامشان گفته‌اند.
حکمرانی آینده
اسرائیل گفته است می‌خواهد غزه از نفوذ حماس پاک شود؛ اما دادن هر گونه نقش به تشکیلات خودگردان فلسطین، مستقر در کرانه باختری یا هر چینش دیگری را که بتواند منجر به ایجاد کشور فلسطین شود، رد کرده است. حماس که از سال ۲۰۰۷ بر غزه حکمفرما بوده، موافقت کرده از حکمرانی کنار بکشد و آن را به نهادی از تکنوکرات‌های فلسطینی بسپارد. هنوز قطعی نیست چه موجودیتی جایش را خواهد گرفت. تحت برنامه ترامپ، یک نهاد بین‌المللی حکمرانی خواهد کرد. «شورای صلح» و «هیئت صلح» هر دو اسامی هستند که برای این نهاد مطرح شده‌اند.
این نهاد بیشتر قدرت را در اختیار خواهد داشت و در عین حال، ناظر بر نهاد اداره‌کننده متشکل از تکنوکرات‌های فلسطینی خواهد بود که امور روزمره را مدیریت می‌کنند. نقش مرکزیت فرماندهی در مدیریت بازسازی غزه را هم خواهد داشت. برنامه اولیه ۲۰ماده‌ای ترامپ خواسته تونی بلر، نخست‌وزیر سابق بریتانیا، رهبری این نهاد را بر عهده داشته باشد. حماس تا اینجای کار موافقت نکرده است و می‌گوید تکلیف حکمرانی در غزه باید در میان فلسطینیان معلوم شود.
خطرات و چالش‌ها
اسرائیل این توافق را جشن گرفت. برای بخش بزرگی از افکار عمومی اسرائیلی، آزادی آخرین گروگان‌ها که دو سال بود اسیر بودند، اولویت اول بود. اما فلسطینیان در غزه آن‌چنان مطمئن نیستند؛ از اینکه بمباران بی‌امان و حملات زمینی ممکن است مدتی متوقف شود و ممکن است جریان کمک‌ها به داخل راه بیفتد، احساس تسکین و آرامش کردند: اما همزمان، بدبینی و نگرانی هم بود، بر سر اینکه هر گونه توقف در درگیری، چقدر دوام خواهد داشت، آیا صدها هزار نفر [آواره] خواهند توانست به خانه‌هایشان برگردند و آیا غزه که بیشتر شهرهایش ویرانه هستند، دیگر بازسازی خواهد شد؟
بسیاری از فلسطینیان نگران هستند که اسرائیل هر گونه به‌هم‌خوردن روند گفت‌وگو را به عنوان فرصتی برای ازسرگیری حملاتش ببیند. نتانیاهو و متحدان تندرو او، مدت‌هاست اصرار کرده‌اند کنترل امنیتی مستقیم و بلندمدت در غزه را نگه خواهند داشت و از بیرون‌راندن جمعیت فلسطینی گفته‌اند، به ظاهر «داوطلبانه». در غزه، بسیاری بر این باورند که این همچنان هدف اسرائیل است. فشار از سمت ایالات متحده و متحدانش، اگر پس از آزادی گروگان‌ها هم ادامه یابد، می‌تواند مانع از این شود که اسرائیل دوباره یک جنگ تمام‌عیار راه بیاندازد.
اما سناریوی تیره دیگری هم هست. اگر حماس و اسرائیل نتوانند به توافقی نهایی دست یابند یا مذاکرات بدون نتیجه کش بیاید، ممکن است غزه به برزخی بی‌ثبات بلغزد، در وضعیتی که در آن، نیروهای اسرائیلی همچنان بخش‌هایی از غزه را در اختیار دارند و حماس همچنان فعال است. در چنین حالتی، بعید است اسرائیل اجازه بازسازی قابل‌توجهی در غزه را بدهد و این مردم غزه را همچنان رنجور و گرفتار در اردوگاه‌ها، چادرها و پناهگاه‌ها نگاه خواهد داشت.
