پوتین به ایران جنگنده نمی‌دهد

در تهران، نارضایتی از سطح حمایت مسکو رو به افزایش است، به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل. اهمیت تهران برای روسیه در حال کاهش است، و این امر موجب نگرانی ایران از یک «معامله سیاسی» به زیان خود شده است. با این حال، انزوای بین‌المللی تهران فضای مانور آن را محدود می‌کند. اواخر اوت، خبری جنجالی درباره مسکو در رسانه‌های ایران منتشر شد.

محمد صدر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و معاون پیشین وزیر خارجه ایران، در مصاحبه‌ای روسیه را به کمک به اسرائیل متهم کرد. صدر دو گلایه اصلی مطرح کرد. نخست، او مشکوک بود که چگونه در طول «جنگ ۱۲روزه» اخیر و درگیری‌های پیشین، اسرائیل اطلاعات دقیقی از سامانه‌های پدافند هوایی ایران در اختیار داشت. او گفت: «براساس تحلیل و اطلاعاتم می‌توانم بگویم که روس‌ها این اطلاعات را در اختیار اسرائیل گذاشتند.» دوم، صدر خاطرنشان کرد که روسیه سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته‌ای را که ایران درخواست کرده بود، تحویل نداده است، به‌ویژه جنگنده‌های سوخو-۳۵. در اوایل ۲۰۲۳، ایران اعلام کرد توافق‌هایی برای تحویل دو اسکادران – ۲۴ فروند – وجود دارد.

بعدها گزارش‌ها حاکی از احتمال تحویل تا ۵۰ فروند جنگنده بود. با این حال، ایران تنها تعدادی هواپیمای آموزشی یاک-۱۳۰ دریافت کرده و طبق برخی منابع، بیش از چهار فروند سوخو-۳۵ تحویل نگرفته است. صدر همچنین یادآور شد که در سال ۲۰۱۹، مسکو سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ را به ترکیه فروخت، اما از فروش مشابه آن به ایران خودداری کرده است. صدر نتیجه گرفت که پیمان به‌اصطلاح راهبردی ایران و روسیه که در ژانویه ۲۰۲۵ امضا شد، «چیزی بیش از یک فریبکاری نیست.» اظهارات صدر احساسات عمومی را برانگیخت و بدبینی‌های دیرینه ضدروسی در ایران را دوباره زنده کرد.

اما واکنش رسانه‌های داخلی دوگانه بود. روزنامه محافظه‌کار «کیهان» صدر را محکوم کرد و گفت سخنان او «به امنیت ملی و سیاست خارجی ایران آسیب می‌زند» و او را به «اظهارات دروغین و تحریک‌آمیز» متهم کرد. در مقابل، رسانه‌های اصلاح‌طلب، کیهان را به «حمایت بی‌قید و شرط از روسیه» مورد انتقاد قرار دادند. مقام‌ها نیز واکنش نشان دادند. وزارت خارجه ایران گفت که سخنان صدر «نظر شخصی و بدون مدرک» بوده و بازتاب‌دهنده موضع رسمی تهران نیست. دادستان تهران پرونده‌ای علیه یکی از اعضای مجمع تشخیص به اتهام «اظهارات دروغین و بی‌اساس» گشود، هرچند نام صدر به‌صراحت ذکر نشد.

روسیه هم واکنش نشان داد. وزارت خارجه روسیه اتهامات صدر را رد کرد و آن را بخشی از یک «کمپین هماهنگ اطلاعات نادرست توسط نیروهای خصمانه با روسیه و ایران» خواند. دیپلمات‌های روسی بیانیه خود را با تصویر صدر در وب‌سایت بی‌بی‌سی فارسی همراه با برچسب رنگی «FAKE» منتشر کردند. استفاده از روسیه به‌عنوان سپر بلا، تاکتیکی آشنا در میان مقام‌های ایرانی است. به‌عنوان نمونه، محمدجواد ظریف، سیاستمدار برجسته ایرانی و وزیر خارجه پیشین در دولت حسن روحانی، آشکارا از همکاری با مسکو حمایت می‌کرد و گفته می‌شد روابط خوبی با سرگئی لاوروف برقرار کرده است.

اما در پایان دولت روحانی، زمانی که جناح اصلاح‌طلب زیر انتقادات شدید قرار داشت، ظریف به‌طور غیرمنتظره ادعا کرد که روسیه همواره مانع تلاش‌های تهران برای بهبود روابط با غرب بوده است. مقام‌های نظامی ایران نیز در ژانویه ۲۰۲۵ تاکتیکی مشابه به کار گرفتند. سردار بهروز اسباطی مسکو را مقصر سقوط حکومت بشار اسد دانست. او مدعی شد روسیه ایران را فریب داده و گفته بود نیروهای ضددولتی سوریه را بمباران می‌کند، درحالی‌که در واقع مناطق خالی را هدف قرار می‌داده است.

به احتمال زیاد این اظهارات تلاشی از سوی نخبگان ایرانی برای انداختن تقصیر یک شکست دیگر بود؛ از دست دادن متحدی کلیدی در خاورمیانه که تهران سال‌ها روی آن سرمایه‌گذاری کرده بود. بررسی میزان اعتبار این ادعاها دشوار است. اعتراف ظریف باورپذیر به نظر می‌رسد، درحالی‌که سخنان صدر و اسباطی پرسش‌های بیشتری برمی‌انگیزد. اما الگوی تکراری این رفتار عمومی به‌خودی خود مهم است.

تصویر روسیه در ایران آن‌قدر منفی است که حتی سیاستمداران نیز زمانی که «مصلحت سیاسی» چنین ایجاب کند، کرملین را برای شکست‌های خود مقصر معرفی می‌کنند. این نگاه منفی ریشه در تاریخ دارد و جهان‌بینی ایران را شکل داده است: از الحاق آذربایجان به روسیه در اوایل قرن نوزدهم، تا حمله بریگاد قزاق به مجلس اول مشروطه، تا اشغال ایران توسط انگلیس و شوروی در جنگ جهانی دوم، و سایر خاطرات تاریخی. به‌رغم ادعاهای شراکت، روسیه نه‌تنها این روند را معکوس نکرده، بلکه آن را تشدید کرده است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید