شوشتر، غرق تمدن و تاریخ

فیلم: محمد قاسمی

تدوین: محسن کسایی

اینجا تاریخ، تمدن و زندگی به سادگی هر چه تمام‌تر با بی‌توجهی کم‌نظیر و کم خبری ‌فراوان در حال غرق شدن است. در جایی که قدمت همراهی آب و حیات از قرن‌ها قبل سابقه دارد. «سازه‌های آبی شوشتر» باقی مانده از زمان ساسانی فقط یکی از نمونه‌های معروف است که هر چند اکنون بیشتر جلوه گردشگری دارد اما به گفته اهالی در زمان پهلوی برق منطقه هم از آن تولید می‌شده!

شوشتر. شهری که جای جایش از دوره ساسانی نشان دارد؛ شهری که آب کارون در آن جاری است و البته اکنون آبی شورتر دارد به لطف آن شاهکار سد گتوند که به دیواره‌های نمکی رسید و حالا آثارش در کشاورزی‌اش هم نمایان است. شهری که تور اروپا دارد بدون پاسپورت و ویزا! از پارک کلاه فرنگی قایق‌های گردشگران را می‌برند برای دیدن جایی که خودشان آن را اروپا می‌نامند از فرط  تنوع و زیبایی که دارد.

شهری که زمانی در دوره قاجار شاه‌راه تجاری بوده و حالا هم آن کاروانسرای قدیمی و محل تجارت به گفته برخی اهالی با فروش برخی از اقلام همان جا نونوار شده و استفاده تجاری و توریسی می‌شود. کافه و حیاطی دلنشین،‌ مغازه‌هایی در اطراف و کارگاه‌هایی در طبقه پایین.

شهری که در فرهنگ و موسیقی هم قدمتش دیرپاس. مایه و گوشه شوشتری که در آواز دستگاهی هم خودش را حفظ کرده و پیش آمده.

شهری که گرم است و زنده. آنچنان که در خیابان‌هایش جوانی ویولون به دست بلاچاو می‌خواند و در کاروانسرایش هم خواننده فولکلور شهر آواز شوشتری سر می‌دهد و دیگری هم تار را زیر صدایش روانه می‌کنه.

شوشتر، به قول اهالی دبل‌سیتی! حکایتش هم این است که هر چه روی زمین ساخته شده همان تعداد طبقه هم زیر زمین ساخته شده است. یعنی خانه‌ای که ۳ طبقه‌اش روی زمین است ۳ طبقه هم زیر زمین دارد. حکایت آن بحران بی‌ سر و صدا هم دقیقا همین جا در حال روی دادن است.

نام این بخش‌های زیر زمین شوادان است. شبیه شهری زیرزمینی که برای مقابله با دشمن و از آن قبل‌تر،‌رفت و آمد و اسکان در ماه‌های گرم سال مورد استفاده قرار می‌گرفت.

حالا اینها زیر آبند. آن هم نه ورودی طبیعی که حاصل تغییرات اقلیمی و اینها باشد، خیر. بسیاری از خانه‌های با قدمت بافت سنتی شهر شوشتر را آبی گرفته که به گفته اهالی مربوط به ترکیدن شاه لوله است.  هر از گاهی هم یکی از همین خانه‌های قدیمی آب گرفته نشست می‌کند و بی آنکه آبی از آب تکان بخورد!

سال‌هاست که آبی در شهر روان است و زیر این خانه‌ها که ساکن هم دارند روانه می‌شود. به ادعای برخی ساکنان این خانه‌ها ۱۲ سال.

این میان برخی خود دست به کار شدند و مقابله می‌کنند. یکی از ساکنان در منزل خود پمپ کار گذاشته و از همان طبقه زیرین روزانه آب را بالا می‌کشد و خالی می‌کند که پی ساختمان ریزش نکند. ۱۲ سال، روزی یک ساعت! می‌گوید از منشا دقیق آب سرنخی نیست اما آنقدری گوارا و تمیز هست که حتما فاضلاب شهری  نیست و به احتمال بسیار زیاد آب شهری و تصفیه شده باشد.

با این تلاش مسکن‌واری که صاحب خانه دارد سکونتگاهش فعلا پابرجاست و قابل استفاده اما همه جا این نیست. در کوچه‌های بافت سنتی خانه‌هایی مشابه هستند که نشست کردند و داربست کنارشان خورده. عجیب هم نیست که از زبان این ساکنان چنین ادعایی شنیده شود که مسئولان شهری و میراث فرهنگی تلاش معناداری برای یافتن مساله و حل آن نمی‌کنند.

نکته عجیب آنجاست که قدمت اصل بسیاری از این سازه‌ها که هنوز هم ساکن دارند نیز به همان دوران ساسانی می‌رسد. شهری ساخته آن دوران و بازسازی شده در زمان قاجار و هنوز قابل سکونت. نه شهری و بناهایی ساخته امروز و دیروز.

تصور کنید؛ در گوشه‌ای از این کشور، شهری به درازای تاریخ کشور در حالی که مردمی از همین کشور همچنان در آن ساکن هستند سال‌هاست که ذره ذره فرو می‌رود!  به همین سادگی.