نگاه مردد مسکو به پزشکیان
پیروزی غیرمنتظره مسعود پزشکیان، سیاستمدار اصلاحطلب در انتخابات ریاستجمهوری اخیر ایران نشان داد که محافظهکاران بیش از این قادر به مقاومت در برابر درخواستهای رو به افزایش برای تغییر نیستند. این درخواست تغییر از جمله شامل بهکارگیری یک سیاست خارجی جدید، عادیسازی روابط با غرب و فاصله گرفتن از روسیه میشود.
از آنجایی که این رایدهندگان ایرانی هستند که خواهان تغییرند و نه نخبگان حاکم، پزشکیان موجب ایجاد مشکلی فوری برای مسکو نخواهد شد. اما احساسات ضدروسی در جامعه ایرانی احتمالاً در آینده نزدیک از بین نخواهد رفت و پیروزی پزشکیان باید برای کرملین به مثابه یک زنگ خطر تلقی گردد. همکاریها با تهران ممکن است در آینده بسیار دشوارتر شود.
پیروزی غیرمنتظره پزشکیان پس از آن اتفاق افتاد که طی سه سال گذشته محافظهکاران کنترل تمام قوای حکومتی را در اختیار داشتند. زمانی که ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱ رئیسجمهور شد، به نظر میرسید که محافظهکاران در رام نمودن نظام سیاسی موفق بودهاند و تمام کاندیداهای اصلاحطلب از حضور در رقابت منع شدهاند. انتخابات ماه مارس مجلس شورای اسلامی که در آن محافظهکاران توانستند ۲۹۰ کرسی پارلمان را از آنِ خود کنند، به نظر مؤید این نظر بود.
اما پیروزی پزشکیان در انتخاباتی که پس از درگذشت رئیسی در حادثه سقوط هلیکوپتر اتفاق افتاد، نشان میدهد که نظام سیاسی در ایران همچنان میتواند اتفاقات غیرمنتظره را رقم بزند حتی اگر انتخابات در این کشور را نتوان کاملاً آزاد یا عادلانه توصیف کرد. یک اشتباه مرگبار از سوی محافظهکاران ناتوانی آنها در کنار گذاشتن اختلافات گروهی و اتحاد حول یک کاندیدای واحد بود. در نتیجه آرای محافظهکاران در دوره نخست انتخابات بین سعید جلیلی (۴۰ درصد) و محمدباقر قالیباف (۱۴.۵ درصد) تقسیم شد.
به بیان دیگر، اگر محافظهکاران کاندیدای واحدی را به میدان میفرستادند، میتوانستند در دور نخست به حد نصاب ۵۰ درصدی لازم برای پیروزی دست یابند. به علاوه، برخی از حامیان قالیباف که بابت کنار نکشیدن از جلیلی عصبانی بودند در نهایت به سمت پزشکیان متمایل شدند. از بسیاری جهات نتیجه انتخابات یک حقیقت را فاش ساخت: و آن اینکه محافظهکاران ایران از یک بحران رهبری رنج میبرند و دارای اختلافات داخلی عمیقی هستند.
از زمان اعتراضات مخالفان در سال ۲۰۲۲ که موجب ایجاد یک بحران مشروعیت گردید، مقامهای ایرانی در حال بررسی وضعیت برای بازگرداندن اصلاحطلبان به رأس امور دولتی بودهاند. میزان پایین مشارکت و محبوبیت پزشکیان در مناطق مرزی بهویژه در میان کردها و آذریها نیز در پیروزی این کاندیدای اصلاحطلب مؤثر بود. با این حال دلیل اصلی پیروزی وی مطالبه برای تغییر بود.
نتایج انتخابات نشان داد که حتی کسانی که به حکومت وفادار هستند (مانند سربازان و مقامات) نیز رای به تغییر دادهاند. زمانی که پای سیاست خارجی به میان میآید، این درخواست تغییر خود را در مطالبه برای پایان دادن به انزوای ایران نشان میدهد. به بیان دیگر: عادیسازی روابط با غرب. پزشکیان در طول کارزار انتخاباتی خود صحبتهای زیادی در این باره مطرح کرد و مانند اصلاحطلبان قبلی علناً خواستار روابط بهتر با اروپا و کاهش تنش با ایالات متحده شد.
در عین حال، مطرح کردن «عادیسازی روابط با غرب» به عنوان شعار انتخاباتی آسانتر از یک برنامه سیاست خارجی واقعی است. حتی اگر ایران صادقانه خواستار یک مسیر جایگزین باشد، مشخص نیست که آیا این کشور واقعاً میتواند در وضعیت موجود از راه رفته برگردد. بزرگترین مشکل تهران تحریمهای غرب است که طی سالهای اخیر از نظر وسعت و محدوده پوشش گسترش یافته است.
هرگونه تلاش برای احیای توافق هستهای که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد احتمالاً محکوم به شکست خواهد بود. همچنین مشخص نیست که آیا واشنگتن و اروپا آماده برداشتن تحریمها یا حتی اجتناب از وضع تحریمهای جدید هستند یا نه؛ بنابراین تعجبی نداشت که پزشکیان به رغم سخنان اولیهاش درباره بهبود روابط با غرب، مدت کوتاهی پس از پیروزی با ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه گفتوگو کرد. رئیسجمهور اصلاحطلب ایران به پوتین قول داده که در ماه اکتبر دو طرف یک موافقتنامه همکاری استراتژیک بلندمدت را که سالهاست طرفین در حال بحث بر روی آن هستند به امضا خواهد رسید. زمانی که سخن از بازنگری در رابطه ایران با مسکو به میان میآید، پزشکیان فضای مانور چندانی در اختیار ندارد. درخواست برای عادیسازی روابط با غرب هرچقدر هم قوی باشد، تهران به احتمال زیاد روابط خود را با مسکو و پکن طی سالهای آتی تعمیق خواهد کرد.
