سیستم یکپارچه در تولید و مدیریت انرژی وجود ندارد

اتلاف انرژی را می‌توان حلقه دیده‌نشده از ناترازی انرژی در کشور دانست. مسعود هاشمیان، کارشناس مدیریت راهبردی انرژی و معاون سابق وزارت نفت در گفت‌وگو با «هم‌میهن» به این موضوع اشاره کرده و گفته در قانون برنامه هفتم درباره انرژی تکالیفی وجود دارد که متاسفانه در لایحه بودجه سال آینده به آن توجهی نشده است. او می‌گوید متولی تولید انرژی در کشور دولت است و مسئولیت هدررفت آن را نیز باید برعهده بگیرد اما هیچ‌کس از وزرای نفت و نیرو در این خصوص بازخواستی نمی‌کند. 

*‌چرا هیچ دولتی به موضوع هدررفت انرژی توجه چندانی نداشته است؟

بر اساس ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم پیشرفت، تکلیف مسائل مربوط به انرژی باید معلوم شود. متاسفانه از طرف دولت از ناترازی انرژی صحبت می‌شود اما در بودجه سال ۱۴۰۴ اصلاً به آن توجهی نشده است چه برسد به انحراف انرژی از نیروگاه‌ها که حدود ۲۷ درصد اتلاف انرژی در این بخش و ۱۰ درصد در شبکه سوخت‌رسانی وجود دارد.

در ماده ۴۶ بحث مصرف انرژی مطرح است که اساس آن ناکارآمدی‌هایی است که در رابطه با بهینه‌سازی مصرف انرژی و قانون رفع موانع تولید وجود دارد. به دلیل نداشتن مدیریت انرژی، طبق این ماده دولت مکلف شده تا سازمان جدیدی برای مدیریت راهبردی مصرف انرژی ایجاد کند، این سازمان باید در اولین سال شروع برنامه هفتم به نتیجه برسد، این سازمان فرادستگاهی و برای کنترل انرژی در حوزه تولید و مصرف است و حتی منابع آن تحت عنوان حساب بهینه‌سازی مصرف انرژی در قانون برنامه بودجه سال ۱۴۰۳ نیز دیده شد ولی متاسفانه در لایحه بودجه ۱۴۰۴ حذف شده است. 

به‌هرحال متولی تولید انرژی در کشور دولت است و هدررفت را نیز باید یا از بخش تولید نفت و گاز بازخواست کرد و یا وزارت نیرو و نیروگاه‌ها. در مورد تولید گاز، از میادین تا خشکی، ۳۲ لوله ۱۱۰ کیلومتری از نیروگاه پارس جنوبی را داریم که برآورد خود آنها این است که ۱۰ درصد نشتی دارد و تقریباً ۲۰ سال است که تعمیرات اساسی برای لوله‌ها صورت نگرفته است.

*‌چرا صورت نگرفته است؟

همین را باید از مسئولان پرسید. وقتی هیچ‌کس از وزرای نفت نمی‌خواهد در این زمینه پاسخ دهد و پس از پایان کار به آنها لوح تقدیر هم می‌دهند، معلوم است که اتفاق و بهبودی رخ نمی‌دهد. این روند اتفاقی نیست که وزیر فعلی نفت را مسئول آن بدانیم بلکه از دهه‌های گذشته بوده و اکنون نیز ادامه دارد. البته ممکن است بخشی از آن به خاطر تحریم‌ها باشد اما بحث سوءمدیریت در دولت نیز وجود دارد.

برآورد شرکت ملی گاز این است که در ایستگاه‌های تقویت فشار و خطوط شبکه حدود ۹۰ میلیون مترمکعب در روز هدر می‌رود در حالی‌که زمانی کل صادرات ما به ترکیه این مقدار بود. متاسفانه راندمان نیروگاه رامین در جنوب کشور کمتر از ۱۵ درصد است یعنی به ازای هر یک کیلووات برق باید بیش از هفت مترمکعب گاز مصرف کند که هدررفت محسوب می‌شود.

متولی این هدررفت مردم که مصرف‌کننده‌اند نیستند اما جریمه آن را می‌دهند و متهم هستند که دو برابر مصرف جهانی انرژی مصرف می‌کنند. شاخص شدت مصرف انرژی، میزان انرژی به کاررفته برای یک واحد تولید ملی را مشخص می‌کند که مجموعه دستگاه‌های تولید‌کننده نیز درگیر آن هستند اما همیشه مردم متهم هستند که اسراف می‌کنند و از تجهیزات سرمایشی و گرمایشی استاندارد استفاده نمی‌کنند. بخش صنعت و کشاورزی نیز به همین صورت است و آنها نیز در تجهیزات استاندارد انرژی دچار محدودیت هستند. 

قبلاً شورای عالی انرژی وجود داشت که تکلیف داشت این موارد را پیگیری کند و ریاست آن نیز بر عهده رئیس‌جمهور بود که سالی یک بار نیز تشکیل نمی‌شد. اعضای این شورا نیز همه ذینفعان و متولی تولید بد انرژی و مصرف بد آن بودند که دبیرخانه آن را چند کارشناس از سازمان مدیریت برنامه‌ریزی تشکیل داده بودند که قطعاً حریف وزیر نفت و وزیر نیرو نمی‌شوند.

ساختار مدیریت انرژی در کشور ساختار ضعیفی است و قرار بود در قالب برنامه هفتم پیشرفت این شورا و سازمان‌های موازی ادغام شوند و این وظایف در اختیار سازمان جدید بهینه‌سازی و مدیریت راهبری انرژی قرار بگیرد. بند۶ ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم این موضوع را تصریح کرده است. رئیس این سازمان باید در قامت معاون رئیس‌جمهور باشد اما اتفاقی رخ نداده است. معاونت انرژی رئیس‌جمهور باید بتواند از وزرای نفت و نیرو بازخواست کند و بتواند از او بپرسد که برنامه آنها برای عدم اتلاف انرژی چیست و پاسخ بگیرد. متاسفانه سیستم یکپارچه در تولید و مدیریت انرژی در کشور وجود ندارد.

*‌اصولاً معیاری برای مصرف معقول انرژی وجود دارد؟

در حوزه اقتصاد انرژی، معیاری به‌نام شدت انرژی وجود دارد که میزان معقول واحد مصرف انرژی برای هر واحد تولید ناخالص داخلی ملی بر حسب معادل یک بشکه نفت خام یا ۱۰۰۰ بی‌تی‌یو، یا کیلوژول به عنوان واحد مصرف انرژی را تعیین می‌کند. این معیار است که میزان کارایی و یا موثر بودن مدیریت اقتصادی مصرف انرژی را در اقتصاد تبیین می‌کند. شدت انرژی بالا بیانگر قیمت یا هزینه بالای تبدیل انرژی به تولید ناخالص داخلی است.

اقتصاد‌های پیشرفته و بزرگ‌مقدار بیشتری از انرژی مصرف می‌کنند اما شدت مصرف انرژی آنها بسیار پایین‌تر از اقتصادهای در حال توسعه است، به این معنا که هزینه مصرف انرژی به ازای هر واحد تولید ملی را مدیریت می‌کنند. ایران از نظر شدت مصرف انرژی رتبه اول دنیا را دارد و شدت مصرف انرژی کشور دو برابر میانگین دنیا، ۱۵ برابر ژاپن و دوونیم برابر چین است چون ساختار فعلی حاکم بر تولید، توزیع و مصرف انرژی در ایران ساختار ناکارآمدی است.