خشونت در کرانه باختری تهدید صلح در غزه/تحلیل فارن پالیسی از تبعات رفتار شهرکنشینان اسرائیلی بر نقشههای آمریکا
دولت ترامپ در تلاش است برنامه صلح غزه را به مرحله بعدی ببرد و همین حالا هم در این راه با موانع عمده مواجه است.
تشدید خشونت شهرکنشینان علیه فلسطینیان در کرانه باختری اشغالی، در دو سال گذشته مشکلی مداوم بوده است، هرچند، در میانه جنگ ویرانکننده در غزه، اغلب از این موضوع غفلت شده است؛ اما جهش تاریخی در حملات شهرکنشینان اسرائیلی در هفتههای اخیر، زنگهای خطر را نزد رهبران جهانی به صدا درآورده است و دغدغههای فزایندهای در این باره وجود دارد که این وضعیت میتواند فرایند صلح غزه را تضعیف کند. این فرایند که بر پایه برنامه ۲۰ بندی با حمایت دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا در جریان است، همین حالا هم وضعیت شکنندهای دارد. به روایت سازمان ملل متحد، تا اینجای کار در سال ۲۰۲۵، بیش از هزار فلسطینی در این حملات زخمی شدهاند.
این بیش از دو برابر آمار در سال ۲۰۲۴ است. دفتر هماهنگی امور انساندوستانه سازمان ملل متحد میگوید فقط در ماه اکتبر، ۲۶۴ حمله از سوی شهرکنشینان به فلسطینیان در کرانه باختری رخ داده که به تلفات، آسیب به اموال یا هر دو منجر شده است. از سال ۲۰۰۶ که مقامات ثبت این وقایع را شروع کردند، این بالاترین آمار ماهانه در این زمینه است.
دولت ترامپ در تلاش است برنامه صلح غزه را به مرحله بعدی ببرد و همین حالا هم در این راه با موانع عمده مواجه است. دن شپیرو، سفیر سابق ایالات متحده در اسرائیل میگوید، در این شرایط، خشونت شهرکنشینان در کرانه باختری، «تهدیدی جدی» نسبت به این فرایند به همراه دارد؛ بهخصوص در زمینه جلب حمایت و همراهی در منطقه. شپیرو میگوید، کاخ سفید امیدوار است دول عرب نقشی مرکزی در تثبیت غزه ایفا کنند؛ از جمله از این طریق که تأمینکننده اصلی فرایند بازسازی باشند؛ اما اگر این درخواست از آنها با «پسزمینه نامساعد» بیثباتی در کرانه باختری همراه باشد، این کشورها نسبت به ایفای نقششان در مرحله دوم برنامه ترامپ، بیمیلتر خواهند بود.
شپیرو که حالا محقق ارشد «ابتکار امنیت خارومیانه اسکوکرافت» در شورای آتلانتیک است، تأکید میکند که دول عرب نگراناند برنامه ترامپ برای غزه، وقتی پای نقش تشکیلات خودگردان در ارائه مسیری معتبر برای تشکیل کشور فلسطین به میان میآید، ناکافی است. او میگوید صحنههای خشونت در کرانه باختری مشارکت اقناع این کشورها برای مشارکت در برنامه ترامپ را باز هم سختتر میکند.
ترامپ حمایت بیقیدوشرط از راهحل دودولتی را کنار گذاشته و با این کار، از دههها سیاست ایالات متحده، تخطی کرده است؛ از جمله اینکه در دولت اولش در موضعی جنجالبرانگیز اعلام کرد دیگر شهرکهای اسرائیلی را بر اساس قوانین بینالمللی غیرقانونی قلمداد نمیکند؛ با این حال او روشن کرده است که با انضمام کرانه باختری مخالف است؛ اما ترامپ درباره خشونتهای اخیر در کرانه باختری ساکت بوده و فشار قابلتوجهی بر اسرائیل نیاورده که به این موضوع رسیدگی کند؛ بهرغم این که ظرفیت این وجود دارد که آشوب در آنجا، برنامهاش برای غزه را تضعیف کند. دموکراتها در کنگره از ترامپ خواستهاند اقدام کند اما او از سوی نمایندگان جمهوریخواه چنین درخواستی دریافت نکرده، یعنی از کسانی که نفوذ بسیار بیشتری روی رئیسجمهور دارند.
شپیرو میگوید این مسئولیت دولت اسرائیل است که این خشونتها را کنترل کند، اما با توجه به این که این بیثباتی از طرق مختلف میتواند فرایند صلح و نیز اهداف دیگر کاخ سفید در منطقه، از جمله پیمانهای ابراهیمی را از مسیر خارج کند، «برای دولت ترامپ کاملاً بهجا خواهد بود اگر به دولت اسرائیل این را منتقل کند که انتظار دارد حرفهای خودشان را» درباره حملات اخیر «پی بگیرند».
خشونتها در کرانه باختری، بهخصوص از زمان آغاز آتشبس غزه در اوایل اکتبر، مشهودتر بودهاند. این بازه زمانی با فصل برداشت محصول زیتون نیز همپوشانی داشته است. تخمینها میگوید تا ۱۰۰ هزار خانواده فلسطینی در کرانه باختری برای گذران زندگی به برداشت محصول زیتون متکی هستند و این سنت حیاتی، اهمیت فرهنگی و نمادین فراوانی هم برای این مردم دارد.
شهرکنشینان خشونتگرا هم در سالهای اخیر به دنبال این بودهاند که این سنت را با افزایش شدت و وحشیگری مختل کنند. گزارشها میگوید، ترکیب اثرات حملات شهرکنشینان و خشکسالی باعث شده است برداشت محصول امسال از بدترین نمونهها در دوران معاصر باشد. بیش از ۴ هزار درخت و نهال زیتون هم توسط شهرکنشینان تخریب شدهاند.
یوست هیلترمان، مشاور ویژه امور خاورمیانه و شمال آفریقا در گروه بینالمللی بحران، در ماه اکتبر سفری در سراسر کرانه باختری داشت. بر اساس آنچه او در این مدت شنید و فهمید، فلسطینیانی که تلاش کردهاند زیتون برداشت کنند، مکرراً با تهدید و ضربوشتم شهرکنشینان مواجه شدهاند. او میگوید «ارتش [اسرائیل] میآمد و در حمایت از شهرکنشینان، عملاً دسترسی به این مناطق را [روی فلسطینیان] میبست.»
هیلترمان میگوید، این مرتبط با تشدید کلی تنشهاست که شروع آن حتی به قبل از جنگ کنونی در غزه برمیگردد، اما در طول این درگیری «تسریع» شده است: «همه داشتند به غزه نگاه میکردند و شهرکنشینان در کرانه باختری واقعا این را فرصتی برای خودشان دیدند که دستور کارشان را پی بگیرند.»
بدون در نظر گرفتن اورشلیم شرقی [بیتالمقدس شرقی]، حدوداً ۵۰۰ هزار شهرکنشین اسرائیلی در کرانه باختری هستند. هزینههای معیشتی کمتر، برای برخی شهرکنشینان اسرائیلی در کرانه باختری انگیزهبخش است، اما بسیاری به این دلیل آنجا هستند که باور دارند حقی خدایی بر آن زمین دارند. شپیرو میگوید، شهرکنشینان سهیم در این حملات خشونتآمیز که شامل گروههای تندرویی از جمله «جوانان تپه» میشوند، «انگیزههای بسیاری دارند و در دولت اسرائیل هم حامی دارند، بهخصوص [ایتامار] بنگویر [وزیر امنیت ملی] و [بتزالل] اسموتریچ [وزیر دارایی] که در این اهداف شریک هستند.»
شپیرو میگوید شهرکنشینان خشونتگرا «دارند تلاش میکنند کنترل کامل اسرائیل بر این قلمرو را نشان دهند، حتی قلمرویی که فلسطینیان در آن زندگی میکنند. تلاش میکنند دولت اسرائیل را خجالتزده کنند، چون فکر میکنند به اندازه کافی روی اعمال حاکمیت اسرائیل بر همه بخشهای کرانه باختری متمرکز نیست. تلاش میکنند فلسطینیان را تهدید کنند و آن را به جایی برسانند که این سرزمین را ترک کنند، سرزمینی که [این شهرکنشینان] میخواهند شهرکهایشان را روی آن گسترش دهند.»
او اضافه میکند، بعضی از مرتکبین این حملات که آرمانهای اشغال، شهرکسازی و انضمام غزه را دارند ممکن است خشونت را به عنوان ابزاری برای ابراز مخالفتشان با آتشبس در آن منطقه نیز ببینند. به نظر میرسد بخشی از افزایش خشونت هم در نتیجه تعداد بیسابقه «پایگاههای شهرکی» است که نزدیک روستاهای فلسطینی ساخته شدهاند. پایگاههای شهرکی، مجموعه سازههایی بینظم و بیمجوز هستند که تحت قوانین اسرائیل غیرقانونی به حساب میآیند. منتقدان میگویند دولت تلاش کافی برای مقابله با این ساختوسازها و مهار آنها نکرده است.
در حملات اخیر شاهد این بودهایم که شهرکنشینان خانهها و انبارها را آتش بزنند. در یک نمونه در اواسط نوامبر، شهرکنشینان ظاهر یک مسجد در یک روستای فلسطینی را تخریب کرده و خود مسجد را آتش زدهاند. حوالی همان زمان، مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده گفت «نگرانیهایی» وجود دارد که «وقایع کرانه باختری سرریز کنند و اثری بگذارند که ممکن است کار ما را در غزه خراب کند» و اضافه کرد دولت ترامپ «هر کاری بتواند میکند تا تضمین کند چنین اتفاقی نمیافتد».
در ماه نوامبر، مایک هاکبی، سفیر ایالات متحده در اسرائیل، خشونتهای شهرکنشینان را تحت عنوان «تروریسم» محکوم کرد: «اسرائیلیها هم ممکن است دست به تروریسم بزنند؛ اما بیشتر این افراد [مرتکبین این خشونتها در کرانه باختری] شهرکنشینان واقعی که آنجا زندگی میکنند نیستند. شاید تعدادی باشند اما اینها تعداد بسیار کمی هستند از افرادی اغلب جوان، خشمگین و سرخورده. اینها اوباش هستند.»
هاکبی از مدیریت خشونت شهرکنشینان توسط دولت اسرائیل هم دفاع کرد و گفت «همه جور تلاشی شده» حتی از سوی «اسرائیلیها که بگویند، آنهایی که مرتکب این اقدامات تروریستی میشوند، حتی اگر اسرائیلی باشند، با تمام قدرت قانون مواجه خواهند شد [طبق قانون مجازات کامل میشوند].»
این فرماندار سابق آرکانزاس که همزمان کشیش منصوب در کلیسای باپتیست جنوبی نیز هست، طرفدار راهحل دودولتی نیست و از کرانه باختری با نام انجیلیش، «یهودا و سامره» یاد میکند. هاکبی گفته است که کرانه باختری متعلق به اسرائیل است و سالهاست از حامیان علنی شهرکنشینان بوده است. هاکبی در سفری به کرانه باختری در سال ۲۰۱۷ گفت «چیزی به اسم شهرک وجود ندارد».
معلوم نیست آیا دولت [آمریکا] گام معنادار یا ملموسی برای رسیدگی به خشونت شهرکنشینان و نحوه مدیریت موضوع توسط اسرائیل برداشته یا نه. یکی از مقامات کاخ سفید در واکنش به سؤال فارن پالیسی در این باره گفت: «کرانه باختری که باثبات باشد، اسرائیل را امن نگه میدارد و این در راستای هدف دولت برای دستیابی به صلح در این منطقه است.» او اضافه کرد: «علیرغم روایت جهتدهیشدهای که برخی رسانهها و برهمزنندگان فضا سعی میکنند غالب کنند، آتشبس همچنان در حال دوام است. چنان که رئیسجمهور گفته است، «هیچ چیز [آتشبس را] خراب نخواهد کرد.»».
حماس و اسرائیل هر دو یکدیگر را به نقض آتشبس متهم کردهاند. یکی از مقامات وزارت خارجه ایالات متحده نیز در پیامی به فارن پالیسی اعلام کرد:«هر اقدامی، از جمله خشونت شهرکنشینان که تهدید کند پیشرفت حاصلشده در مسیر صلح را متزلزل کند، موجب نگرانی است. تمرکز همچنان روی تضمین این است که آتشبس دوام بیاورد و تلاشها برای ساختن آیندهای بهتر امن پیش برود.»
دولتهای غربی هم نگرانی شدید خود را نسبت به وقایع اخیر در کرانه باختری [و اثرشان] در رابطه با فرایند صلح غزه اعلام کردهاند. فرانسه، آلمان، ایتالیا و بریتانیا در روز ۲۷ نوامبر [۶ آذر]، اعلام کردند افزایش «شدید» خشونت شهرکنشینان علیه غیرنظامیان فلسطینی در این منطقه [کرانه باختری] «خطر تخریب موفقیت برنامه ۲۰ بندی غزه و چشمانداز صلح و امنیت بلندمدت را به همراه دارد.» وزرای خارجه ایتالیا و کانادا نیز در پی اتفاقی در روز ۳۰ نوامبر، زنگ خطر را به صدا درآوردند. در آن روز، شهروندان این دو کشور که در کرانه باختری مشغول کار داوطلبانه بودند، از سوی شهرکنشینان اسرائیلی هدف حمله و سرقت قرار گرفتند.
جفری فلتمن، دیپلمات کهنهکار که پیشتر معاون وزیر خارجه ایالات متحده در امور خاور نزدیک و نیز سفیر ایالات متحده در لبنان نیز بوده، در این باره میگوید: «به نظر میرسد خشونت شهرکنشینان در کرانه باختری از کنترل خارج شده است.» فلتمن این سؤال را مطرح میکند که چرا دولت اسرائیل کار بیشتری جهت متوقفکردن این خشونتها نکرده و این ایده را مطرح میکند که در شرایطی که اسرائیل در حال ورود به سال انتخاباتی است، محاسبات سیاسی در کار هستند.
علیرغم فشار فزاینده بینالمللی بر اسرائیل که این حملات شهرکنشینان را فروبنشاند، دولت کار چندانی فراتر از صدور بیانیه در محکومیت این خشونتها نکرده است. گروههای حقوق بشری و ناظران بینالمللی سالهاست دولت اسرائیل را متهم میکنند که با سیاستها و اقدامات مختلف، شهرکنشینان تندرو را تقویت و تشجیع کند، از جمله با کاهش محدودیتهای مربوط به مالکیت اسلحه. اشغال کرانه باختری توسط اسرائیل و شهرکهای اسرائیلی در آن منطقه، تحت قوانین بینالمللی غیرقانونی به حساب میآیند، اما دولت بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل این را رد میکند و در سالهای اخیر، به صورت مداوم مشغول اقداماتی جهت حمایت از گسترش شهرکها بوده است.
در ماه اکتبر، کنست رأی به حمایت پارلمانی از لایحهای داد که حاکمیت اسرائیل را بر شهرکها در کرانه باختری اعمال میکند. این حرکت با انتقاد تند دولت ترامپ مواجه شد و جیدیونس، معاون اول رئیسجمهور آمریکا این رأی را به عنوان یک «شوی سیاسی احمقانه» محکوم کرد و روبیو گفت این رأی «تهدیدی بالقوه» برای توافق صلح غزه است.
فقدان پاسخگویی هم دغدغهای جدی حول موضوع خشونت شهرکنشینان است. ارتش اسرائیل، سابقهای مستند در این مورد دارد که در میانه حملات شهرکنشینان به غیرنظامیان فلسطینی، کناری نظارهگر باشد. فلسطینیان و گروههای حقوق بشری این مسئله را برجسته کردهاند که شهرکنشینان درگیر در این حملات، بهندرت مورد بازداشت یا پیگرد قانونی واقع میشوند.
سازمانهای برجسته معتبر مثل عفو بینالملل نیز این خشونتها را مورد تأیید دولت خواندهاند. یک شیوه جنجالبرانگیز قضایی به نام بازداشت اداری [بدون حکم قضایی یا تفهیم اتهام] در اسرائیل وجود دارد که در آن افراد بدون دادگاه بازداشت میشوند. این شیوه همچنان علیه فلسطینیان به کار گرفته میشود اما در ماه ژانویه، اسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل همه شهرکنشینانی را که تحت این عنوان بازداشت بودند، آزاد کرد.
این حرکت چندین ماه پس از آن انجام شد که کاتر اعلام کرده بود، شهرکنشینان دیگر با احکام بازداشت اداری مواجه نخواهند شد. هیلترمان میگوید، شهرکنشینان بر این باورند که میتوانند «با مصونیت کامل عمل کنند، چون از نگاه آنها، ارتش در حمایت از آنها عمل میکند؛ اما برخی در اسرائیل حالا دارند متوجه میشوند که «هیولایی ساختهاند»، بهخصوص با توجه به این که اخیراً شهرکنشینان با سربازان اسرائیلی هم درگیر شدهاند.
افزایش خشونت شهرکنشینان در طول دوره جنگ در غزه، همزمان با افزایش عملیات ارتش اسرائیل در کرانه باختری رخ داده است؛ عملیاتی که دهها هزار فلسطینی را از خانههایشان بیرون راند. طبق آمار دفتر حقوق بشر سازمان ملل متحد، از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، هزار و ۳۰ فلسطینی، شامل ۲۳۳ کودک، در کرانه باختری به دست نیروهای اسرائیلی و شهرکنشینان کشته شدهاند.
در روز ۲۷ نوامبر، سربازان اسرائیلی در شهر جنین در کرانه باختری، دو مرد فلسطینی را که به نظر میرسید خود تسلیم شدهاند، کشتند. سازمان ملل متحد گفت این اقدام به نظر اعدام صحرایی بوده است.
در پاسخ به درخواست اظهارنظر، وزارت دفاع اسرائیل فارن پالیسی را به ارتش ارجاع داد. سفارت اسرائیل در واشنگتن نیز پاسخ فوری به این درخواست نداد. ارتش در پیامی به فارن پالیسی گفت: «مأموریت ارتش اسرائیل، حفظ امنیت همه ساکنان این منطقه است و اقدام برای پیشگیری از تروریسم و فعالیتهایی که شهروندان اسرائیل را به خطر بیاندازد.»
این بیانیه میافزاید: «در نمونههای نقض قانون از سوی اسرائیلیها، نهاد اصلی مسئول برای رسیدگی به این ادعاها، پلیس اسرائیل است. سربازان، به واسطه حضور مداوم ارتش در این منطقه، با نمونههای نقض قوانین از سوی اسرائیلیها مواجه میشوند. برخی از این نمونهها ممکن است اتفاقات خشونتآمیز یا اتفاقاتی که باشند که فلسطینیان یا اموالشان را هدف میگیرند. در این نمونهها، بر سربازان لازم است که اقدام کنند تا این موارد نقض قانون را متوقف کنند یا اگر لازم است، متهمان را متوقف یا بازداشت کنند تا پلیس به صحنه برسد.
به سربازان ارتش اسرائیل دستور داده شده به این شکل عمل کنند. در وضعیتهایی که سربازان در عمل به این دستورات ارتش کوتاهی نشان داده باشند، این اتفاقات به دقت بررسی میشوند و اقدامات انضباطی مربوطه اجرا خواهند شد.» در واکنش به سؤالی درباره اتفاق رخداده در جنین، ارتش گفت: «پرونده تحقیقاتی در این باره از سوی پلیس اسرائیل گشوده شد.»
یولی نوواک، مدیر اجرایی سازمان حقوق بشری اسرائیلی بتسلم، تأکید میکند خشونتهای روبهتشدید در کرانه باختری را نباید به عنوان پدیدهای جدای از «نسلکشی» در غزه دید: «این در واقع، همان سیستم است، همان رژیم، همان دولت، همان سربازانی که در غزه عملیات میکردند و حالا دارند تحت امر همان فرماندهان در کرانه باختری عملیات میکنند.»
او اضافه میکند: «داریم از بیش از هزار فلسطینی حرف میزنیم که به دست نیروهای اسرائیلی یا شهرکنشینان، کسانی که دولت تسلیحشان کرده، کشته شدهاند. وقتی در نسبت با آمارهای غزه به اینها فکر کنیم، ممکن است این آمار پایینی به نظر بیاید، اما این عددی دیوانهکننده است.»
نوواک میگوید این منطقه در مقطعی «خطرناک» قرار دارد، بین ویرانی مداوم منطقه ساحلی تحت محاصره غزه و خشونت در کرانه باختری. در این راستا، نوواک عمیقاً درباره برنامه ترامپ تردید دارد و روی این حسابی باز نمیکند که این برنامه نتیجهای حاصل کند، بهخصوص با توجه به میزان پیشبینیناپذیری رئیسجمهور آمریکا. او با اشاره به فقدان نظر و دخالت فلسطینیها در این روند میگوید: «فکر نمیکنم فرایند صلحی در کار باشد.» نوواک ابراز نگرانی میکند که «بدترین قسمت ماجرا هنوز پیش نیامده و آتش این نسلکشی هر لحظه ممکن است دوباره شعلهور شود؛ اما همزمان ممکن است خیلی راحت ماجرا به کرانه باختری و به درون اسرائیل هم سرریز کند.»
